1-6-1. هدف کلی………………………………………………………………………………………………………… 11

 

 

1-6-2. اهداف اختصاصی……………………………………………………………………………………………….. 11

 

 

1-6-3. اهداف کاربردی…………………………………………………………………………………………………. 11

 

 

1-7. فرضیه‌ها……………………………………………………………………………………………………………….. 12

 

 

1-7-1. فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………. 12

 

 

1-7-2. فرضیه های اختصاصی………………………………………………………………………………………….. 12

 

 

2 فصل دوم : پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………. 14

 

 

2-1. مقدمه:…………………………………………………………………………………………………………………. 14

 

 

2-2. سندرم داون…………………………………………………………………………………………………………… 14

 

 

2-2-1. طبقه بندی سندرم داون:…………………………………………………………………………………………. 15

 

 

2-2-2. خصوصیات كلی………………………………………………………………………………………………… 16

 

 

2-2-3. چه عواملی در بروز سندرم داون موثر هستند؟………………………………………………………………… 17

 

 

2-2-4. ویژگی ها و نشانه های سندرم داون……………………………………………………………………………. 18

 

 

2-3. کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………………….. 21

 

 

2-3-1. تاریخچه کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………… 21

 

 

2-3-2. تعاریف کیفیت زندگی:………………………………………………………………………………………… 22

 

 

2-3-3. ویژگی های کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………….. 25

 

 

2-3-4. چند بعدی بودن…………………………………………………………………………………………………… 25

 

 

2-3-5. بعد عینی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………… 29

 

 

2-3-6. بعد ذهنی………………………………………………………………………………………………………….. 30

 

 

2-3-7. ویژگی ذهنی بودن……………………………………………………………………………………………….. 30

 

 

2-3-8. نظریه های کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………. 32

 

 

2-3-8-1. نظریه های مبتنی بر فرد………………………………………………………………………………………. 32

 

 

2-3-8-2. نظریه های مبتنی بر خانواده…………………………………………………………………………………. 32

 

 

2-3-8-3. نظریه های روانشناختی………………………………………………………………………………………. 33

 

 

2-3-8-4. نظریه های انسان شناسی…………………………………………………………………………………….. 33

 

 

2-3-9. ارزیابی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………….. 35

 

 

2-3-10. مدل های کیفیت زندگی:……………………………………………………………………………………… 36

 

 

2-3-10-1. مدل روحی- روانی…………………………………………………………………………………………. 36

 

 

2-3-10-2. مدل ادراکی کیفیت زندگی ژان………………………………………………………………………….. 36

 

 

2-3-10-3. مدل فرل و هاسی……………………………………………………………………………………………. 36

 

 

2-3-11. عوامل موثر بر کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………. 37

 

 

2-3-12. ابزار سنجش کیفیت زندگی………………………………………………………………………………….. 38

 

 

2-3-13. کاربرد های سنجش کیفیت زندگی…………………………………………………………………………. 39

 

 

2-4. کیفیت زندگی در خانواده های بیماران مزمن روانی:…………………………………………………………… 39

 

 

 

2-5. کیفیت زندگی والدین دارای کودک مبتلا به سندرم داون……………………………………………………. 41

 

 

2-6. مهارت زندگی……………………………………………………………………………………………………….. 44

 

 

2-6-1. تعاریف……………………………………………………………………………………………………………. 44

 

 

2-6-2. مبانی نظری مهارت های زندگی………………………………………………………………………………. 49

 

 

2-6-3. مبانی نظری گروه درمانی……………………………………………………………………………………….. 53

 

 

2-6-3-1. دیدگاه مک دوکال………………………………………………………………………………………….. 53

 

 

2-6-3-2. دیدگاه فروید………………………………………………………………………………………………….. 54

 

 

2-6-3-3. دیدگاه مورنو………………………………………………………………………………………………….. 54

 

 

2-6-3-4. دیدگاه اسلاوسون……………………………………………………………………………………………. 54

 

 

2-6-3-5. دیدگاه لوین…………………………………………………………………………………………………… 54

 

 

2-6-4. روش آموزش مهارت های زندگی:…………………………………………………………………………… 56

 

 

2-6-5. پیشینه اجرایی برنامه های آموزش مهارت‌های زندگی……………………………………………………… 57

 

 

2-6-6. اهداف آموزش مهارت‌های زندگی…………………………………………………………………………… 58

 

 

2-6-7. اهداف عمده برنامه آموزش مهارت‌های زندگی نیز عبارت است از:…………………………………….. 59

 

 

2-6-8. اهداف آموزش مهارتهای زندگی به طور اخص عبارت است از:…………………………………………. 60

 

 

2-6-9. اهمیت مهارت‌های زندگی……………………………………………………………………………………… 61

 

 

2-6-10. ابعاد مهارت‌های زندگی………………………………………………………………………………………. 63

 

 

2-6-11. انواع مهارت…………………………………………………………………………………………………….. 65

 

 

2-6-12. پنج حوزه اصلی مهارت‌های زندگی………………………………………………………………………… 68

 

 

2-6-13. تعریف ده مهارت اصلی زندگی……………………………………………………………………………… 69

 

 

2-6-14. روش‌های مورد استفاده در کارگاه‌های مهارت‌های زندگی…………………………………………….. 72

 

 

2-6-14-1. رویکرد فعال در مقابل رویکرد منفعل در آموزش………………………………………………………. 72

 

 

2-7. بررسی متون………………………………………………………………………………………………………….. 73

 

 

2-7-1. پژوهشهای خارجی:……………………………………………………………………………………………… 73

 

 

2-7-2. پژوهشهای داخلی………………………………………………………………………………………………… 77

 

 

3 فصل سوم روش تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 82

 

 

3-1. مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….. 82

 

 

3-2. نوع مطالعه…………………………………………………………………………………………………………….. 82

 

 

3-3. جامعه مورد مطالعه…………………………………………………………………………………………………… 82

 

 

3-3-1. حجم نمونه و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………….. 82

 

 

3-4. معیارهای انتخاب افراد مورد مطالعه……………………………………………………………………………….. 83

 

 

3-4-1. معیارهای ورود به پژوهش………………………………………………………………………………………. 83

 

 

3-4-2. معیار های خروج…………………………………………………………………………………………………. 83

 

 

3-5. روش گردآوری داده ها…………………………………………………………………………………………….. 84

 

 

3-5-1. پرسشنامه دموگرافیک محقق ساخته شامل:………………………………………………………………….. 84

 

 

3-5-2. مقیاس کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (WHOQOL-BREF)……………………………. 84

 

 

3-5-3. اعتبار و پایایی…………………………………………………………………………………………………….. 85

 

 

3-6. متغیرها و نحوه سنجش آن‌ها………………………………………………………………………………………. 86

 

 

3-6-1. متغیر ها…………………………………………………………………………………………………………….. 86

 

 

3-7. روش اجرا…………………………………………………………………………………………………………….. 86

 

 

3-8. روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………….. 87

 

 

3-9. برنامه مداخله…………………………………………………………………………………………………………. 88

 

 

3-9-1. آموزش مهارت های زندگی…………………………………………………………………………………… 88

 

 

3-9-2. محتوای جلسات آموزشی مهارت های زندگی:…………………………………………………………….. 88

 

 

3-10. ملاحظات اخلاقی…………………………………………………………………………………………………. 91

 

 

4 فصل چهارم توصیف و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………… 94

 

 

4-1. مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….. 94

 

 

4-2. بررسی جمعیت شناختی……………………………………………………………………………………………. 94

 

 

4-3. بررسی توصیفی اطلاعات………………………………………………………………………………………… 110

 

 

4-4. تجزیه و تحلیل استنباطی فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………… 111

 

 

5 فصل پنجم بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………………………….. 119

 

 

5-1. مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 119

 

 

5-2. بحث و بررسی یافته‌ها…………………………………………………………………………………………….. 119

 

 

5-2-1. فرضیه اختصاصی 1: مداخله آموزش «مهارت های زندگی» بر سلامت جسمانی مادران دارای فرزند داون موثر است:………………………………………………………………………………………………………………………………. 121

 

 

5-2-2. فرضیه اختصاصی 2 : مداخله «آموزش مهارت های زندگی» بر سلامت روانی مادران دارای فرزند سندرم داون موثر است:……………………………………………………………………………………………………………………….. 122

 

 

5-2-3. فرضیه اختصاصی3 : آموزش مهارت های زندگی بر سلامت محیط مادران دارای فرزند سندرم داون موثر است:  124

 

 

5-2-4. فرضیه اختصاصی 4: آموزش مهارت های زندگی بر روابط اجتماعی از ابعاد کیفیت زندگی مادران دارای فرزند سندرم داون موثر است:…………………………………………………………………………………………………………… 126

 

 

5-3. نتیجه گیری:………………………………………………………………………………………………………… 127

 

 

5-4. محدودیت‌ها………………………………………………………………………………………………………… 128

 

 

5-5. پیشنهادات کاربردی:……………………………………………………………………………………………… 128

 

 

5-6. پیشنهادات پژوهشی:………………………………………………………………………………………………. 129

 

 

فهرست منابع فارسی و انگلیسی:………………………………………………………………………………………… 130

 

 

پیوست شماره 1…………………………………………………………………………………………………………… 150

 

 

پیوست شماره2…………………………………………………………………………………………………………… 153

 

 

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………… 172

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

جدول ‏4‑1 توزیع آزمودنی‌ها در دو گروه (آزمایش و کنترل) 95

 

 

جدول ‏4‑2 توزیع سطح تحصیلات اعضای گروه آزمایش و کنترل. 96

 

 

جدول ‏4‑3 توزیع سطح تحصیلات همسران اعضای گروه آزمایش و کنترل. 97

 

 

جدول ‏4‑4 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت اشتغال اعضای گروه آزمایش و کنترل. 98

 

 

جدول ‏4‑5 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت اشتغال همسران اعضای گروه آزمایش و کنترل. 100

 

 

جدول ‏4‑6 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت درآمد خانواده اعضای گروه آزمایش و کنترل. 101

 

 

جدول ‏4‑7 اطلاعات مربوط به توزیع وضعیت مسکن اعضای گروه آزمایش و کنترل. 102

 

 

جدول ‏4‑8 اطلاعات مربوط به توزیع تعداد فرزندان اعضای گروه آزمایش و کنترل. 104

 

 

جدول ‏4‑9 اطلاعات مربوط به وضعیت سنی آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل. 105

 

 

جدول ‏4‑10 اطلاعات مربوط به وضعیت سنی همسران آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل. 106

 

 

جدول ‏4‑11 اطلاعات مربوط به وضعیت سنی فرزندان سندرم داون آزمودنی‌های گروه آزمایش و کنترل(بر اساس ماه) 107

 

 

جدول ‏4‑12 همبستگی بین متغیر سن کودکان سندرم داون  و کیفیت زندگی مادران آنها 109

 

 

جدول ‏4‑13 نتایج مدل رگرسیون خطی در خصوص رابطه بین سن کودکان سندرم داون  و کیفیت زندگی مادران آنها 109

 

 

جدول ‏4‑14 ضرایب رگرسیون خطی ساده در خصوص رابطه بین سن کودکان سندرم داون  و کیفیت زندگی مادران آنها 109

 

 

جدول ‏4‑15 شاخص‌های توصیفی مربوط به داده‌های حاصل از اجرای پیش‌آزمون و پس‌آزمون. 110

 

 

جدول ‏4‑16 آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای اطمینان از نرمال بودن توزیع نمرات… 112

 

 

جدول ‏4‑17 آزمون باکس برای اطمینان از همگنی واریانس‌های مولفه‌های کیفیت زندگی.. 112

 

 

جدول ‏4‑18 نتایج کلی تحلیل کوواریانس چند متغیره. 113

 

 

جدول ‏4‑19 مقایسه پس‌آزمون در دو گروه با کنترل اثر پیش‌آزمون. 113

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

1 فصل اول

 

 

1-1. مقدمه:

 

 

در جهان امروز بزرگ‌ترین گروه کودکان استثنایی[1] با علائم مشخص بالینی کودکان با نشانگان داون هستند (افروز، 1387) سندرم داون [2]یکی از رایج‌ترین علت کروموزومی[3] کم توانی هوشی[4] است ( اسپلمن[5] و همکاران، 2013؛ والکر [6]و همکاران، 2011) و که با درجات مختلفی از کم توانی هوشی متوسط تا  شدید می‌باشد (کاپلان[7]و سادوک[8]، 2007/ 1390؛ پریرا[9] و همکاران 2013). این سندرم در اثر سه نوع نابهنجاری کروموزومی شامل: تریزومی 21، موزائیسم[10] و جابجایی [11]کروموزومی ایجاد می‌شود (فرشباف خلیلی و همکاران، 2012). از جمله مهم‌ترین نشانه های بارز کودکان سندرم داون عبارت‌اند از : هیپوتونی[12] عمومی، شکاف های پلکی مورب، پوست گردن چین دار، جمجمه کوچک مسطح، استخوان‌های برآمده گونه و زبان، دست های پهن و کلفت که یک چین

 

 

عرضی بیشتر ندارند و انگشت کوچک کوتاه و به‌طرف درون خمیده است (هالاهان[13] و کافمن[14]، 2003/ 1388). اگرچه وجود مشکلات در کودکان سندرم داون در مقایسه با معلولیت های دیگر کمتر است ولی کودکان با سندرم داون در مقایسه با کودکان عادی مشکلات بیشتری دارند (ون ریپر[15]،2007؛  فیدلر[16] و  همکاران،2006).

 

 

این کودکان همانند دیگرکودکان دارای رفتارهای متنوعی هستند و مانند مشخصه های جسمانی، ویژگی های رفتاری مشخصی را نمی توان برای آنها بیان داشت، به خصوص این که تفاوت های فردی، شرایط محیط زندگی حاکم بر کودک، رفتار والدین و اطرافیان و تغییرات جسمی- روانی کودک در مراحل مختلف رشد از جمله عوامل بسیار مهمی است که بر تنوع رفتاری آنان اثر دارد (افروز، 1388).

 

 

خانواده یک نظام اجتماعی است که اختلال در هریک از اعضای آن کل نظام را مختل می کند و مشکلات جدیدی را ایجاد می کند (نجاتی و همکاران، 1391). یکی از مواردی که بر نظام خانواده تاثیر می گذارد، ناتوانی فرزندان است (محتشمی و همکاران، 1390). تولد نوزادی با کم توانی می تواند خانواده را به عنوان یک نهاد اجتماعی، به شیوه های مختلف تغییردهد (هاردمن[17] و همکاران، 1387). مادر به عنوان اولین شخصی که به طور مستقیم با کودک ارتباط برقرار می کند، وقتی با فرزند ناتوان خود روبه رو می شود، به علت مشکلات و شرایط ویژه رشد این‌کودکان از جمله رفتارهای قالبی، مشکلات زبانی، قشقرق و نداشتن مهارت مراقبت از خود و مشکلات حرکتی، باعث تضعیف کارکرد طبیعیش می شود (پروینیان نسب و همکاران، 1391). علاوه بر فشار روانی وجود کودک ناتوان و نگرانی های مرتبط با مشکلات آینده کودک مادران کودکان سندرم داون نسبت به مادران کودکان سالم، مدت زمان بیشتری را صرف کودک خود می کنند (بلو[18] و همکاران، 2006؛ والونگو زانی[19] و همکاران، 2013؛ شلی[20] و همکاران، 2009). این چالش های روزانه و فشارهای ناشی از بزرگ کردن یک کودک ناتوان ممکن است تاثیر منفی بر کیفیت زندگی مادران بگذارد (گودمن[21]وگت لیب[22]،2002؛ دنل[23]، 2010؛ مالرز[24] و همکاران، 2010). همچنین (لازاروس[25]، 2004/ 1386) اثر و ضربه هر واقعه استرس زایی، بر اساس چگونگی مقابله فرد با آن، تحت تاثیر قرار می گیرد، بنابراین مهارتهای مقابله مناسب برای حفظ خانواده و کیفیت زندگی هر عضو خانواده ضروری است. والدین کودکان ناتوان برای حفظ پایداری هیجانی در زندگی خود می توانند کنترل و مدیریت شرایط خود را با استفاده از آموزش ها و برنامه های مناسب یاد بگیرند. آموزش مهارت های زندگی باعث تغییر متناسب نگرش ها، ارزش ها، تقویت رفتارهای متناسب با مشکلات و موانع سلامتی و ارتقاء بهداشت روانی (نجفی و همکاران،1390) و همچنین باعث توانمندی افراد در رویارویی با شرایط مشکل زندگی می شود (صبحی قراملکی، رجبی، 2010).

 

 

1-2. بیان مسئله:

 

 

یکی از متداولترین اختلالات کروموزومی مادرزادی ناشی ازکم توانی هوشی مادرزادی سندرم داون است (ترویت[26] و همکاران، 2012). میزان شیوع سندرم داون 1 در 700 تولد زنده است (کاپلان و سادوک، 2007/ 1390) خصوصیت عمده کودکان سندرم داون کم توانی هوشی است(هالاهان و کافمن، 2003/ 1389). این کودکان از نظر رفتارهای انطباقی، رشد اجتماعی، حافظه، زبان و هیجانات با مشکلاتی مواجه هستند (مش[27]، وولف[28]، 2008/ 1389). عکس العمل اولیه والدین نسبت به کودک کم توان به صورت ترس و وحشت، احساسات متضاد، خشم و اضطراب، غم و اندوه، احساس گناه و درماندگی، نپذیرفتن، خجالت و شرمساری، دلسوزی یا حمایت افراطی می‌باشد (ادیب سرشکی، 1390؛ مبارکی، 1382). مادران با توجه به ساختار شخصیتی خود بیشتر احساس وظیفه و یا گاهی احساس گناه می کنند که این مکانیزم باعث کسب اطلاعات بیشتر در زمینه کم توانی کودک و حمایت افراطی از کودک آنها می شود. از طرفی چون مادران بیشتر وقت و انرژی خود را صرف کودک می کنند بیشتر در معرض فشارهای بیرونی و درونی کودک قرار می گیرند و بر حسب مسایل هیجانی، روابط خانوادگی و خارج از خانواده واکنش نشان می دهند (کوهسالی و همکاران، 1387).

 

 

مادران کودکان مبتلا به نشانگان داون تحت فشار روانی، اضطراب، استرس و احساس گناه بیشتر هستند و احساس ناتوانی بیشتری در قبال کودکان خود می کنند. به دنبال آن مشکلات و مسائلی مانند مشکل پذیرش فرزند، خستگی ناشی از پرستاری و مراقبت، مسائل مربوط به اوقات فراغت، مشکلات مالی خانواده و مسائل پزشکی، آموزشی و توانبخشی برای والدین به خصوص مادر به وجود می آیند (وایتر[29]، 2003/ 1389).

 

 

کیفیت زندگی[30] با بیماری و شرایطی که سلامت را به خطر می اندازد در ارتباط است و از طرفی وجود کودک ناتوان باعث ایجاد استرس جسمانی و روحی و روانی بر خانواده و به ویژه مادر می شود (اسکیو[31] و همکاران، 2007). امروزه یکی از مفاهیم جدیدی که در علوم بهداشتی، به ویژه بهداشت روان وارد شده مفهوم کیفیت زندگی است (بیاتیانی و همکاران، 1390). مبحث کیفیت زندگی در بیست سال گذشته موضوعی چالش انگیز و نیز مفید بوده است؛ و این عقیده را بین اکثر افراد رواج داده که کیفیت زندگی یک هدف واقعی و قابل دستیابی برای تمام افراد می باشد (کالی[32] و همکاران، 2010). کیفیت زندگی با توجه به ابعادگسترده سلامتی تعریف می شود (مک کال، 1975/ 1389). براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی [33]کیفیت زندگی دربرگیرنده‌ی ادراک فرد ازموقعیت خود در زندگی ودر ساختار نظام فرهنگی– ارزشی که درآن زندگی می کند، می‌باشد. کیفیت زندگی مفهومی گسترده‌ای است که دربرگیرنده مفاهیمی چون سلامت جسمانی فرد، حالات روانشناختی، میزان استقلال،کیفیت ارتباطات اجتماعی وارتباط با ابعاد برجسته محیطی است. عوامل محیطی نه تنها برمشارکت اجتماعی فرد، بلکه برکیفیت زندگی اونیزاثرگذار است واین نکته درمورد افرادکم توان به مراتب مهمتر از جمعیت عادی است (گلانز[34]و همکاران، 2010). با(این حال در دهه های اخیر حمایت از خانواده هایی که کودک ناتوان با کودکان استثنایی دارند اهمیت حیاتی پیدا کرده، چرا که تحقیقات نشان داده که حمایت و آموزش به این خانواده ها روی خانواده و کودک نتایج مثبتی داشته است (دمسی[35] و همکاران، 2008). یکی از روش های موثروکارآمد در میان رویکرد های آموزشی برای مقابله با فشار های روانی روش آموزش مهارت های زندگی[36] است (هانتر[37]، 1993/ 1385). از نظر سازمان بهداشت جهانی، آموزش مهارت های زندگی شامل 10 مهارت اساسی برای زندگی کردن است. این مهارت ها عبارتند از مهارت 1- تصمیم گیری 2- حل مسئله 3-تفکر خلاق 4- تفکر نقاد 5- توانایی ارتباط موثر6- ایجاد و حفظ روابط میان فردی 7- خودآگاهی 8- همدلی کردن 9- مهارت مقابله با هیجان ها و10- فشار روانی (رئیسی و همکاران،1391). نتایج  پژوهش ها حاکی از آن است که آگاهی از مهارت های زندگی، درکاهش علائم افسردگی، اضطراب، استرس و شکایات جسمانی نقش موثری دارد (مردانی و همکاران، 2011(. واکا[38] (2006) معتقد است که والدین کودکان کم توان اندوخته عاطفی و احساس پایینی دارند ودر برقراری ارتباط با فرزندان و تطابق با عواطف و احساسات خود دچار مشکل می شوند. پژوهش (راچ[39]و همکاران، 1999/ 1387) نشان داد که والدین کودکان سندرم داون فشار و افسردگی شدیدتری نسبت به والدین کودکان عادی دارند و با افزایش سن کودک، میزان احساس رضایت مادران از زندگی کاهش می یابد. مطالعات متعددی نشان داده است که کیفیت زندگی مادران دارای کودکان کم توان نسبت به مادران کودک سالم، پایین تر می باشد (خیاط زاده ماهانی، 1388). بنابراین تغییرات تنش زای زندگی به تغییراتی در نحوه پاسخدهی والدین به کودک می انجامدکه به نوبه خود بر احساس ایمنی کودک تاثیر می گذارد (اتکینسون[40] و همکاران، 2000/ 1386).

 

 

بالا بردن آگاهی والدین در مورد استرس، اضطراب، تسهیل دسترسی به اطلاعات مناسب و توصیه به درمان نه تنها برای خود والدین مفید می باشد بلکه حمایت والدین در ارتباط با اضطراب شدید می تواند منجر به ارتباط مطمئن بین والدین وکودک و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی آنها گردد (دهی و همکاران، 1386). به دلیل اثرات طولانی مدت سندرم داون و تاثیرات منفی برکیفیت زندگی مادران و با توجه به اینکه یکی از روش های موثر و کارآمد در میان رویکرد های آموزشی برای مقابله باچالش های زندگی آموزش مهارت های زندگی می باشد (صبحی قراملکی، رجبی، 2010).

 

 

بالا بودن آموزش مهارت های زندگی تامین کننده سلامت روانی، اجتماعی و جسمانی افراد می باشد و پایین بودن مهارت های زندگی موجب بروز آسیب های روانشناختی و بروز رفتارهای نامناسب در افراد می شود (رامشت[41] و فرشاد، 2009[42]، مونکونگ[43] و همکاران، 2009 / 1391). بنابراین با توجه به شیوع بالای سندرم داون و ناتوانی های ناشی از این معلولیت و اثرات طولانی مدت ناتوانی کودک بر اعضای خانواده به خصوص مادران به عنوان مراقبان اصلی کودک و کیفیت زندگی این گروه و با عنایت به عدم دستیابی محقق به چنین پژوهشی و این نکته که با استفاده از آموزش، مادران بتوانند اطلاعات لازم، تواناییها، گرایش ها و مهارت های لازم برای زندگی موفق، سالم و بدون فشار روانی زیاد را در خود ارتقا دهند و در نتیجه سبب بهبود کیفیت زندگی کودکانشان خواهد شد؛ این مطالعه به این منظور انجام خواهد شد که مشخص گرددآیا آموزش مهارت های زندگی بر کیفیت زندگی مادران دارای فرزند سندرم داون تاثیر گذار است؟

 

 

[1] .exceptional child

 

 

[2]. Down syndrome

 

 

[3] . cromosoma

 

 

[4] .Intellectual disabilities

 

 

[5].  Spellman, C.

 

 

[6]. Walker, J. C.

 

 

[7] . Kaplan, H. I.

 

 

[8] . Sadock, V. A.

 

 

[9]. Pereira, k.

 

 

[10]. Mosaicism

 

 

[11]. Translocation

 

 

[12]. Hypotonia

 

 

[13]. Hallahan,, D. D.

 

 

[14]. Kauffman, J. M.

 

 

[15]. van riper, M.

 

 

[16]. Fidle, D.

 

 

[17].  Hardman, M. L.

 

 

[18] .Buelow, J. M.

 

 

[19]. Valongo, Zani, A.

 

 

[20] .Shelley, M. C.

 

 

[21] .Goodman , S. H.

 

 

[22]. Gottlieb, I. H.

 

 

[23] . Dannel, Z. T.

 

 

[24] . Mallers, M.

 

 

[25]. Lazarus, A.

 

 

[26] .Truitt, M.

 

 

[27].  Mash, E. J.

 

 

[28].  Wolf, D. A.

 

 

[29]. Witter, D. D.

 

 

[30] . Quality of life

 

 

 

رابطه جنسی ایمن و پرخطر                                                                                                             12

 

 

رابطه جنسی با خطرمتوسط                                                                                                           12

 

 

رابطه جنسی پرخطر                                                                                                                     12

 

 

رفتارهای پرخطرکدامند ؟                                                                                                             13

 

 

تعاریف مربوط به نوع رابطه جنسی                                                                                                13

 

 

شریک جنسی اولیه                                                                                                                     13

 

 

شریک جنسی ثانویه                                                                                                                    13

 

 

تماس جنسی ناسالم                                                                                                                    13

 

 

رفتارهای جنسی پرخطر                                                                                                               14

 

 

مقدمه ای بر رفتارهای پرخطر نوجوانان                                                                                           17

 

 

نقش شخصیت در رفتارهای جنسی پرخطر                                                                                     19

 

 

دیدگاه های مرتبط در خصوص اعتیاد و رفتارهای پرخطر                                                                 20

 

 

دیدگاه روانی اجتماعی                                                                                                                20

 

 

دیدگاه روان تحلیلی                                                                                                                    20

 

 

دیدگاه یادگیری اجتماعی                                                                                                            21

 

 

دیدگاه رشدی- شناختی                                                                                                              21

 

 

دیدگاه اعتقادات مذهبی                                                                                                              22

 

 

دیدگاه آمادگی زیست شناختی                                                                                                    22

 

 

دیدگاه اجتماعی- فرهنگی                                                                                                           23

 

 

آثار محرومیت از پدر در همانندسازی نقش جنسی                                                                          24

 

 

نظریه های موجود در مورد رفتارهای سالم  و پرخطر                                                                       24

 

 

تعریف اعتیاد                                                                                                                              25

 

 

مصرف موادمخدر                                                                                                                         26

 

 

ملاکهای DSM-IV-TR                                                                                                               27

 

 

طبقه بندی انواع مواد                                                                                                                     28

 

 

موادافیونی                                                                                                                                   28

 

 

موادآرامبخش، خواب آوار یا ضداضطراب                                                                                      28

 

 

توهم زا                                                                                                                                       29

 

 

محرک ها                                                                                                                                   29

 

 

تعریف متامفتامین                                                                                                                         29

 

 

اثرات متامفتامین                                                                                                                            31

 

 

عوامل موثر در شروع مصرف مواد                                                                                                   32

 

 

برای احساس سرخوشی                                                                                                                 32

 

 

برای احساس بهبودی                                                                                                                    32

 

 

برای کارکردبهتر                                                                                                                           32

 

 

 

کنجکاوی  و اینکه دیگران هم مصرف می کنند                                                                                32

 

 

رابطه پرخطرجنسی  و ایدز                                                                                                              33

 

 

انواع درمان ها و مقایسه آن ها                                                                                                         34

 

 

گروه حمایت همتایان                                                                                                                     34

 

 

جلسات12گامی                                                                                                                            35

 

 

تحلیل عود                                                                                                                                    35

 

 

حمایت اجتماعی                                                                                                                           35

 

 

مدل ماتریکس                                                                                                                               35

 

 

اصول راهنما در درمان ماتریکس                                                                                                   36

 

 

رابطه مثبت و همیارانه                                                                                                                   37

 

 

ساختارانتظارات                                                                                                                           37

 

 

مهارت های شناختی- رفتاری                                                                                                       38

 

 

گروه های خودیاری                                                                                                                    39

 

 

پیشینه پژوهش                                                                                                                             40

 

 

پژ وهش های  داخلی                                                                                                                   40

 

 

پژوهش های خارجی                                                                                                                   41

 

 

فصل سوم: روش پژوهش                                                                                                              49

 

 

روش                                                                                                                                         50

 

 

معرفی متغیرها                                                                                                                              50

 

 

جامعه آماری                                                                                                                               50

 

 

نمونه و روش نمونه گیری                                                                                                             51

 

 

ابزار پژوهش                                                                                                                               51

 

 

روش تجزیه و تحلیل داده ها                                                                                                         51

 

 

روش اجرا                                                                                                                                   52

 

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش                                                                                                     54

 

 

آمارتوصیفی                                                                                                                               55

 

 

آزمون سوالات                                                                                                                             56

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری                                                                                                    59

 

 

بحث و نتیجه گیری                                                                                                                      60

 

 

محدودیت های پژوهش                                                                                                                63

 

 

پیشنهادها                                                                                                                                    63

 

 

پیشنهاد کاربردی                                                                                                                         63

 

 

پیشنهادات پژوهشی                                                                                                                      63

 

 

منابع                                                                                                                                          65

 

 

منابع فارسی                                                                                                                                65

 

 

منابع انگلیسی                                                                                                                              70

 

 

پیوست ها                                                                                                                                   76

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

عنوان                                                                                                                                                  صفحه    

 

 

جدول1-1 فهرست عناوین جلسات                                                                                                  52

 

 

جدول 4-1- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون و پس آزمون و پیگیری ها گروه

 

 

آزمایش وکنترل                                                                                                                                  55

 

 

جدول 4-2- خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های نمرات پس آزمون رفتارهای پرخطرجنسی

 

 

و شرکای جنسی                                                                                                                     56

 

 

جدول4 -3- خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های پس آزمون و مرحله پیگیری رفتارهای

 

 

پرخطرجنسی و تعدادشرکای جنسی                                                                                                 57

 

 

جدول4-4 خلاصه نتایج آزمون مقایسه میانگین های میزان رفتارهای پرخطرجنسی براساس وضعیت

 

 

تأهل در مرحله پیش آزمون                                                                                                             57

 

 

  

 

 

چکیده

 

 

هدف:  هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین اثربخشی روش ماتریکس بر کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مردان معتاد شهر کرمانشاه بود.

 

 

روش: روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش معتادان مرد شهر کرمانشاه بود که با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شد. به آزمودنی ها پرسشنامه رفتارهای پر خطر جنسی داده شد. تعداد 24 نفر به­ روش تصادفی در دو گروه آزمایشی و کنترل با تعداد برابر (n=12) جایگزین شدند.

 

 

روش ماتریکس بر روی گروه آزمایشی به ‌صورت گروهی اجرا شد. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه 90 دقیقه‌ای دوباردرهفته تحت مداخله روان درمانی گروهی قرارگرفتند. بعد از اتمام جلسات از دو گروه پس آزمون به عمل آمد.

 

 

یافته‌ها: یافته‌ها نشان‌دهنده تفاوت معنی‌دار میانگین رفتارهای پر خطر گروه آزمایش و گروه کنترل بود. نتایج آزمون های تحلیل کواریانس نشان دادکه روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی و تعدادشرکای جنسی بطور معناداری تأثیرگذاربوده است. همچنین نتایج آزمونt  وابسته نشان داد تفاوت معناداری بین وضعیت تأهل در افراد پرخطر جنسی نداشته است.

 

 

نتیجه گیری: نتایج نشان دادکه روش ماتریکس احتمالاً می‌تواند باعث کاهش رفتار پر خطر جنسی در بین معتادین شود بنابراین از این رویکرد ممکن است بتوان برای کاهش رفتارهای پرخطر جنسی در گروه های پرخطر به منظور پیشگیری از ابتلا به HIV استفاده کرد.

 

 

 

 

 

کلیدواژگان: روش ماتریکس، رفتارهای پرخطر جنسی، HIV ، معتادان.

 

 

  

 

 

فصل یک

 

 

مقدمه پژوهش 

 

 

مقدمه

 

 

در بررسی تاریخ، هیچ جامعه بشری را نمی­توان یافت که با معضل مربوط به مواد مخدر دست به گریبان نباشد و شاید بتوان گفت مواد مخدر همزاد با بشر در این جهان یافت شده و تا زمانی که انسان در این عرصه وجود دارد آن نیز پابرجا خواهد بود. مسائل مربوط به مواد مخدر تازگی نداشته و اثرات آن نیز همواره در سرنوشت ملت­ها و اقوام قابل جستجو است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).

 

 

بزرگترین معضل اجتماعی امروز ایران، اعتیاد است که مسأله و مشکل میلیون­ها جوان است که وارثان اصلی کشورند. امروزه اعتیاد به انواع مواد مخدر و مشکلات مرتبط با آن به نحو بسیار خطرناک و تأسف باری نسل جدید کشور را تهدید می کند. شیوع مواد مخدر و اعتیاد سال­هاست که یکی از گرفتاری های درجه اول کشور محسوب می­شود و کوشش­هایی که تاکنون برای مهار این پدیده صورت گرفته است به دلایل مختلف علی رغم خواست قلبی مردم و دولت موفقیت­های اندکی در پی داشته است (سهرابی، هادیان، اصغرنژاد، 1387).

 

 

اعتیاد حالت مزمن روانی و جسمی است که در اثر مصرف مکرر مواد مخدر در فرد ایجاد شده و در طی آن در فرد نیاز و تمایل جسمی و روحی برای مصرف دوباره مواد مخدر به وجود می­آید. فرد در طی اعتیاد خود مصرف مواد را مرتباً افزایش داده و در اثر قطع مواد نشانگان محرومیت در فرد ایجاد می­شود(سادوک و سادوک[1]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388).

 

 

اعتیاد کلیه رفتارهای فردی و اجتماعی را تحت شعاع قرار می­دهد و به عنوان مهمترین آسیب اجتماعی، جامعه انسانی را مورد هجوم قرار داده است(هوشنگ و جزایری، 1377). معتادان به مواد مخدر جزو گروهای پر خطر می‌باشند(جرلایز، 2008) بنابراین انجام مداخلاتی در جهت کاهش رفتارهای پرخطر آنها ضروری به­نظر می­رسد زیرا اعتیاد به­عنوان یك آسیب اجتماعی، شاید هیچ­گاه به­طور كامل ریشه‏كن نشود، اما با تدبیر، اندیشه و تلاش واقعی حداقل می‏توان آسیب­های مرتبط با آن­ را همچون رفتارهای پرخطر جنسی و به تبع آن سرعت شیوع و انتقال بیماری ایدز را كاهش داد. یکی از مداخلاتی که در دهه­های اخیر در زمینه ایجاد تغییر و یا کاهش در رفتار­های نامناسب با موفقیت و استقبال زیادی همراه بوده است روش ماتریکس می­باشد که به عنوان درمانی به­شکل فردی و گروهی به صورت مستقل و یا درکنار سایر درمان­ها در حوزه­های مختلف به­کار رفته است(مکری واختیاری،1388). با توجه به مشکلاتی از قبیل ابتلا به HIV و بیماری مقاربتی که می تواند به واسطه رفتارهای پرخطر به استثنای خودکشی درپسران بیشتراز دختران است(لیندبرگ،بوگسس و ویلیامز[3]،2000) و با در نظرگرفتن تعداد زیاد معتادان در جهان و کشور ما و نیز با در نظر گرفتن اینکه ارتباط جنسی نامشروع، در میان حدود نیمی از معتادان گزارش شده است(رازقی، 1999). این پژوهش درصدد است تا با استفاده از آموزش روش ماتریکس و تأثیر ممکنه آن در تسلط بر احساسات و رفتارها و نیز نقش این روش در تصمیم گیری مناسب تر، مداخله ای را در جهت کاهش رفتارهای پر خطر جنسی در مردان معتاد انجام دهد.

 

 

بیان مسئله

 

 

با شروع قرن جدید جوامع بشری با معضل بزرگ اجتماعی – روانی سوء مصرف مواد مواجه هستند. به عبارت دیگر، سوء مصرف مواد مخدر یک پدیده­ی جهانی است و کمتر کشوری یافت می­شود که این معضل در آن وجود نداشته باشد. سوء مصرف مواد مخدر، امروزه پا را از مرز اختلالات فردی و روانشناختی  فراتر نهاده و به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است،که از آن با عناوینی هم­چون طاعون قرن و بلای خانمان سوز یاد می­شود.

 

 

طبق گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر پس از تصادفات دومین عامل فوت در مرگهای مشکوک عوارض ناشی از اعتیاداست (رقیبی و پورقازی، 1384). اولین گزارشی که از مصرف مواد مخدر در ایران به چاپ رسیده است مربوط به قرن 17 میلادی می­باشد، ولی اولین آمار رسمی مکتوب به تعداد مصرف­کننندگان درایران مربوط به سال 1948 میلادی است که تعداد معتادان به تریاک را 1250000 نفراز کل جمعیت 14700000 نفرذکرکرده­اند (رزاقی، رحیمی و مدنی،1381).

 

 

در مطالعه­ بعدی که توسط مؤسسه داریوش در مورد همه­گیری مصرف مواد در 28 استان کشور در سال1383    انجام گرفت­، تعداد معتادان کشورکه نیازمند خدمات درمانی بودند بین 1500000 نفر تا1800000 نفر برآورد شدند (نارنجی­ها ،1383). تخمین­های مبتنی بر گزارشهای سازمان ملل نشان می­دهد که 5/1 الی2 درصد ازجمعیت ایران مشکل جدی یا سوء  مصرف مواد مخدر دارند(محمدی،1390).

 

 

اعتیاد یکی از بزگترین معضلات بزرگ جامعه ما است. اعتیاد معلول عوامل و مشکلات مختلف اجتماعی، روانشاختی و بیولوژیک است. معتادان به مواد مخدر از جمله گروه های پرخطردر ابتلا به عفونتهای ناشی از ویروس هاعامل هپاتیت c، هپاتیت B  و ایدزهستند. از جمله رفتارهای پر خطرافراد معتاد، می توان به استفاده مشترک از سرنگ آلوده جهت تزریق مواد اشاره کردکه باعث انتقال عفونت های اشاره شده در بین این افراد می شود (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).

 

 

از جمله دیگر رفتارهای پرخطر در افراد معتاد می توان به رفتارهای پرخطر جنسی درآنها اشاره کردکه عامل مؤثری درگسترش عفونت ایدز در سایر گروه های اجتماعی است و این موارد شامل شرکای متعدد جنسی و رفتار جنسی بدون استفاده از وسایل محافظتی نظیرکاندوم است (عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389).

 

 

هرگونه رابطه جنسی(دهانی، مهبلی و مقعدی) كه بدون استفاده از وسایل ایمنی  رابطه جنسی ازقبیل كاندوم مردانه یا زنانه انجام گیردكه درآن احتمال مبتلاشدن به ایدز و دیگر بیماریهایی كه ازطریق رابطه جنسی منتقل می­گردند افزایش یابد، رفتار پرخطر جنسی نامیده می­شود(سادوک و سادوک[4]، 2008 ؛ ترجمه رضاعی، 1388). همچنین داشتن شركای جنسی متعدد وگذری و ازطرفی رابطه جنسی در زمان مصرف مواد مخدر، جز رفتارهای پرخطر جنسی قرارمی گیرند(باكتینگ، راسر و اسكلما، 1999).

 

 

ضمن آنکه درتحقیقات مختلف رابطه متغیر رفتارهای پرخطرجنسی با متغیرهای دیگری بررسی شده است از قبیل شیوع رفتارهای جنسی پرخطر(حیدری، میراحمدی زاده، کشتکاران، اعتمادی و لطفی،1390)، زمان و روش آموزش مسائل جنسی(جلالی، ناهیدی، امیرعلی اکبری وعلوی مجده ،1384)، لزوم ارائه آگاهی های جنسی لازم به افراد معتاد(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، استفاده از مدل رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت جامعه( یزدان پناه، صفری، یوسفی، عنقا، حبیبیان، و همکاران، 1389)، تأثیرمتادون درمانی در کاهش رفتارهای پرخطرجنسی(مرسلی، 1387)، تأثیر نشانگان فزون کنشی-کاهش توجه[8] درگرایش به رفتارهای پرخطرجنسی(میکائیلی و هاشمی،1392). پیش بینی کننده های روانشناختی رفتارهای پرخطرجنسی( میکائیلی و هاشمی، 1392). همه این تحقیقات، اهمیت و گستردگی مشکل رفتارهای پرخطرجنسی را بیان نموده اند.

 

 

شواهد نشان می دهندکه اعتیاد در حال حاضر یکی از بزرگترین و پرهزینه­ترین معضلات جامعه ما راتشکیل می­دهدکه هم اکنون رو به گسترش می باشد(سبزی خوشنامی، 1390). برآوردهای صورت گرفته نشان         می­دهدكه میزان خسارتهای اقتصادی-  اجتماعی مستقیم و غیر مستقیم مواد مخدر و اعتیاد و مشکلات در ارتباط با آن از قبیل انتقال و مبتلا شدن به ایدز و بیماری­های مقاربتی و درمان آن دركشورسالیانه700 میلیاردتومان می­باشدکه قسمتی از این هزینه مربوط به بیماریهای مرتبط با اعتیاد و معتادان از قبیل بیماری ایدز و هپاتیت می باشد(صادقی اهری، 1382(.

 

 

آمارها نشان دهنده شیوع بالای رفتارهای پرخطر جنسی در بین معتادان است. طبق گزارش 8/55% معتادان  روابط جنس خارج از چهارچوب خانواده داشته اند(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389). همچنین در تحقیق نارنجی ها(1383) شیوع رفتارهای پرخطرجنسی بین معتادان 7/42 و در پژوهشی دیگر میزان رفتارهای پرخطرجنسی معتادان 8/59% تخمین زده شده است(یاری، باباخانی و توکلی، 1388).

 

 

با توجه به  افزایش معتادان در ایران و جهان شیوع بالای رفتارهای پرخطرجنسی در بین آنها و اینکه یکی از   راه­های اصلی انتقال ایدز و دیگر بیماریهای مقاربتی رفتارهای پرخطرجنسی است(عطایی، صالحی، جوادی، خوروش، عاطفه السادات و همکاران، 1389)، انجام مداخلاتی در راستای کاهش رفتارهای پرخطر و جلوگیری از منتقل شدن و شیوع این قبیل بیماری­ها بسیار مهم می­باشد.

 

 

چون کاربردهای مدل ماتریسی در حوزه های مختلف، برای درمان وابستگی به کوکایین(راوسن، ابرت، مک کان و مان، 1986)، مصرف دارو  و الکل، بهبود درشاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز( ویروس نقص ایمنی انسان) (شاپ تاو، راوسن، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسن و لینگ،1997) به اثبات رسیده و این اثربخشی درمان حمایت تجربی برای استفاده از این مدل را فراهم کرده است.

 

 

تعدادی از طرح هایی که با حمایت مالی موسسه ملی سوء مصرف مواد آمریکا اجرا شده، بیانگرآن است که شرکت کنندگان درمان شده با مدل ماتریسی، کاهش های آماری معناداری را در مصرف دارو و الکل، بهبودهایی را در شاخص های روان شناختی و کاهش رفتارهای پرخطر جنسی مرتبط با انتقال ایدز داشتند (راوسن، 1995؛ شاپ تاو، راوسون، مک کان و ابرت، 1994؛ شاپ تاو، راوسون و لینگ، 1997).

 

 

این موارد بررسی جنبه ها و راهکارهای بیشتردر خصوص رفتارهای پرخطرجنسی را می طلبد. بنابراین در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر روش ماتریکس برکاهش رفتارهای پرخطرجنسی مردان معتاد شهرکرمانشاه پرداخته شده است.

 

 

[1]-  Sadock

 

 

 

1-2 بیان مساله پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………3

 

 

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………………………………6

 

 

1-4 اهداف پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………….10

 

 

1-4-1 هدف کلی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………10

 

 

1-4-2 اهداف فرعی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………..10

 

 

1-5 فرضیات پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………….. 11

 

 

1-6 تعریف متغیرها …………………………………………………………………………………………………………………………….11

 

 

1-6-1 تعریف نظری یا مفهومی متغیرها ……………………………………………………………………………………..11

 

 

1-7 مدل مفهومی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………. 14

 

 

1-7-1 تعریف متغیرهای بهره وری در مدل مفهومی پژوهش ……………………………………………………. 15

 

 

1-8 تعاریف عملیاتی متغیرها …………………………………………………………………………………………………………… 15

 

 

فصل دوم:پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………. 18

 

 

2-1 پیشینه نظری و تئوری تحقیق…………………………………………………………………………………………………… 19

 

 

2-1-1 بهره وری…………………………………………………………………………………………………………………………… 19

 

 

2-1-2 مدیریت دانش ………………………………………………………………………………………………………………… 23

 

 

2-1-3 مدیریت کیفیت جامع……………………………………………………………………………………………………… 38

 

 

2-2 پیشینه عملی و تجربی تحقیق………………………………………………………………………………………………… 46

 

 

2-2-1  مدیریت دانش: تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………………46

 

 

2-2-2 مدیریت دانش: تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………….. 50

 

 

2-2-3 تجربه های پیاده سازی مدیریت دانش در شركتهای خارجی………………………………………… 52

 

 

2-3 پیشینه تحقیقات عملی کیفیت جامع ………………………………………………………………………………………..55

 

 

2-3-1 کیفیت جامع : تحقیقات داخلی…………………………………………………………………………………………55

 

 

2-3-2 کیفیت جامع : تحقیقات خارجی……………………………………………………………………………………….58

 

 

فصل سوم:روش شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….65

 

 

3-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………..66

 

 

3-2 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

 

 

3-3 جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………………………………………….66

 

 

3-4 روش نمونه گیری وتعیین حجم نمونه آماری تحقیق…………………………………………………………………66

 

 

3-5 : ابزارگردآوری اطلاعات و اندازه گیری …………………………………………………………………………………….. 67

 

 

3-6 تعیین پایایی و روایی ابزارگیری………………………………………………………………………………………………… 67

 

 

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………. 70

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………. 71

 

 

4-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

 

 

4-2  توصیف داده های جمعیت شناختی (دموگرافیک)………………………………………………………………….. 72

 

 

4-3 تحلیل داده های مربوط به فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………….. 79

 

 

 

فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………….. 92

 

 

5 -1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………… 93

 

 

5-2 نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….96

 

 

منابع و مأخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………. 100

 

 

پیوستها و ضمایم …………………………………………………………………………………………………………………………. 110

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

عنوان                                                                                                   صفحه

 

 

 

 

 

جدول 2-7 : خلاصه تحقیقات داخلی و خارجی مدیریت دانش……………………………………………………….. 62

 

 

جدول 2-8: خلاصه تحقیقات داخلی و خارجی مدیریت کیفیت جامع……………………………………………. 64

 

 

جدول3-1 : ضرایب پایایی پرسشنامه ها ………………………………………………………………………………………….. 68

 

 

جدول 3-2: بارهای عاملی پرسشنامه های بهره وری،مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع ………..69

 

 

جدول 4-1: توزیع فراوانی و درصد نمونه آماری بر حسب جنسیت ………………………………………………… 72

 

 

جدول 4-2 : توزیع فراوانی بر حسب مدرک تحصیلی………………………………………………………………………. 73

 

 

جدول 4-3: توزیع بر حسب سابقه کاری پاسخگویان……………………………………………………………………….. 74

 

 

جدول 4-4: توزیع فراوانی مربوط به سن …………………………………………………………………………………………. 75

 

 

جدول 4-5: ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………. 80

 

 

جدول4-6: نتایج مدل رگرسیون تاثیر مدیریت دانش بر بهره وری نیروی انسانی یا کار………………… 82

 

 

جدول4-7: نتایج مدل رگرسیون تاثیر مدیریت کیفیت جامع بر بهره وری نیروی انسانی………………. 83

 

 

جدول4-8:  نتایج مدل رگرسیون تاثیر مدیریت دانش بر مدیریت کیفیت جامع……………………………. 84

 

 

جدول4-9: نتایج مدل رگرسیون چندگانه تاثیر مدیریت دانش بر بهره وری نیروی انسانی………………85

 

 

جدول4-10: نتایج مدل رگرسیون چندگانه تاثیر مدیریت کیفیت جامع بر بهره وری نیروی انسانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 86

 

 

جدول 4-11: نتایج آزمون t دو گروه مستقل بر حسب جنسیت درخصوص مدیریت دانش…………… 87

 

 

جدول 4-12: نتایج آزمون t دو گروه مستقل بر حسب جنسیت درخصوص مدیریت کیفیت جامع 88

 

 

جدول 4-13: نتایج آزمون t دو گروه مستقل بر حسب جنسیت درخصوص بهره وری نیروی انسانی88

 

 

جدول 4-14: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سن درخصوص مدیریت دانش………………………………….88

 

 

جدول 4-15: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سن درخصوص مدیریت کیفیت جامع…………………… 89

 

 

جدول 4-16: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سن درخصوص بهره وری نیروی انسانی………………… 89

 

 

جدول 4-17: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سابقه کار درخصوص مدیریت دانش……………………… 90

 

 

جدول 4-18: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سابقه کار درخصوص مدیریت کیفیت جامع…………. 90

 

 

جدول 4-19: نتایج آزمون ANOVA بر حسب سابقه کار درخصوص بهره وری نیروی انسانی………. 90

 

 

جدول 4-20: نتایج آزمون ANOVA بر حسب تحصیلات درخصوص مدیریت دانش……………………… 91

 

 

جدول 4-21: نتایج آزمون ANOVA بر حسب تحصیلات درخصوص مدیریت کیفیت جامع………… 91

 

 

جدول 4-22: نتایج آزمون ANOVA بر حسب تحصیلات درخصوص بهره وری نیروی انسانی……… 91

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

عنوان                                                                                                            صفحه

 

 

 

 

 

مدل مفهومی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………………… 14

 

 

نمودار 4-1: توزیع فراوانی بر حسب جنسیت ………………………………………………………………………………….  72

 

 

نمودار 4-2: توزیع فراوانی بر حسب تحصیلات ……………………………………………………………………………….  73

 

 

نمودار 4-3: توزیع فراوانی بر حسب سابقه کار ………………………………………………………………………………..  74

 

 

نمودار 4-4: توزیع فراوانی بر حسب سن …………………………………………………………………………………………  75

 

 

نمودار 4-5: نمودار توزیع نرمال نمرات بهره وری ……………………………………………………………………………  76

 

 

نمودار 4-6: نمودار توزیع نرمال نمرات مدیریت کیفیت جامع  ………………………………………………………  77

 

 

نمودار 4-7: نمودار توزیع نرمال نمرات مدیریت دانش ……………………………………………………………………  78

 

 

نمودار 4-8: ضرایب همبستگی بین متغیرهای پژوهش …………………………………………………………………  80

 

 

نمودار 4-9: ارتباطات بین متغیرهای پژوهش ………………………………………………………………………………..  81

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

1-1 مقدمه

 

 

فعالیت های هر سازمانی به مجموعه ای از عوامل بستگی دارد. شناخت و بررسی این عوامل       می تواند در بهینه سازی فعالیت ها و تحقق اهداف سازمانی کمک کند. یکی از هدف های مهم هر سازمان بالا بردن کیفیت است که در شرایط رقابتی امروز، سازمان ها باید آن را با افزایش بهره وری مد نظر قرار دهند. اهمیت بهره وری[1] در افزایش رفاه ملی، اکنون به طور عام پذیرفته شده است. افزایش بهره وری بر تمام فعالیتهای انسانی اثر مثبت دارد زیرا افزایش بهره وری بیش از آن که در به کارگیری و سرمایه به وجود آید، در تولید ناخالص ملی[2] بر اثر بهینه سازی در اثربخشی و کیفیت نیروی انسانی به وجود می آید. بنابراین تغییر در بهره وری نیروی انسانی تاثیر شگرفی بر بسیاری از پدیده های اقتصادی واجتماعی مانند رشد سریع اقتصادی، سطح زندگی، بهبود در موازنه پرداخت ها، تورم و حتی مقدار و کیفیت اوقات فراغت دارد (ابراهیمی مهر،1372).

 

 

از سوی دیگر اهمیت و نقش برجسته نیروی انسانی در هر سازمان و پرداختن به موضوعاتی که موجب افزایش عملکرد کارکنان، کاهش غیبت و ترک خدمت آنها و در نهایت افزایش بهره وری گردد، مورد توجه محققان و صاحب نظران می باشد. از دغدغه های مهم سازمان ها و مدیران، مسئله افزایش بهره وری می باشد به طوری که بسیاری از کشورها عمده برنامه های توسعه ای خود را بر مبنای افزایش بهره وری قرار داده اند؛ به نحوی که طی 15 سال اخیر، افزایش بهره وری در سطح جهان 45 برابر شده است (فرجی،1385). از بین عوامل تاثیر گذار بر بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها     می توان به مسئله مدیریت دانش[3] و مدیریت کیفیت جامع[4] اشاره نمود.

 

 

سازمان ها برای افزایش بهره وری نیروی انسانی و بهبود عملکرد سازمانی خویش اقدام به بکارگیری اصول مدیریت کیفیت جامع یا فراگیر نموده اند. مدیریت کیفیت فراگیر روشی مدیریتی است که به سازمان کمک می کند تا به عملکرد بهبود یافته سازمانی بر اساس تقویت حل مساله بر مبنای کیفیت دست یابد.

 

 

مدیریت کیفیت جامع یک سیستم مبتنی بر نیروی انسانی است که تلاش می کند با افزایش رضایت مشتریان و کاهش هزینه های عملیات به بقای سازمان کمک نماید. یکی از اصول بنیادی مدیریت کیفیت جامع، بهبود مستمر در تمام فرایند ها، بهبود کیفیت خدمات مد نظر مشتری، تولیدی بودن ضایعات (قابلیت بازیافت ضایعات)، تمرکز بر بهبود فرایندها به جای انتقاد از افراد و تصمیم گیری مبتنی بر داده ها می باشد (فلاین و همکاران،1995)[5].

 

 

از سوی دیگر مدیریت دانش یکی دیگر از مولفه های بسیار تاثیرگذار بر بهبود و افزایش بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها بشمار می رود. دانش و کسب آن در دنیای امروزی جایگاه بس رفیع برای پویایی سازمان ها دارد. یادگیری و نیاز به کسب دانش در عرصه های مختلف در سازمان های امروزی رو به افزایش می باشد. اگر سازمانی در مقایسه با سایر رقبا و محیط خویش دیرتر یاد بگیرد از بین خواهد رفت و سازمانهایی باقی می مانند که یاد گیرنده باشند و سریع تر از رقبای خود بیاموزند (رمضانیان و همکاران،1391).

 

 

به عبارتی مدیریت دانش به هر نوع فعالیتی که به تجربه و دانش ذهنی افراد توجه کرده، به      گونه ای که بتواند با آشکارسازی و به اشتراک گذاری آن به هم افزایی دانش کمک کند، گفته        می شود. هم افزایی دانش می تواند به دانش آفرینی مشترک نسبت داده شود. این اشتراک در خلق دانش، همکاری مستقیم در خلق دانش نیست، بلکه به خلق دانش بر مبنای دانسته ها که به اشتراک گذاشته شده اشاره دارد. بنابراین مدیریت دانش فرایندی می باشد که مراحلی چون کسب آگاهی نسبت به دانش نهان، عیان سازی، به اشتراک گذاری، گسترش و درک و بهره گیری از آن در خلق دانش جدید را طی می کند که با تسهیم آن بین افراد یک سازمان می توان توانمندی و افزایش تجربه و تخصص را در سایه بهره مندی از دانش دیگران شاهد بوده و نتیجه آن افزایش سطح کارآئی و اثربخشی نیروی کار در سازمان می باشد (نوناکا و تاکوچی،1995)[6].

 

 

 1-2 بیان مساله پژوهش

 

 

در عصر حاضرکه به عصر سازمان های دانش محور، عصر انفجار اطلاعاتی و دیجیتال[7] معروف گشته، بهره وری و ارتقای آن یکی از اهداف عمده سازمان های فعال و زنده است. در نظام متحول و پیشرو، اولین کوشش برای شناخت بهره وری و متعاقب آن تعیین عوامل تاثیرگذار بر افزایش آن     می باشد که از شرایط لازم و ضروری تحقق رشد و توسعه به شمار می آید.

 

 

بهره وری عاملی است که با بقا و دوام حیات ملتها گره خورده و یکی از معیارهای تعیین قدرت در جوامع بین الملی و محافل علمی است. لزوم شناخت توانایی های بالفعل و بالقوه در دنیای بهره وری و سرمایه گذاری کلان برای اشاعه و گسترش آن از اهم اولویت های امروزه نظام اداری واجرایی کشور است. در حقیقت بهره وری نگرشی واقع بینانه و یک فرهنگ و بینش بوده که می توان از آن طریق به طور مستمر وضعیت موجود را بهبود بخشید (رحیم نیا و همکاران،1388).

 

 

اهمیت بهره وری در عصر حاضر با توجه به پیشرفت های حیرت انگیز فناوری اطلاعات و ارتباطات[8] بر هیچ کسی پوشیده نیست. بهره وری به شکلی فزاینده مبتنی بر دانش، مهارت ها و توانایی های عقل انسان آموزش دیده است. مفهوم گسترش یافته بهره وری حاصل یک کسر ستانده به داده نیست، بلکه سیستمی فکری است. نوعی نگرش عقلائی به زندگی و نوعی فرهنگ است. فرهنگی که انسان با فکر و اندیشه خود اعمال خود را بر ارزش و واقعیت ها منطبق می کند و سعی دارد بهترین نتیجه مادی و معنوی را در زندگی کسب کند (خدادادی وهمکاران،1389). از نظر مهرابیان و همکاران (1390) عواملی چون، فرهنگ سازمانی، عوامل انگیزشی، شرایط محیطی، توانمندسازی کارکنان و شیوه رهبری، مدیریت دانش و کیفیت فراگیر در ارتقای بهره وری نیروی انسانی بعنوان مهمترین سرمایه های یک سازمان تاثیر گذار هستند (پورسلطانی و همکاران،1392).

 

 

بهره وری نیروی کار عبارت است از، نرخ ستاده واقعی (ساعات کار) ارائه شده توسط کارکنان سازمان (گاتن کاور،2000). نیروی انسانی عامل اصلی تدوام موفقیت و تحقق اهداف سازمان ها است.       بهره وری در سطح نیروی کار به تجزیه و تحلیل، اندازه گیری و بهبود بهره وری منابع انسانی اختصاص دارد موضوع آن ارتقاء و بهبود بهره وری نیروی کار اعم از نیروی کارمستقیم یا غیر مستقیم است (استاگو،2002).

 

 

به سخن دیگر امروزه سازمان ها برای حفظ خویش در دنیای متغیر کنونی در تلاش طاقت فرسایی به سر می برند. این تلاش و کوشش در برگیرنده رشد و هماهنگی با تغییرات بازار، بهسازی کیفیت محصولات و حفظ تعادل و توازن است. تحقق این ساعی سازمان بستگی به استعداد و انرژی و عملکرد کارکنان و نیروی کار موجود دارد و منابع و نیروی انسانی به عنوان یک مزیت رقابتی منحصر بفرد و سرمایه عمده سازمان مطرح و تاکید شود (سوانسون،1999).

 

 

در دیدگاه مدیریتی، بهره وری میزان موفقیت سیستم را در استفاده از منابع برای کسب اهداف بیان می کند. در واقع بهره وری هم مفهوم کارآیی و هم اثربخشی را در بر دارد و در این حالت      بهره وری با مفاهیمی نظیر خروجی، تولید، سود آوری، ظرفیت تولید، عملکرد، کاهش هزینه یا کار اضافی فرق می کند (پریچاد،1992 به نقل از زاهدی و نجاری،1387). بعبارتی بهره وری ترکیبی از کیفیت زندگی کاری، کیفیت، نوآوری، مدیریت دانش، اثربخشی و سودآوری می باشد.

 

 

از جمله عوامل تاثیرگذار بر بهره وری نیروی انسانی بحث مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع می باشد. مدیریت دانش به هر نوع فعالیتی که به تجربه و دانش ذهنی افراد توجه کرده به گونه ای که بتواند با آشکار سازی و به اشتراک گذاری آن به هم افزایی[9] دانش کمک کند، گفته می شود.  مدیریت دانش با قلمرو دانستنی های کشف نشده سروکار دارد، عامل و فرایندی است برای تحول، توسعه و رشد (پریرخ،1392). دانشمندانی چون (داونپورت و پروساک،1998)[10] معتقدند که، مدیریت دانش فعالیتی ثمر بخش برای رشد و تعالی سازمانی به شمار می رود (پریرخ،1392).

 

 

مدیریت دانش پتانسیل بالایی در افزایش برتری رقابتی سازمان، تمرکز بر مشتری، بهبود روابط کارکنان، نوآوری و صرف هزینه های کمتر دارد (بنیت وگابریل،1990). بر اساس مطالعات داونپورت و پروساک (2000)، اغلب شرکت ها و سازمان ها گام های نخستین را در پیاده سازی سیستم های مدیریت دانش بر می دارند، اما بسیاری از آن ها از نتایج آن بهره مند نمی شوند و مدت زمان زیادی در وضعیت ثابت باقی می مانند. با توجه به تحقیقات صورت گرفته در ایران درباره پیاده سازی مدیریت دانش، به دلایل زیادی از قبیل عدم توجه مدیران به نقش دانش سازمانی در بهره وری سازمان (لاسون،2003)، فقدان زیر ساختهای مناسب برای ایجاد دانش سازمانی، عدم تبادل اطلاعات در بین افراد سازمان جهت حفظ موقعیت شغلی و ممانعت از پذیرش دانش و اطلاعات زیردستان خود (قربانی و زبردست،1386)، وضعیت مدیریت دانش در اکثر سازمان های مورد مطالعه ضعیف گزارش شده است (امیدی و همکاران،1391).

 

 

مدیریت کیفیت یک دیدگاه فلسفی ـ مدیریتی است که هم اکنون با سرعت فزاینده جایگاه خود را در جوامع باز می کند و توجه به نیازهای و ابتکارات مشتریان، راه های ارائه خدمات و ارتقای کیفیت را اصل کار خود قرار می دهد. در دهه های اخیر نظام های ارتقای مستمر کیفیت با مدیریت کیفیت جامع جایگاه مهمی یافته است. مدیریت کیفیت جامع فنی است برای مشارکت تک تک کارکنان و مدیران سازمان در امور مربوط به سازمان (زند حسامی و فرید،1392). این فن تغییری مهم در فرهنگ سازمان می دهد که اهداف، آرمان ها، طرز تفکر و رویه های موجود در آن سازمان را در بر می گیرد. تاکید عمده جنبش مدیریت کیفیت جامع بر این است که هر کارمند و مدیری پاسخگوی بهبود مداوم کیفیت خدمات و محصولات شرکت یا سازمان باشد تا خواسته های مشتریان تامین شود (طاهری،1379).

 

 

بنابراین می توان ادعا نمود که، کیفیت در جهان رقابتی امروزی یکی از مهم ترین شاخه های رقابت جهانی می باشد. تشدید رقابت جهانی و افزایش تقاضای مشتریان و افزایش خواسته های آنها در زمینه های مختلف برای کیفیت بهتر باعث حرکت سازمان ها و شرکت ها به سمت ارائه کالا و خدمات با کیفیت بالا شده است (دمیربگ و همکاران،2006)[11]. هدف مدیریت کیفیت مدرن این است که از طریق اقتصادی و معقول ساختن هزینه ای که مشتریان می پردازد، رضایت کامل آنها را جلب نماید. اساس این کار، مدیریت کیفیت سیستماتیک است که تمام قسمت های یک سازمان را شامل می گردد. مدیریت کیفیت فراگیر، یک استراتژی کلیدی برای حفظ مزیت رقابتی و راهی برای مدیریت سازمان ها در جهت بهبود اثربخشی و عملکرد کلی سازمان از افزایش توانمندی نیروی کار و بالابردن سطح بهره وری آنها می باشد (اوی وهمکاران،2007).

 

 

مساله مورد تحقیق این مطالعه این است که آیا مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع بر بهره وری نیروی انسانی صنعت آب و فاضلاب شهری شهرستان ارومیه تاثیر معنی داری دارد؟ در این پژوهش تلاش شده است ضمن بررسی نقش مولفه های مدیریت دانش و مدیریت کیفیت جامع یا فراگیر در افزایش بهره وری نیروی کار و اولویت بندی ابعاد آنها در پیش بینی و تاثیرگذاری در تغییرات       بهره وری متناسب با یافته های پژوهش، پیشنهادات کاربردی ارائه گردد. دلیل اصلی انتخاب جامعه آماری فوق، با اهمیت بودن این بخش از صنعت استان در تامین یکی از نیازهای اساسی و حیاتی شهروندان بوده است و هرچه بهره وری نیروی کار در این بخش بالا باشد به همان اندازه در ارائه خدمات با کیفیت بالا و کسب رضایت مصرف کنندگان این بخش موفق تر خواهد بود. همچنین جلب توجه مدیران و دست اندرکاران این بخش به مقوله مدیریت دانش و کسب و انتقال دانش در بین افراد و تلاش بیشتر در بهبود مدیریت کیفیت فراگیر و رواج آن در سایر سازمان های مشابه است.

 

 

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-مقدمه

 

 

1

 

 

 

 

 

 

1-2 بیان مساله و اهمیت پژوهش

 

 

3

 

 

 

 

 

 

1-3 اهداف و فرضیات

 

 

8

 

 

 

 

 

 

1-3-1 اهداف اصلی

 

 

8

 

 

 

 

 

 

1-3-2  اهداف فرعی

 

 

8

 

 

 

 

 

 

1-3-3 اهداف کاربردی

 

 

8

 

 

 

 

 

 

1-3-4  فرضیه ها

 

 

9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم :بررسی متون

 

 

 

 

 

10

 

 

 

 

 

 

2-1 مقدمه

 

 

11

 

 

 

 

 

 

 

2-2 مبانی نظری پژوهش

 

 

11

 

 

 

 

 

 

2-3 مروری بر مطالعات انجام شده

 

 

12

 

 

 

 

 

 

2-3-1 مطالعات انجام شده در ایران

 

 

 

 

 

12

 

 

 

 

 

 

2-3-2 مطالعات انجام شده در جهان

 

 

 

 

 

14

 

 

 

 

 

 

فصل سوم : رو ش پژوهش

 

 

16

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-1 مقدمه

 

 

17

 

 

 

 

 

 

3-2 نوع پژوهش

 

 

17

 

 

 

 

 

 

3-3 جامعه پژوهش

 

 

17

 

 

 

 

 

 

3-4 روش نمونه گیری و حجم نمونه

 

 

                              19

 

 

 

 

3-5 روش گرد آوری داده ها

 

 

21

 

 

 

 

3-6 ابزار  گردآوری داده ها

 

 

21

 

 

 

 

3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها

 

 

22

 

 

 

 

3-8 مکان و زمان مطالعه

 

 

22

 

 

 

 

3-9 محدودیت های پژوهش

 

 

22

 

 

 

 

3-10 ملاحظات اخلاقی

 

 

23

 

 

 

 

3-11 تعریف واژه ها

 

 

 

 

 

24

 

 

 

 

فصل چهارم :

 

 

25

 

 

 

 

یافته ها

 

 

26

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم : بحث،نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

 

 

 

 

 

39

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بحث

 

 

40

 

 

 

 

نتیجه گیری

 

 

45

 

 

 

 

ارائه پیشنهادات

 

 

 

 

 

 

منابع

 

 

 

 

45

 

 

 

 

 

 

46

 

 

 

 

 

 

 

پیوست ها

 

                  

 

 

 

51

 

 

 

فرم جمع آوری اطلاعات بیوشیمیایی و آنتروپومتری

 

 

52

 

 

 

 

فرم رضایت نامه

 

 

 

برگه اطلاع رسانی

 

53

 

 

 

54

 

 

 

 

 

 

 

چکیده انگلیسی

 

 

 

 

 

55

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول
جدول 1 : مقایسه دو گروه در ابتدای مطالعه تاثیر مصرف خوراکی پودر تخم شنبلیله بر پروفایل لیپیدی خون	27
جدول 2 : خصوصیات افراد گروه مداخله در ابتدای و انتهای مطالعه تاثیر مصرف خوراکی پودر تخم شنبلیله بر پروفایل لیپیدی خون       جدول 3 : خصوصیات افراد گروه کنترل در ابتدای و انتهای مطالعه تاثیر مصرف خوراکی پودر تخم شنبلیله بر پروفایل لیپیدی خون	28             29
جدول 4 : میزان پروفایل لیپیدی خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب جنس       جدول 5 : میزان FBS و نسبتهای آتروژ نیک خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب جنس	35             36
جدول 6 : میزان پروفایل لیپیدی خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب سن       جدول 7 : میزان FBS و نسبتهای آتروژنیک خون قبل و بعد از مداخله با پودر تخم شنبلیله در هر دو گروه بر حسب سن	37             38

 

1 مقدمه  :

 

 

آترواسکلروز علت عمده مرگ در جهان پیشرفته است و پیش بینی می‌شود تا 25 سال آینده، به علت عمده مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه نیز تبدیل گردد. در ایالات متحده آمریکا، آترواسکلروز مسئول بیش از یک دوم موارد مرگ بوده و سالانه هزینه‌ای معادل 100 بیلیون دلار به درمان این گونه بیماران اختصاص می‌یابد                                   (Boudi et al., 2006) . همچنین بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2005 در دو جنس حدود 17 میلیون نفر به علــت بیماریهای قلبی-عروقی فوت کرده‌اند، که 30 درصد کل مرگ ها را به خود اختصاص داده است. در ایران نیز 38 درصــد موارد مرگ ناشی از بیماری های قلبی– عروقی است و اولین علت مرگ و میر کشور به شمار می‌رود (Tarahi, 2007). مطالعات اپیدمیولوژیک، عوامل خطرزای این دسته از بیماری‌ها را هیپرلیپیدمی، فشار خون بالا، مصرف سیگار، دیابت، سن، جنس و فعالیت‌های فیزیکی گزارش نموده‌اند (Ridkey, 1999). نیز اعلام شده است که اختلال در لیپوپروتئین‌های پلاسما و متابولیسم چربی‌ها، بیش از سایر عوامل در بروز آترواسکلروز                                      نقش دارد(Longo & Harrison,2012). از بین لیپیدهای سرم نیزLDL کلسترول بیشترین ارتباط را با استقرارآترواسکلروز دارد (Denke & Grundy, 1999). لذا کنترل و درمان هیپرلیپیدمی، امری لازم و اساسی به نظر می‌رسد. در کنار درمان دارویی، طب مکمل و گیاه درمانی نیز مداخله توجه  متخصصان قرار گرفته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2 بیان مساله و اهمیت پژوهش :

 

 

نقش گیاهان مختلف در کاهش چربیهای خون و در نتیجه کاهش بیماریهای قلبی-عروقی شناخته شده است. در این زمینه می‌توان به شنبلیله، شوید و برگ درخت گردو اشاره نمود                                                                     (Jolodar & Nazifi, 1998). که بعلت سرشار بودن از اسیدهای چرب غیر اشباع سبب کاهش کلسترول سرم می شود(Zambón et al., 2000). مطالعات متعددی روی تاثیر گیاهان مختلف بر روی چربی خون صورت گرفته است بسیاری از مطالعات کاهش میزان کلسترول و LDLc را در نتیجه مصرف شنبلیله،پودر سیر،چای سیاه،چای سبز،سویا و زنجبیل تایید نموده اند  (Hassani et al,2010).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                                                                    صفحه

 

 

فصل اول:کلیات پژوهش

 

 

1-1) شرح و بیان مساله پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………………..1

 

 

1-2) کلید واژه ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………3

 

 

1-2-1) تکنولوژی ارتباطی- اطلاعاتی جدید…………………………………………………………………………………………………….3

 

 

1-2-2) آزادی اندیشه………………………………………………………………………………………………………………………………………..3

 

 

1-2-3) آزادی بیان……………………………………………………………………………………………………………………………………………4

 

 

1-2-4) آگاهی سیاسی………………………………………………………………………………………………………………………………………4

 

 

1-2-5) مشارکت سیاسی و مدنی…………………………………………………………………………………………………………………….4

 

 

1-3) پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق………………………………………………………………………………………………………….4

 

 

1-4) اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….7

 

 

1-5) اهمیت و ارزش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………8

 

 

1-6)کاربرد نتایج تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………….8

 

 

1-7) فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….9

 

 

1-8) روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

 

 

1-8-1) نوع مطالعه و روش بررسی فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………9

 

 

1-8-2) جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………………………………………9

 

 

1-8-3) روش و طرح نمونه برداری……………………………………………………………………………………………………………………9

 

 

1-8-4) ابزار گردآوری داده ها………………………………………………………………………………………………………………………….10

 

 

1-8-5) ابزار تجزیه و تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………….10

 

 

1-9) سازمان و قلمرو تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………11

 

 

فصل دوم: چاچوب نظری پژوهش

 

 

2-1) چارچوب نظری……………………………………………………………………………………………………………………………………….12

 

 

2-1-1) گفتار نخست: نظریات  اندیشمندان  مهم قبل از وقوع انقلاب ارتباطات و اطلاعات در حوزه آزادی

 

 

2-1-1-1) مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..13

 

 

2-1-1-2) جان لاک بنیانگذار لیبرالسم (1704-1632)……………………………………………………………………………….13

 

 

2-1-1-2-1) وضع طبیعی………………………………………………………………………………………………………………………………14

 

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

 

2-1-1-2-2) حق مالکیت……………………………………………………………………………………………………………………………….14

 

 

2-1-1-2-3) سنجش و ارزیابی نظریه لاک…………………………………………………………………………………………………….15

 

 

2-1-1-3) ژان ژاک روسو و آزادگی انسان (1778-1712)……………………………………………………………………………15

 

 

 

2-1-1-4) جان استوارت میل (1873-1806)……………………………………………………………………………………………….17

 

 

2-1-1-5) آیزیا برلین (1997-1907)……………………………………………………………………………………………………………19

 

 

2-1-2) گفتار دوم: انقلاب ارتباطات و اطلاعات: عوامل موثر در آن

 

 

2-1-2-1) مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..20                                           2-1-2-2) جهانی شدن……………………………………………………………………………………………………………………………………21

 

 

2-1-2-3) نظریه یا حکمرانی شبکه ای…………………………………………………………………………………………………………..23

 

 

2-1-3) گفتار سوم: نظریات و متفکران در ارتباط با فناوری نوین ارتباطی-اطلاعاتی

 

 

2-1-3-1) ارتباطات و تحولات مفهومی آن …………………………………………………………………………………………………..28

 

 

2-1-3-1-1) نظریه های عام ارتباطات……………………………………………………………………………………………………………28

 

 

2-1-3-2 ) نظریه انتشار اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………….34

 

 

2-1-3-3) نظریه اشاعه نوآوری ها…………………………………………………………………………………………………………………..37

 

 

2-1-3-4) رسانه ها و جامعه پذیری سیاسی …………………………………………………………………………………………………38

 

 

2-1-3-5) نظریه سلطه رسانه ها……………………………………………………………………………………………………………………..40

 

 

2-1-3-6) نظریه مارپیچ سکوت( عقیده سازی): الیزابت نوئل نیومن (1980-1970 )…………………………………41

 

 

2-1-3-7) نظریه رسانه های جمعی………………………………………………………………………………………………………………..42

 

 

2-1-3-8) نظریه برجسته سازی ( تعیین دستور کار )…………………………………………………………………………………..43

 

 

2-1-4) گفتار چهارم: تکنولوژی نوین ارتباطی اطلاعاتی ( اینترنت) و تاثیرات آن

 

 

2-1-4-1) مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

 

2-1-4-2) اینترنت……………………………………………………………………………………………………………………………………………45

 

 

2-1-4-3) تاریخچه اینترنت ( Arpanet)……………………………………………………………………………………………………..45

 

 

2-1-4-4) فعالیتهای شبکه اینترنت……………………………………………………………………………………………………………….46

 

 

2-1-4-5) ساختار نظارتی و مالی شبکه اینترنت……………………………………………………………………………………………47

 

 

2-1-4-6) بودجه اینترنت………………………………………………………………………………………………………………………………..47

 

 

2-1-4-7) بازیابی اطلاعات در اینترنت……………………………………………………………………………………………………………47

 

 

2-1-4-8) تاثیرات اینترنت……………………………………………………………………………………………………………………………..49

 

 

2-1-4-9) اینترنت در نهادها………………………………………………………………………………………………………………………….50

 

 

2-1-4-10) اینترنت در ایران………………………………………………………………………………………………………………………….50

 

 

2-1-4-11) اینترنت و دانشجویان…………………………………………………………………………………………………………………..51

 

 

2-1-4-12)کارکردهای اینترنت………………………………………………………………………………………………………………………52

 

 

2-1-4-13) کارکردهای سیاسی اینترنت با تاکید بر وجوه آزادی…………………………………………………………………53

 

 

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

 

2-1-4-13-1) گسترش تساهل و آموزه های جامعه مدنی……………………………………………………………………………53                                                                                                                     

 

 

الف) آزادی اندیشه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….53

 

 

ب) آزادی بیان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..54

 

 

ج) کارویژه های جامعه مدنی……………………………………………………………………………………………………………………………56

 

 

2-1-4-13-2) اشاعه اطلاعات و آگاهی سیاسی…………………………………………………………………………………………….58

 

 

2-1-4-13-3) گسترش مشارکت سیاسی و مدنی…………………………………………………………………………………………62

 

 

2-1-5) جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………………………..67

 

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

 

3-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………68

 

 

3 -2) تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم……………………………………………………………………………………………………………69

 

 

3-3) روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………72

 

 

3-4) تکنیک تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………..72

 

 

3-5) ابزار جمع آوری داده ها………………………………………………………………………………………………………………………….73

 

 

3-6)پایایی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..74

 

 

3-7) اعتبار ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………75

 

 

3-8) جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………………76                                                                                                         3-9) واحد تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………….76

 

 

3-10) قلمرو زمانی و مکانی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………76

 

 

3-11) حجم نمونه و شیوه نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………….76

 

 

3-12) فنون تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………………………………………….77

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

 

 

4-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………78

 

 

4-2 ) آمار توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..79

 

 

4-3 ) آمار استنباطی……………………………………………………………………………………………………………………………………….84

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………….87

 

 

محدودیت تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………..92

 

 

ضمیمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….93

 

 

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..96

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول ها

 

 

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

 

 

 

 

جدول 1-3: میزان آلفاکرونباخ گویه ها……………………………………………………………………………………………………..75

 

 

 

 

 

جدول 2-4: توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنس……………………………………………………………………………79

 

 

 

 

 

جدول3-4: توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت سن…………………………………………………………………80

 

 

 

 

 

جدول4-4: توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب رشته ی تحصیلی………………………………………………………..81

 

 

 

 

 

جدول5-4: توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سطح تحصیلات…………………………………………………………..82

 

 

 

 

 

جدول6-4: توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تعداد ترم های گذرانده……………………………………………….83

 

 

 

 

 

جدول7-4: آزمون فرضیه ی اول…………………………………………………………………………………………………………….84

 

 

 

 

 

جدول 8-4: آزمون فرضیه ی دوم…………………………………………………………………………………………………………….85

 

 

 

 

 

جدول9-4: آزمون فرضیه ی سوم……………………………………………………………………………………………………………85

 

 

 

 

 

جدول10-4: آزمون فرضیه ی چهارم………………………………………………………………………………………………………86

 

 

 

 

 

  

 

 

                                                                                                     

 

 

فصل اول

 

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

1-1) شرح و بیان مساله پژوهشی:

 

 

تکنولوژی یکی از عناصر ضروری و نه کافی برای توسعه یک کشور است. چنانچه یک کشور بخواهد از مزایای تکنولوژی برگزیده به بهترین وجه بهره مند شود، سایر عناصر نیز بایستی به درستی به خدمت گرفته شوند(جیمز استوور، 1375 : 124-123). «تکنولوژی اطلاعات» نیز یکی از این عناصری است که بدون آن آهنگ توسعه کند وپیشروی سایر شرایط اصولا توسعه ای مشکل خواهد بود. هر چند «تکنولوژی اطلاعات» اصطلاحی است جدید، از لحاظ مفهومی قدمت آن به اشتیاق انسان به برقراری ارتباط می رسد(بهان و هولمز، 1377 : 5) . در دو دهه 1980 و 1990 میلادی جهان شاهد وقوع تغییر های بنیادین سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بوده است . از عصر جدید، با نامهای عصر «انفجار اطلاعات» و  «دهکده جهانی» یاد شده است. در حقیقت، فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی موتور اصلی جهانی شدن بوده و تمام ابعاد حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است که این تکنولوژی ها شامل مجموعه وسیع و گوناگونی از فناوریها (اینترنت، ماهواره، تلفن همراه، تلویزیونهای کابلی، کامپیوتر های خانگی و ویدیو) است که برای برقراری ارتباط بین انسانها (فرستادن و دریافت انواع پیامهای کلامی، تصویری، صوتی) و نیز برای تولید، انتشار، ذخیره و بازیابی اطلاعات به کار می رود(سردارنیا، 1386 :105-104). به عبارت دیگر تکنولوژی های نوین ارتباطی- اطلاعاتی ترکیبی از سخت افزار، نرم افزار، رسانه ها و حتی سیستم های پخش و توزیع اطلاعات و محتوا را شامل می شود. چنانکه گفته شد تکنولوژی های فوق سابقه ای طولانی دارند اما ظهور و رواج بسیار سریع دستگاههایی نظیر رادیو، تلویزیون، تلفن، کامپیوترهای شخصی، ویدئو، ماهواره های مخابراتی و ارتباطی، اینترنت، و نظایر آنها را باید پدیده ای متعلق به دهه های اخیر دانست(منتظر قائم ، 1381 : 229). عامل اطلاعات چنان زندگی بشر را دگرگون ساخته، که از آن به عنوان ویژگی تعریف کننده «جهان نو» یاد می کنند  و بسیاری از نگاهها متوجه «اطلاعات محور» شدن حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است(سردارنیا،1386: 105). انقلاب تکنولوژی اطلاعاتی که باعث گسست از عصر فوردیسم به پسافوردیسم و عصر سیاست بین الملل به عصر پساسیاست بین الملل (جیمز روزنا) و همچنین باعث تحول جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی یا شبکه ای شده است، برای اولین بار در تاریخ این را امکان پذیر ساخته که خود«اطلاعات» به محصول فرایند تولید تبدیل شود ، بدین خاطر می توان استدلال کرد که کمترین حوزه از فعالیت انسانی وجود دارد که تحت تاثیر آن قرار نگیرد(صدوقی، 1384 : 49).

 

 

در واقع تکنولوژی های نوین ارتباطی- اطلاعاتی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر تمام عرصه ها و سطوح حیات فردی و جمعی انسان های معاصر تاثیر گسترده و عمیقی گذاشته است. این تکنولوژیها تمام عرصه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را به صورت گسترده، عمیق و ماندگار دگرگون کرده است(منتظر قائم، 1381: 231-230).  هر چند همواره دسترسی به اطلاعات نوعی ضرورت بوده است، امروزه این ضرورت بیش از گذشته احساس می شود. یک شهروند برای درگیر شدگی و مشارکت، به اطلاعات سیاسی –  اجتماعی در زمینه حقوق شهروندی، نهاد های سیاسی و وظایف آنها، کارآمدی یا ناکارآمدی های حکومت و مانند آن نیازمند است(سردارنیا، 1388 : 204-193). در طی قرون گذشته جوامع به واسطه ی گسترش علم و دانش، اختراع چاپ و رادیو و تلویزیون و … دستخوش تحولات زیادی شده بودند. ولی تحولاتی که در سالهای اخیر بر اثر پیشرفتهای فناوری در حوزه های اطلاع رسانی و ارتباطات رخ نموده، فرهنگ جوامع را با موضوع ها و مفاهیم جدیدی آشنا نموده و آنها را در معرض تحولات چشمگیری قرار داده است که این پیشرفت ها باعث پدید آمدن مفاهیم جدیدی چون: دهکده جهانی، جامعه مجازی، فضای سایبرناتیک، جامعه اطلاعاتی و … شده است. این فناوری با ایجاد فضای شبکه ای توانسته زمینه را برای مشارکت همگان در امور مختلف فراهم آورد و در نهایت منجر به ایجاد شکل جدیدی از دموکراسی تحت عنوان دموکراسی دیجیتالی(دموکراسی مجازی یا دموکراسی الکترونیکی) شده است. به این دلیل  بحث های مختلف از جمله آزادی دانشجویان به عنوان شهروند و حوزه های مختلف فعالیت انسانی در حیات جوامع نمی تواند بی اعتنا به تحولاتی که در حوزه های اطلاع رسانی و ارتباطات در سطح ملی و بین المللی در جریان است، صورت بگیرد.  این رساله در تداوم ادبیات موجود اولا تلاش می کند تا با تاکید بر وضعیت دانشجویان دانشگاه اصفهان از طریق شیوه پیمایشی  اهمیت فضای نوین ارتباطی-اطلاعاتی در حیات سیاسی ایران را نشان دهد. ثانیا تلاش می کند تاثیری را نشان دهد که فضای جدید ارتباطی بر گستره آزادی دانشجویان دارند. در این جا در وهله اول استدلال می شود که عوامل گوناگونی بر گستره آزادی دانشجویان  موثر عمل می کند. سپس نشان داده  می شود که از میان این عوامل، فضای نوین هم قادر است آزادی دانشجویان را تحدید نماید و هم توسعه بخشد. در اینجا بحث  بر شیوه هایی متمرکز  خواهد بود که این فضای نوین تاثیرگذاری خود را نشان می دهد.

 

 

 

 

 

1-2)کلید واژه ها:

 

 

1-2-1)تکنولوژی ارتباطی– اطلاعاتی جدید(New Technology Of Information and communication ): اصطلاح«تکنولوژی اطلاعات» برای توصیف تکنولوژی هایی به کار میرودکه ما را در ضبط، ذخیره سازی، پردازش، بازیابی، انتقال و دربافت اطلاعات یاری می کنند(بهان وهولمز، 1377 : 5). تکنولوژی های ارتباطی – اطلاعاتی جدید از دو بخش تکنولوژی های ارتباطی(چه قدیمی و چه جدید مثل تلفن، فاکس، تکنولوژی های پخش، ماهواره ها، تلویزیون های کابلی، کابل های نوری پهن باند و غیره) و تکنولوژی های اطلاعاتی (کامپیوتر ها ، نرم افزارها و …) تشکیل شده اند. آن چه باعث شده تا لفظ «جدید» در این جا بدان اضافه شود  نوآوری یی است که طی آن پیوند فزایند ه ای بین تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی از اواخر دهه 1970 میلادی ایجاد گردید و امروزه به طور فزایند ه ای ادامه دارد( صدوقی، 1384: 55 ).

 

 

1-2-2)آزادی اندیشه? Freedom Of  Thought )

 

 

آزادی اساسی ترین حق بشر است و در میان انواع آزادی ها،  « آزادی فردی » و در بین آزادی های فردی، آزادی اندیشه برای دستیابی به کمال انسانی، ضروری ترین وسیله است. « آزادی اندیشه » به معنای آزادی در انتخاب و داشتن هر نوع اندیشه است. آزادی بیان و نشر عقاید ممکن است در وهله اول مشمول اصل دیگری به نظر برسد چون که گفتن و پخش کردن عقیده، متعلق به آن قسمت از رفتار فرد است که به دیگران مربوط میشود، اما از آنجا که بیان و نشر اندیشه تقریبا به همان اندازه مهم است که خود آن اندیشه و تا حد زیادی روی همان دلایلی استوار است که آزادی اندیشه، در عمل نمی توان آن را از بحث اندیشه جدا کرد (استوارت میل، 1349: 54).

 

 

1-2-3) آزادی بیان( Freedom Of  Expression ):

 

 

آزادی بیان عبارت است از: ارائه هر نوع فکر و اندیشه، که به صورتهای گوناگون عرضه می گردد. مانند گفتار و سخن، قلم و نگارش، تصویر و فیلم، تئاتر و تعزیه و هر چیزی که می تواند اندیشه ی انسان را در اذهان مخاطبان مجسم سازد ( سبحانی، 1382: 11 ). آزادی بیان یکی از پذیرفته ترین اصول حیات سیاسی و اجتماعی عصر جدید است و به آن به عنوان یکی از ارکان آزادی فردی ارج نهاده می شود که همه افراد آدمی به مقتضای انسان بودن خود، به طور یکسانی از آن برخوردارند و به موجب آن می توانند اندیشه و فکر خود را ابراز کنند.

 

 

1-2-4) آگاهی سیاسی( Political Consciousness ):

 

 

آگاهی یا شعور، عامل شناخت بشر می باشد که میتوان شامل مجموعه ای از اطلاعات منظم، تفسیر شده و مرتبی باشد که هر یک از ما آن را دارا هستیم. جامعه پذیری سیاسی برای فرد یک « خود سیاسی » تولید می کند و آن یک روند تحولی است که از طریق آن یک شهروند به بلوغ سیاسی می رسد و در این روند، فرد مجمو عه ای از اطلاعات، احساسات و اعتقادات را کسب کرده و به درک و ارزیابی وی نسبت به جهان سیاسی اطراف او کمک میکند. آگاهی سیاسی یک فرد در برگیرنده ی طرز تلقی ها و ارزیابی او از مسائل خاص سیاسی و یا از شخصیت ها و حوادث سیاسی است (داوسون، 1382: 50)

 

 

1-2-5) مشارکت سیاسی و مدنی( Civic & Political Participation):

 

 

فرصت های فراهم شده از سوی حکومت برای شهروندان به منظور بیان و انتقال تقاضاها و پشتیبانی ها به پویش های تصمیم گیری حکومت و شکل پیری و گسترش هویت های مدنی، گفتگو و کنش جمعی در درون طیفی از علایق، نهادها و شبکه های اجتماعی را مشارکت سیاسی و مدنی تعریف می کنند (پارک هون، 2007: 9-8).

 

 

 

 

 

1-3)پیشینه وتاریخچه موضوع تحقیق: (مطالعات و تحقیقاتی که در رابطه با این موضوع صورت گرفته و نتایج حاصل ازآن)

 

 

در مورد ادبیات مربوط به فناوریهای نوین ارتباطی-  اطلاعاتی به شکل عام آن، تالیفات فراوانی در قالب کتاب و مقاله به چاپ رسیده است. اما در باب ادبیات موجود در مورد این فناوریها و مشارکت شهروندان به نمونه ای از کارهای انجام گرفته داخلی و خارجی اشاره و از پرداختن به تمامی آنها صرفنظر می شود:

 

 

سردارنیا(1388) در مقاله ای تحت عنوان «تاثیر اینترنت بر درگیرشدگی مدنی شهروندان» پس از بیان اجمالی درباره تاثیر اینترنت بر درگیرشدگی یا مشارکت سیاسی شهروندان در جوامع دموکراتیک، به سه رویکرد نظری خوشبینان، مخالفان، و تردیدکنندگان در این قالب پراخته است و به این نتیجه می رسد که اینترنت با  قابلیت هایی همچوون وب سایت ها، وبلاگها، سایت های خبری، انتخاباتی و دپارتمان های حکومتی و … از یک سو به افزایش آگاهی سیاسی و اشاعه نگرش های مدنی و دموکراتیک در کاربران می انجامد و از سوی دیگر موجب بسیج ومشارکت سیاسی کاربران می شود و افراد و گروههای در حاشیه مانده سیاسی را در فعالیت های سیاسی و اعتراضی درگیر می سازد. این پژوهش از این جهت با این مقاله متفاوت است که محدود به اینترنت و تاثیرات آن بر شهروندان نیست و دیگر تکنولوژی های نوین ارتباطی- اطلاعاتی اعم از ماهواره، تلویزیون های کابلی، تلفن همراه و …  و تاثیرات آنها بر حاکمیت دولتها و آزادی دانشجویان را مورد بررسی قرار می دهد و همه شهروندان مورد بحث آن نخواهد بود. و هم اینکه به صورت  پیمایشی انجام خواهد شد.

 

 

سردارنیا(1386)، در مقاله ای تحت عنوان آثار سیاسی فناوریهای تازه ارتباطی- اطلاعاتی تحت سه عنوان اثرات این فناوریها را مورد اشاره قرار می دهد:

 

 

با گسترش این فناوریها، مرزهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رنگ می بازد و دولتها مانند گذشته توان کنترل مرزها و اطلاعات را ندارند . دومین تاثیر، درگیرسازی مدنی یا مشارکت افراد و گروهها و تعامل و ارتباط آنها با یکدیگر است. و سرانجام به اشاعه اطلاعات سیاسی از طریق این فناوریها اشاره می کند و معتقد است با گسترش این فناوریها، نوعی حوزه عمومی مجازی با حضور گروههای سیاسی و اجتماعی بی شمار شکل گرفته  و اطلاعات سیاسی و اجتماعی در آن، در گردش است و بازیگران فردی، گروهی و جهانی از طریق این فناوریها، اطلاعات سیاسی و اجتماعی را در سطح جهانی، پوشش می دهند. اما اولا بیشتر به صورت کلی بحث کرده و اثرات آها را در یک مورد خاص بررسی نکرده است. و ثانیا تاثیرات آنها را در بخش های مختلف به صورت مصداقی مورد توجه قرار نداده است و شواهد تجربی و آماری جهت اثبات ادعای خود مطرح نمی کند.

 

 

میناوند( 1385) در مقاله ای تحت عنوان «اینترنت و توسعه سیاسی: حوزه عمومی در فضای سایبرناتیک» پس از طرح سوالی در این زمینه که آیا ارتباطات رایانه ای در اینترنت می تواند زمینه توسعه سیاسی و تقویت دموکراسی را از طریق احیای  حوزه عمومی فراهم سازد؟ به این نتیجه می رسد مطالعه درباره اینترنت، سیاست، مردم سالاری،  و توسعه سیاسی جریانی بسیار سرزنده و فعال است و شاید بتوان گفت از فعالترین حوزه های تحقیق و مطالعه در ارتباطات سیاسی به شمار می آید و اینکه بسیاری از پژوهشگران اینترنت را با توجه به ویژگیهایی چون تعاملی بودن، همزمان بودن ارتباط، همه جایی بودن، فقدان کنترل مرکزی، فقدان مالکیت بر شبکه و سانسورگریزی، فضای مناسبی برای احیای ابعاد از دست رفته مشارکت سیاسی و دموکراسی در جوامع پیشرفته و تقویت مردم سالاری جوان در جوامع در حال توسعه می دانند. ویژگیهای اینترنت احتمالا بسیاری از شرایط لازم برای  ایجاد حوزه عمومی در فضای سایبرناتیک را دارد. این اثر با محدود شدن به مفهوم حوزه ی عمومی هابرماس صرفا ابعاد و تاثیرات سیاسی و اجتماعی اینترنت را بررسی کرده است.

 

 

صدوقی(1384)  در کتاب«تکنولوژی اطلاعاتی و حاکمیت ملی» نظری اجمالی به مناظره ای نوپا میان قرون وسطاگرایان جدید که معتقد بودند تکنولوژی اطلاعاتی موجب جابجایی قدرت از دولت ملی به بازیگران غیر دولتی فراملی و فروملی و شکستن انحصار کنترل و مدیریت دولت ها بر حجم عظیم اطلاعات می شود و فرادولت گرایان که قائل به پایان عمر«دولت- ملتها» نیستند، داشت. اما معتقد بود هر دو رویکرد دارای نارسایی هایی هستند. بر این اساس، ضمن بررسی تاریخ IT به مفهومی سازی آن ها پرداخته است و با این نتیجه می رسد که هر کدام از مولفه های شبکه های الکترونیکی بر مولفه های حاکمیت ملی در بخش های مختلف تاثیر گذار بوده اند. که در بخش اقتصادی تجارت الکترونیکی و بانکداری الکترونیکی موارد کاربردی مهم بودند و در بخش نظامی به جنگ اطلاعاتی که هدف آن فروریختن اندیشه ها و تصورات موجود در جامعه و جایگزین ساختن انواع جدیدی به جای آنهاست. و در بخش سیاسی هم عوامل مختلفی از جمله معماری شبکه و شرایط دولتی تسهیل ساز یا منع کننده پرداخته بود و در پایان هر قسمت راهکارهای پیشنهادی خود را برای برخورد با تحولات و شرایط نوظهور ارائه می دهد. تفاوت این پژوهش با این اثر به این جهت است که در اینجا  در کنار بحث از حاکمیت دولتها عمدتا تاثیرات این تکنولوژی ها را با نمونه آماری بر دانشجویان مورد بررسی قرار می دهد حال اینکه در اثر یاد شده صرف حاکمیت ملی و مدیریت دولتها بر اطلاعات و ارتباط متقابل بین آنها مد نظر می باشد.

 

 

منتظر قائم(1381) در مقاله ای تحت عنوان«دموکراسی دیجیتالی وحکومت الکترونیکی: سیاست و حکومت درعصرتکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی ( Icts)»پس از شرح خلاصه و ویژگی ها و قابلیتهای تکنولوژی های ارتباطی- اطلاعاتی(Icts) به بررسی تعامل بین ارتباطات و اطلاعات با سیاست و حکومت می پردازد و به این نتیجه می رسد که بدون وجود همزمان دو عامل اراده سیاسی برای تقویت دموکراسی مستقیم و انتخاباتی از سوی حکومت و مطالبه مدنی برای افزایش قدرت مشارکتی از سوی مردم، حکومت الکترونیکی به راه اندازی سایت های اینترنتی انباشته از تبلیغات و عاری از اطلاعات آگاهی بخش و امکان ارتباط دوسویه محدود می شود. در این مقاله بیشتر به تبیین رابطه بین سیاست و حکومت و تکنولوژی های ارتباطی- اطلاعاتی در بستر توصیفی کلی می پردازد و موردی بحث نشده است.