2-4-3 مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف …………………………………………. 13

 

 

2-5 ویژگی های مالیات بر ارزش افزوده ……………………………………………….. 14

 

 

2-5-1 خودکنترلی…………………………………………………………………………. 14

 

 

2-5-2 خنثی بودن……………………………………………………………………….. 15

 

 

2-5-3 کارایی مالیات بر ارزش افزوده………………………………………………….. 15

 

 

2-5-4 تنازلی بودن…………………………………………………………………….. 16

 

 

2-6 روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده ………………………………………….. 16

 

 

2-7 نرخ گذاری در مالیات بر ارزش افزوده ……………………………………………… 18

 

 

2-7-1 نرخ واحد عمومی و یا نرخ های چندگانه……………………………………… 19

 

 

2-7-2 نرخ گذاری صفر…………………………………………………………………… 20

 

 

2-7-3 معافیت ها………………………………………………………………………. 20

 

 

2-8 آستانه معافیت ………………………………………………………………………. 20

 

 

2-9 مقایسه مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر خرده فروشی ……………………. 23

 

 

2-10 محاسن مالیات بر ارزش افزوده ………………………………………………….. 24

 

 

2-11 معایب اجرای مالیات بر ارزش افزوده …………………………………………… 26

 

 

2-12 آثار اقتصادی حاصل از اجرای مالیات بر ارزش افزوده …………………………… 26

 

 

2-12-1 اثر درآمدی مالیات بر ارزش افزوده…………………………………………………. 27

 

 

2-12-2 اثر قیمتی مالیات بر ارزش افزوده………………………………………………… 27

 

 

2-12-3 اثر توزیعی مالیات بر ارزش افزوده………………………………………………… 27

 

 

2-13 مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف …………………………………….. 27

 

 

2-14 تحلیلی از تورم و تأثیر مالیات بر ارزش افزوده بر تورم …………………………….. 30

 

 

2-14-1 مفهوم تورم ………………………………………………………………………. 30

 

 

2-14-2 انواع تورم …………………………………………………………………….. 30

 

 

2-14-3 چگونگی تأثیرگذاری مالیات بر ارزش افزوده بر تورم ………………………… 31

 

 

2-15 مطالعات تجربی ……………………………………………………………………… 31

 

 

2-15-1 مطالعات داخلی …………………………………………………………………. 31

 

 

2-15-2 مطالعات خارجی ………………………………………………………………… 33

 

 

فصل سوم : ارائه الگو و روش تحقیق ……………………………………………………… 36

 

 

3-1 مقدمه …………………………………………………………………………………… 37

 

 

3-2 تصریح مدل …………………………………………………………………………….. 37

 

 

3-3 مدل سازی در قالب داده های تابلویی ……………………………………………. 40

 

 

3-3-1 مزایای استفاده از داده های تابلویی………………………………………………… 40

 

 

3-3-2 مدل کلی داده های تابلویی ………………………………………………………… 42

 

 

3-3-3 تخمین زننده های GMM …………………………………………………………..

 

 

3-3-3-1 روش گشتاورها ………………………………………………………………… 44

 

 

 

3-3-3-2 شرایط گشتاوری ……………………………………………………………… 44

 

 

3-3-3-3 روش تخمین گشتاورها …………………………………………………….. 45

 

 

3-3-4 تخمین روش تعمیم یافته گشتاورها ……………………………………………….. 45

 

 

3-3-4-1 تعریف تخمین زننده GMM……………………………………………………….

 

 

3-3-4-2 تخمین ماتریس کواریانس …………………………………………………… 47

 

 

3-3-5 مدل داده های ترکیبی پویا ……………………………………………………… 47

 

 

3-3-6 آزمون ریشه واحد و داده های تابلویی ……………………………………………… 51

 

 

3-3-7 آزمون لوین و لین – چو (LLC) ……………………………………………………. 51

 

 

فصل چهارم : توصیف داده ها و برآورد الگو …………………………………………….. 53

 

 

4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………. 54

 

 

4-2 توصیف داده ها ……………………………………………………………………… 54

 

 

4-3 آزمون ریشه واحد داده های تابلویی…………………………………………….. 66

 

 

4-4 برآورد الگو و ارائه نتایج …………………………………………………………… 67

 

 

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهاد ها………………………………………………. 70

 

 

5-1 نتیجه گیری ……………………………………………………………………………. 71

 

 

5-2 پیشنهادها ………………………………………………………………………… 71

 

 

منابع ……………………………………………………………………………………. 72

 

 

فارسی …………………………………………………………………………….. 72

 

 

انگلیسی ……………………………………………………………………………. 74

 

 

پیوست ها ……………………………………………………………………………. 75

 

 

چکیده:

 

 

امروزه اکثر جوامع با معضل تورم درگیر می باشند چرا که آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی آن به اشکال مختلف ظاهر می شود. با توجه به اینکه در بلند مدت هیچ واحد اقتصادی از نتایج نامطلوب تورم در امان نیست، شناسایی علل تورم و راهکارهای مقابله با آن همواره از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.

 

 

در پژوهش حاضر اثر مالیات برارزش افزوده بر تورم مورد بررسی قرار می کیرد در این راستا با استفاده از اطلاعات آماری بیست و سه کشور منتخب طی دوره زمانی 2006-2002 اثر مالیات بر ارزش افزوده به همراه دیگر متغیرهای توضیحی از جمله ثبات سیاسی، تولید ناخالص داخلی سرانه، درجه باز بودن اقتصاد، نسبت نقدینگی به GDP و تورم دوره های قبل بر تورم بررسی می شود.

 

 

نتایج حاصل از برآورد الگوها به با روش اقتصادسنجی داده های تابلویی حاکی از آن است که مالیات بر ارزش افزوده اثر مثبت و معنی داری بر تورم به همراه دارد. همچنین اثر ثبات سیاسی ، درجه باز بودن اقتصاداثرمنفی برتورم دارند و نسبت نقدینگی به GDP و تورم دوره های اثرمثبت برتورم دارند که مطابق نتایج مطالعات تجربی قبل حاصل شده است.

 

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

 

1-1- بیان مسئله

 

 

 نظام مالیاتی به طور کلی از دو جزء قوانین و مقررات مالیاتی و نظام اجرایی تشکیل شده است. نظام مالیاتی می بایست با توجه به تغییرات اقتصادی از انعطاف پذیری لازم برخوردار باشد نتایچ بررسی های انجام گرفته در زمینه مالیات ها حاکی از آن است که در اغلب کشورها عملکرد نظام مالیاتی از کارایی لازم برخوردار نمی باشد و انجام برخی اصلاحات در این زمینه ضروری می باشد. در این خصوص مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از راهکارهای اساسی اصلاح نظام مالیاتی مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است.

 

 

 هر چند مالیات بر ارزش افزوده به دلیل اثرات اقتصادی مثبت و گسترده بودن پایه مالیاتی آن مورد توجه دولت ها بوده که می تواند دولت را در اجرای سیاست های مالی یاری دهد، اما نگرانی هایی را نیز در جوامع ایجاد نموده است. یکی از این نگرانی ها (( اثرات این نوع از مالیات بر تورم )) می باشد. تورم یکی از مهمترین و اساسی ترین مشکلات اقتصادی جوامع امروزی به شمار می آید که آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی آن به اشکال مختلف ظاهر می شود که: افزایش کسری بودجه دولت، کسری تراز پرداختها، افزایش نابرابری توزیع درآمد، کاهش پس اندازها و… از آن جمله به شمار می آید و با توجه به اینکه در بلند مدت هیچ واحد اقتصادی از نتایج نامطلوب تورم در امان نیست مطالعه حاضر به بررسی رابطه تورم و مالیات بر ارزش افزوده می پردازد.

 

 

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 

بررسی اثرات اجرای مالیات بر ارزش افزوده همواره از اهمیت خاصی برخوردار است. با توجه به اینکه اغلب کشورها با معضل تورم مضمن درگیر می باشند شناسایی علل تورم و راهکارهای مقابله با ان همواره از اهمیت خاصی برخوردار می باشد در این تحقیق با استنفاده از تجربه جهانی اجرای مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای منتخب ( (OECD به بررسی اثر این مالیات بر تورم پرداخته می شود.

 

 

3-1- اهداف تحقیق

 

 

هدف تحقیق حاضر بررسی اثر مالیات برارزش افزوده بر تورم می باشد.

 

 

4-1- فرضیه پژوهش

 

 

فرضیه پژوهش حاضر به شکل زیر می باشد:

 

 

اثر مالیات بر ارزش افزوده بر تورم مثبت و معنی داری می باشد.

 

 

5-1- محدودیت های تحقیق

 

 

محدودیت تحقیق حاضر عدم وجود اطلاعات آماری کامل و منسجم جهت بررسی اثر مالیات برارزش افزوده بر تورم برای مجموعه وسیعی از کشورها می باشد.

 

 

6-1- روش تحقیق

 

 

در تحقیق حاضر با استفاده از نرم افزار Eviews و به کارگیری روش اقتصاد سنجی داده های تابلویی اثر مالیات برارزش افزوده به همراه سایر عوامل، بر متغیر تورم درکشورهای منتخب طی سالهای 2006-2002 بررسی می شود.

 

 

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق و مطالعات انجام شده

 

 

1-2- مفهوم مالیات

 

 

مالیات مقدار مبالغی است که شهروندان یک کشور طبق قانون به دولت می پردازند تا در جهت اداره امور کشور، تأمین کالاها و خدمات عمومی و تضمین امنیت و دفاع همگانی و عمران و آبادانی توسط دولت مورد بهره برداری قرار گیرد. مالیات ها را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد :

 

 

الف : مالیات های مستقیم              ب : مالیات های غیرمستقیم

 

 

مالیات های مستقیم مالیات هایی هستند که بر مبنای درآمد و ثروت افراد حقیقی و حقوقی وضع می شوند و در واقع این نوع مالیات از آنهایی که از امکانات عمومی جامعه بیشتر استفاده می کنند به صورت تصاعدی دریافت می شود در مقابل مالیات های غیرمستقیم مالیات هایی هستند که بر کالاها وضع می شود. این نوع مالیات بر همه مصرف کنندگان کالا یا استفاده کنندگان خدمات تعلق می گیرد که دولت بر آنها مالیات وضع نموده است. [5]

 

 

 

– علی حسینی، مدل سازی بخش انرژی در اقتصاد كلان، پایان نامه كارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی.

 

 

– حامد شكوری، مدل سازی پویای اقتصاد كلان، پایان نامه دكتری دانشكده برق دانشگاه امیر كبیر.

 

 

– عسگر صدیق، مدل سازی بخش انرژی در اقتصاد كلان، پایان نامه كارشناسی ارشد دانشكده فنی دانشگاه تهران.

 

 

– محمودی عالمی، شجاع، برآورد معادلات تقاضای نهاده‏‎‎‏های برق در اقتصاد ایران با استفاده از توابع هزینه ترانزلوگ، به راهنمایی: محمدعلی كفایی.پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه شهید بهشتی، دانشكده علوم اقتصادی و سیاسی، گروه اقتصاد، 1381.

 

 

– نگهبان، محمدحسین، بررسی نقش صنعت برق در اقتصاد ایران با استفاده از جدول داده- ستاند، به راهنمایی: نورالدین شریفی؛ استاد مشاور: احمد جعفری صمیمی. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه مازندران، دانشكده علوم انسانی و اجتماعی، 1382. 

 

 

– امینی فرد، عباس، برآورد تابع تقاضای برق خانگی در ایران : یك رهیافت هم تجمعی (1378-1347)، به راهنمایی: غلامعلی شرزه ای. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-دانشگاه شیراز، دانشكده تحصیلات تكمیلی.

 

 

– سیف الهی بارزجانی، الهه، بررسی تطبیقی قیمت تمام شده تولید یك كیلووات ساعت برق در شركت برق منطقه ای تهران، به راهنمایی: صدرا میرمحمدی. پایان نامه(كارشناسی ارشد)-موسسه تحقیقات و آموزش مدیریت(وزارت نیرو)، 1382. 

 

 

4-1-1- فرضیه ها

 

 

با توجه به سؤالات اصلی این تحقیق فرضیه‌های زیر برای این تحقیق متصور است:

 

 

– سیاست‌های پولی و مالی دولت بر اندازه بخش انرژی و سرمایه‌گذاریهای آن تأثیر دارد.

 

 

– اندازه بخش انرژی و سرمایه‌گذاریهای آن بر سیاست‌های پولی و مالی دولت تأثیر دارد.

 

 

– تعدیل یارانه‌های انرژی بر بخش انرژی مؤثر است.

 

 

– تعدیل قیمت انرژی بر سرمایه‌گذاریهای بخش انرژی و اقتصاد كلان مؤثر خواهد بود.

 

 

5-1-1- هدف ها

 

 

هدف از انجام این تحقیق بررسی آثار متغیرهای كلان اقتصادی و تصمیمات كلان دولت بر بخش انرژی و بالعكس بصورت پویا است. تا بتوان با تحلیل حساسیت در برخی از متغیرها در مدل كلان اقتصادی كه منضم به مدل برق شده است بهترین تصمیم و راه حل را پیش روی تصمیم گیران و دولت قرار داد.

 

 

6-1-1- روش انجام تحقیق

 

 

1-6-1-1- روش و ابزار گردآوری اطلاعات

 

 

روش: روش كتابخانه‌ای برای جمع آوری سابقه كارهای انجام شده در این موضوع و بررسی مدلهای كلان و بخش انرژیدر كتابخانه‌های دانشگاهی و سازمان‌های دولتی مربوط به انرژی. در قسمت بعد طراحی برنامه پویای كلان انرژی و تعریف سناریوهای مختلف و ممكن در اقتصاد كلان و بخش انرژی و تحلیل حساسیت متغیرهای تعیین شده در مدل.

 

 

ابزار گردآوری اطلاعات: استفاده از اینترنت، برای بررسی كارهای انجام شده در نقاط مختلف دنیا ـ بخش‌های مختلف پژوهشی در وزارتخانه‌های مرتبط و پایان نامه‌های دانشگاههای مختلف كشور جهت بررسی مدل‌های مختلف كلان اقتصاد و كلان انرژی در اقتصاد ایران. سازمان آمار و وزارت نیرو و نفت جهت گرداوری آمار و ارقام مورد نیاز جهت تهیه و تخمین پارامترهای مدل.

 

 

7-1-1- قلمرو تحقیق (زمانی، مكانی)

 

 

این تحقیق از لحاظ مكانی در حیطه كشور ایران و از لحاظ زمانی دوره 84-1338 را پوشش می‌دهد. و متغیرهای مدل را تا سال ١٤٠٠ مورد پیش بینی قرار می‌دهد.

 

 

فصل دوم: آشنایی با تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی

 

 

1-2- آشنایی با تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی

 

 

تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی در اواسط دهه 1950 توسط فارستر[1]، ارائه شد. فارستر تحصیلات دانشگاهی خود را در زمینه مهندسی برق، در سال 1939 در دانشگاه فوق آغاز کرد. اولین کار تحقیقی وی زیر نظر دکتر گوردن براون[2]، در آزمایشگاه مکانیسم فرمان[3] بود. اعضای این آزمایشگاه مشغول انجام مطالعاتی در زمینه مکانیسم‌های کنترل بازخورد برای تجهیزات ارتش بودند. فارستر در راستای فعالیت‌هایش در آزمایشگاه مکانیسم فرمان در جنگ جهانی دوم، به مطالعه و تحقیق روی راه‌اندازی سیستم کنترل رادار در خارج از موشک پرداخت.

 

 

در انتهای جنگ جهانی دوم، فارستر به فکر ایجاد شبیه‌سازهای پرواز موشک برای نیروی دریایی آمریکا افتاد. واضح است که تست و آزمایش تکنولوژی نوظهور در یک محیط کامپیوتری، امکان استفاده بهتر و مفیدتر آن را فراهم می‌کند. بنابراین در سال 1947، آزمایشگاه کامپیوتری دیجیتال، تحت نظارت فارستر تأسیس و شروع به کار کرد. اولین کار تحقیقاتی این آزمایشگاه ایجاد یک محیط کامپیوتری به نام “WHIRL WIND” برای آزمون و بررسی سیستم اطلاعاتی جنگ بود (اساس این پروژه‌ها بر مکانیسم‌های کنترل بازخورد استوار بود). بعد از این پروژه، فارستر مسؤولیت طراحی برنامه‌های کامپیوتری برای سیستم دفاع هوایی آمریکا به نام محیط نیمه اتوماتیک زمین SAGE[4] را بر عهده گرفت.

 

 

تجربیات فارستر به عنوان مدیر پروژه‌های آزمایشگاه کامپیوتری دیجیتال، منجر شد تا فارستر به این جمع‌بندی از مشكلات یک سازمان برسد که مشكلاتی که سر راه پیشرفت سازمان‌ها به وجود می‌آید، عمدتاً ناشی از بخش مدیریتی سازمان است نه بخش مهندسی سازمان. به نظر فارستر، شناخت و کنترل سیستم‌های اجتماعی بسیار مشکل‌تر از درک و کنترل سیستم‌های فیزیکی است. بنابراین مشکلات یک سازمان، بیشتر ناشی از بخش مدیریتی یک سازمان است.

 

 

در سال 1956، فارستر، تدریس در دانشکده تازه تأسیس مدیریت دانشگاه MIT را بر عهده گرفت. هدف اولیه وی این بود تا از تجربیات مهندسی و تحقیقاتی خود برای کشف دلایل موفقیت و یا شکست یک سازمان استفاده کند. تجربیات مهندسی و مدیریتی فارستر منجر به ارایه تکنیک تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی در اواسط دهه 1950 شد. فارستر با استفاده از ساختار بازخورد و مدل کردن دستی ساختار تصمیم‌گیری یک کارخانه برق نشان داد که مشکلات اصلی این سازمان به دلیل عدم ثبات تدابیر مدیریتی سازمان در اشتغال است و مسایل تجاری خارج از سازمان منجر به عدم پیشرفت سازمان نشده‌اند. این مدل‌سازی دستی، از اولین کارهای انجام شده در زمینه پویایی‌شناسی سیستمی بود.

 

 

در اواخر دهه 1950و اوایل دهه 1960، ‌فارستر به همراه یک گروه تحقیقاتی دانشجویی، مدل‌سازی دستی پویایی‌شناسی سیستمی را به مرحله مدل‌سازی کامپیوتری ارتقا داد. ریچارد بنت[5] اولین زبان کامپیوتری مدل‌سازی تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی را تحت عنوان SIMPLE[6]، در بهار 1958 ارایه کرد. در سال 1959، فیلیپس فوکس و الکساندر پوق[7]، نسخه اصلاح شدهSIMPLE را تحت عنوان DYNAMO[8] ارایه کردند. این نرم‌افزار نزدیک به سی سال به عنوان زبان استاندارد تحلیل پویایی شناسی سیستمی مورد استفاده قرار گرفت.فارستر اولین کتاب کلاسیک خود را در زمینه تحلیل پویایی‌شناسی سیستمی با عنوان پویایی صنعتی[9] در سال 1951 منتشر کرد.

 

 

از پویایی‌شناسی سیستمی برای شناخت، درک و تجزیه و تحلیل رفتار و حرکات اجزای سیستم استفاده می‌شود. توانایی این علم به حدی است که می‌توان با بهره گیری از آن، مسائل مختلف ساده و پیچده را مدل‌سازی کرد و تغییر ناشی از تعامل متغیرها، رفتارهای آتی آنها را در دوره‌های زمانی مختلف مورد بررسی قرار داد. با شناخت مراحل نظری تدوین مدل در پویایی‌شناسی سیستمی و آشنایی با انواع مدل‌ها، باید مدل‌سازی را در سه مرحله به شرح زیر انجام داد:

 

 

الف) نمودار علّی ـ معلولی یا حالت ـ جریان.

 

 

 

ب) نمودار‌های جریان.

 

 

ج) معادلات داینامو (ریاضی).

 

 

پویایی‌شناسی سیستمی بر ساختار و رفتار سیستم‌هایی متکی است که از حلقه‌های بازخوردی مرتبط تشکیل شده‌اند. نمودار علّی ـ معلولی یا حالت ـ جریان مدل‌سازی پویا شیوه ساده‌ای برای نمایش ساختارهای حلقوی پیش از تدوین معادلات سیستم است. نمودار‌های جریان مشتمل بر متغیرهای نرخ، سطح، کمکی، و عناصر ثابت و یک سری آزمون‌ها، عملیات و دستورالعملها است که برای شبکه‌ای منسجم از مباحث مدیریت، اقتصاد، مالی و صنایع سازماندهی شده است. البته پویایی‌شناسی سیستمی در دیگر رشته‌ها نیز کاربرد دارد. نمودار‌های علّی ـ معلولی به شناسایی حلقه‌های اصلی بازخوردی می‌پردازد و به تمییز بین ماهیت متغیرهای مرتبط کاری ندارد. نمودار‌های علّی ـ معلولی در پویایی‌شناسی سیستمی دو نقش مهم ایفا می‌کنند:

 

 

1- در طول تدوین مدل، فرضیه‌های علّی به صورت ساختار مقدماتی به مدل‌سازی کمک می‌کند.

 

 

2- تصویر ساده‌ای از مدل ارائه می‌دهند.

 

 

تحلیل‌گر با بهره‌گیری از این دو نقش، می‌تواند در میان فرضیه‌های ساختاری مدل سریعاً ارتباط برقرار کند.

 

 

معادلات داینامو، در واقع، نوعی معادله ریاضی به حساب می‌آیند که در طول زمان برای تبیین و پیش بینی متغیرهای مدل و شناسایی رفتار آنها با یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

 

 

1-1-2- مراحل مختلف نظری تدوین مدل و فرایند مدل‌سازی پویایی‌شناسی سیستمی

 

 

برای تحلیل هر پدیده‌ای باید مدلی از واقعیت ساخته شود و مدل فوق مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. جهت درک بهتر مفهوم نگرش سیستمی لازم است مفهوم سیستم تشریح گردد.

 

 

“سیستم عبارت است از مجموعه‌ای از اجزاء که برای رسیدن به هدفی مشترک با یکدیگر در تعامل هستند.”

 

 

در طبیعت دو نوع سیستم وجود دارد: سیستم باز و سیستم بسته. به سیستمی که حالت گذشته آن تأثیری روی آینده‌اش ندارد، سیستم باز گفته می‌شود و به سیستمی که آینده آن وابسته به حالت گذشته‌اش است، سیستم بسته گفته می‌شود. برای مثال در یک سیستم بسته، ‌میزان فروش شرکت به کیفیت کالاهای تولید شده در ماه‌های قبل وابسته است. هیچ تصمیمی نیست که مبتنی بر شرایط خاصی نباشد و هیچ اقدامی نیست که شرایط را تغییر ندهد.

 

 

در مطالعه پویایی‌شناسی سیستمی باید مراحل تعریف مسأله، مفهوم سازی مدل، فرمول‌بندی مدل، شبیه‌سازی، ارزیابی برای تدوین مدل‌ها، تحلیل سیاست‌ها و استفاده از مدل را مورد توجه قرار داد. در فرایند تدوین مدل پویایی‌شناسی سیستمی از آغاز تا پایان داشتن درک صحیحی از سیستم و مسائل آن ضرورت دارد و در واقع از ادراک سیستم آغاز و با ادراک سیستم پایان می‌یابد.

 

 

مرحله شناسایی مسأله و مفهوم سازی مدل مراحل نسبتاً کم تخصصی‌تر محسوب می‌شوند. مدل‌ساز در این مراحل برای مسأله مورد نظر خود گزاره‌های مفهومی‌ و نمادینی ارائه می‌دهد و ضمن تنظیم نمادهای رفتاری و تدوین هدف‌های مطالعه مدل‌سازی، مرز سیستم را مشخص و ساختار آن را بر حسب حلقه‌های بازخورد عملیاتی و اطلاعات تدوین می‌کند. در جدول‌ (٢-1)، مراحل فوق بر شمرده و نحوه ارتباط متقابل آنها مشخص شده است. شناسایی مسأله منوط به داشتن آگاهی از مسأله و اجزای آن و ارائه تعریف روشنی از آن است. این مرحله، در واقع تشریح کلامی ‌محتوا و نمادهای مسأله است. تعریف مسأله باید به گونه‌ای پویا و برحسب رفتار متغیرها ارائه شود. برای هر مدل سه نوع رفتار نموداری می‌توان در نظر گرفت:

 

 

 

2-1-3. فرضیه گام تصادفی……………………………………. 20

 

 

2-1-4. انواع نظام­های ارزی……………………………………. 20

 

 

2-1-4-1. نظام­های ارزی شناور…………………………………… 22

 

 

2-1-4-2. نظام­های ارزی میانه…………………………………… 24

 

 

2-1-4-3. نظام­های ارزی میخکوب شده نرم…………………………………… 25

 

 

2-1-4-4. نظام­های ارزی میخکوب سخت…………………………………….. 27

 

 

2-1-5. دیدگاه­های مختلف در ادبیات نرخ ارز…………………………………… 28

 

 

2-1-5-1. دیدگاه سنتی نرخ ارز…………………………………… 28

 

 

الف. روش کشش­ها …………………………………..28

 

 

ب. الگوی برابری قدرت خرید ( )…………………………………… 30

 

 

ج. الگوی ماندل – فلمینگ ( )…………………………………… 32

 

 

2-1-5-2. دیدگاه جدید دارایی……………………………………. 34

 

 

الف. الگوهای پولی تعیین نرخ ارز…………………………………… 34

 

 

ب. الگوی تعادل پورتفولیو…………………………………… 37

 

 

2-2. مطالعات انجام شده………………………………….. 38

 

 

2-2-1. مطالعات خارجی……………………………………. 38

 

 

2-2-2. مطالعات داخلی……………………………………. 46

 

 

2-3. مروری بر تحولات ارزی ایران…………………………………… 48

 

 

2-3-1. تحولات ارزی تا زمان وقوع انقلاب اسلامی……………………………………. 48

 

 

2-3-2. تحولات ارزی پس از وقوع انقلاب اسلامی……………………………………. 50

 

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

 

3-1. مقدمه…………………………………… 55

 

 

3-2. حدود پژوهش و روش جمع­آوری داده­ها و اطلاعات…………………………… 55

 

 

3-3. پیش بینی……………………………………. 56

 

 

3-4. الگوهای پیش­بینی سری­های زمانی…………………………………… 57

 

 

3-4-1. الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته ( )………………………… 58

 

 

3-4-1-1. تاریخچه خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته…………………………. 58

 

 

3-4-1-2. ویژگی­های روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته………………… 59

 

 

3-4-1-3. الگوسازی ،  و ……………………………………. 60

 

 

3-4-1-4. الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته……………………….. 62

 

 

3-4-1-5. مراحل الگوسازی سری زمانی با روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته………63

 

 

3-4-2. الگوهای شبکه­های عصبی مصنوعی ( )…………………………………… 64

 

 

3-4-2-1. تاریخچه شبکه­های عصبی مصنوعی……………………………………. 64

 

 

3-4-2-2. مبانی شبکه­های عصبی مصنوعی……………………………………. 65

 

 

3-4-2-3. مزیت­ها و معایب شبکه­های عصبی مصنوعی……………………………. 66

 

 

 

3-4-2-4. ساختار شبکه ­های عصبی مصنوعی…………………………………… 66

 

 

3-4-2-5. دسته­ بندی داده ­ها………………………………….. 68

 

 

3-4-2-6. واحدهای پردازش…………………………………….. 69

 

 

3-4-2-7. انواع توابع فعال­سازی (تبدیل)…………………………………… 69

 

 

3-4-2-8. انواع شبکه­ های عصبی……………………………………. 71

 

 

3-4-2-9. مراحل اساسی ساخت یک شبکه عصبی مصنوعی…………… 74

 

 

3-4-2-10. الگوریتم­های آموزش شبکه­ های عصبی مصنوعی…………….. 75

 

 

3-4-2-11. شبکه­ های پرسپترون چند لایه ( )…………………………………… 76

 

 

3-4-2-12. معیارهای خطا………………………………….. 79

 

 

3-4-3. مفاهیم فازی……………………………………. 80

 

 

3-4-3-1. تاریخچه نظریه فازی……………………………………. 80

 

 

3-4-3-2. مجموعه های فازی……………………………………. 81

 

 

3-4-3-3. عملگرهای فازی……………………………………. 82

 

 

3-4-3-4. اصل گسترش در مجموعه­ های فازی……………………………………. 82

 

 

3-4-3-5. عدد فازی……………………………………. 83

 

 

3-4-3-6. مبانی رگرسیون فازی……………………………………. 85

 

 

3-5. الگوی هوش محاسباتی ترکیبی……………………………………. 87

 

 

فصل چهارم: یافته­های پژوهش

 

 

4-1. مقدمه…………………………………… 96

 

 

4-2. مجموعه­ی داده ­ها …………………………………..96

 

 

4-3. آماده­سازی داده ­های ورودی……………………………………. 97

 

 

4-4. برازش الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته…………….. 98

 

 

4-5. طراحی و آموزش یک شبکه عصبی مصنوعی……………………. 105

 

 

4-5-1. انتخاب نوع شبکه…………………………………… 106

 

 

4-5-2. تعیین تعداد لایه­ ها …………………………………..106

 

 

4-5-3. تعیین تعداد نرون­های هر لایه…………………………………… 107

 

 

4-5-4. تعیین توابع فعال­سازی……………………………………. 110

 

 

4-5-5. تعیین الگوریتم آموزش…………………………………….. 110

 

 

4-5-6. مجموعه­های آموزش و آزمون…………………………………… 111

 

 

4-5-7. معیار سنجش عملکرد…………………………………… 111

 

 

4-6. فازی­سازی الگوی  طراحی شده…………………………………… 113

 

 

4-7. فازی­سازی تجدید نظر شده و نهایی سازی مقادیر ضرایب…………… 117

 

 

4-8. مقایسه الگوی هوش محاسباتی ترکیبی با سایر الگوها…………….. 118

 

 

4-9. آزمون فرضیه­های پژوهش…………………………………….. 119

 

 

فصل پنجم: خلاصه، نتیجه­گیری و پیشنهادها

 

 

5-1. خلاصه و نتیجه ­گیری……………………………………. 122

 

 

5-2. پیشنهادها …………………………………..123

 

 

 منابع…………………………………… 124

 

 

 پیوست……………………………………. 132

 

 

چکیده:

 

 

پیش­بینی از ابزارها و راهکارهای مؤثر به منظور برنامه­ریزی و تدوین روش­های مالی است. دقت پیش­بینی از مهم­ترین عوامل مؤثر در انتخاب روش پیش­بینی است. امروزه با وجود روش­های متعدد پیش­بینی، هنوز پیش­بینی دقیق نرخ ارز کار چندان ساده­ای نیست و اکثر محققان درصدد به­کارگیری و ترکیب روش­های متفاوت به منظور دستیابی به نتایج دقیق­تر هستند. الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته یکی از مهم­ترین و پرکاربردترین الگوهای سری‌های زمانی هستند. مهم­ترین محدودیت آن­ها پیش‌فرض خطی‌بودن الگو است. شبكه‌های عصبی مصنوعی از جمله مهم­ترین و دقیق‌ترین روش­های حال حاضر جهت الگو‌سازی غیرخطی داده‌ها هستند. اما با وجود تمامی مزیت‌های شبکه‌های عصبی، این‌گونه از شبکه‌ها را نمی‌توان در تمامی موارد و به عنوان یک الگوی کلی که برای همه موارد مناسب باشند، درنظرگرفت. الگوی رگرسیون فازی یک الگوی مناسب در شرایط پیش­بینی با داده­های کم است. امّا عملکرد آن­ها در حالت کلی چندان رضایت‌بخش نیست. بنابراین، در پژوهش حاضر از شبکه‌های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی به ترتیب به منظور حذف محدودیت‌های خطی و تعداد داده‌های مورد نیاز در روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته و بهبود نتایج حاصل، استفاده ‌شده است. اطلاعات استفاده شده در این پژوهش شامل 115 داده­ی هفتگی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) از تاریخ 12/01/1391 تا 21/03/1393 است. در پژوهش حاضر به منظور اندازه­گیری عملکرد پیش­بینی الگوی ارایه شده از شاخص­های مختلفی مانند میانگین مطلق خطا ( )، میانگین مربع خطا ( )، مجموع مربع خطا ( )، ریشه میانگین مربع خطا ( )، میانگین درصد مطلق خطا ( ) و میانگین خطا ( ) استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که الگوی هوش محاسباتی ترکیبی نسبت به سایر الگوها نتایج دقیق­تری در پیش­بینی نرخ ارز (دلار در مقابل ریال) ارایه می­دهد.

 

 

فصل یکم: مقدمه و کلیات

 

 

مقدمه:

 

 

پیش­بینی یکی از ابزارهای مدیریت مؤفق و عنصر کلیدی در مدیریت و برنامه­ریزی­های اقتصادی محسوب می­شود. نرخ ارز به عنوان یک متغیر کلان اقتصادی بسیار پراهمیت و تأثیرگذار بر بخش­های مختلف داخلی و خارجی اقتصادی یک کشور، هم­چون وضعیت تراز ­پرداخت­ها و قدرت رقابت بین­المللی، نقش تعیین­کننده­ای در سیاست­گذاری­های اقتصادی ایفا می­کند. تغییرات نرخ ارز، بخش­های مختلف اقتصاد یک کشور را تحت تأثیر قرار می­دهد. بنابراین، الگوسازی و پیش­بینی روند آتی این متغیر برای ارایه سیاست­ها و رهنمود­های اقتصادی امری ضروری به نظر می­رسد اما این امر با توجه به ساختار اقتصادی ایران اهمیت دوچندانی پیدا می­کند. از آن­جا که قسمت اعظم درآمد­های ارزی کشور از طریق فروش نفت خام تأمین می­شود و منبع اصلی درآمد دولت نیز همین فروش نفت خام است، به همین علت تغییرات نرخ ارز می­تواند تأثیرات بسیاری بر ساختار اقتصادی کشور و بازار­های داخلی داشته باشد. با توجه به موارد گفته شده جای تعجب نیست که حجم عظیمی از ادبیات اقتصادی به الگو­سازی و پیش­بینی نرخ­های ارز پرداخته است.

 

 

بررسی ادبیات موضوع مربوط به پیش­بینی در بازارهای مالی نشان­دهنده­ی این مطلب است که بررسی رفتار نرخ ارز با استفاده از یک الگو به سختی قابل پیش­بینی بوده و پیش­بینی نرخ ارز مشکلات ذاتی به همراه دارد (پرمینگر و فرانک[1]، 2007).

 

 

به­کارگیری روش­های ترکیبی یا ترکیب روش­های مختلف یک راه متداول به منظور رفع محدودیت­های روش­های تکی و بهبود دقت پیش­بینی­ها است. ایده­ی اساسی در ترکیب روش­ها بر این اساس استوار است که هیچ یک از روش­های موجود، یک روش جامع برای پیش­بینی نبوده و قابلیت به­کارگیری در هر شرایط و هر نوع داده را ندارد. بنابراین، با ترکیب روش­های مختلف می­توان نقاط ضعف یک روش را با استفاده از نقاط قوت روش دیگر بهبود بخشید (چن[2]، 1996).

 

 

بنابراین، در این پژوهش با به­کارگیری مفاهیم پایه­ای و مزیت­های منحصر به فرد هر یک از الگو­های خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته، شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی، یک روش ترکیبی به منظور دستیابی به نتایج دقیق­تر برای پیش­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) ارایه می­شود.

 

 

1-1- بیان مسأله

 

 

پیش­بینی از ابزارها و راهکارهای مؤثر به منظور برنامه­ریزی و تدوین روش­های مالی است. دقت پیش­بینی­ یکی از مهم­ترین مؤلفه­های مؤثر در انتخاب روش پیش­بینی است. پیش­بینی متغیرهای اقتصادی به دو صورت پیش­بینی کیفی[1] و پیش­بینی کمی[2] صورت می­پذیرد. پیش­بینی کیفی به تجربه و توانایی­های افراد و پیش­بینی کمی به تابع توزیع احتمال هر پدیده بستگی دارد. گجراتی[3] پیش­بینی را بخش مهمی از تحلیل­های اقتصاد­سنجی می­داند و برای برخی از پژوهش­گران مهم­ترین قسمت از علم اقتصاد­سنجی، پیش­بینی است. فریدمن[4] معتقد است تنها آزمون مناسب برای اعتبار یک الگو، مقایسه­ی پیش­بینی آن با تجربه است. پیندایک و روبین­فلد[5] هدف اصلی از ساختن الگوهای رگرسیون را پیش­بینی می­دانند.

 

 

نرخ ارز یک متغیر اقتصادی است که پیش­بینی آن مورد توجه­ی بسیاری از فعالان اقتصادی است. این فعالان اقتصادی را می­توان به سه گروه تقسیم کرد. دسته­ی اول سیاست­گذاران اقتصادی و بانک­های مرکزی هستند. تحت یک نظام ارزی شناور بانک­های مرکزی به منظور هموارسازی نوسانات بازار، در بازار ارز مداخله می­کنند. دلایل آن­ها برای این مداخله می­تواند شامل نوسان­های بیش از حد معمول نرخ ارز و در نتیجه اثرات آن بر فعالیت­های اقتصادی باشد. بنابراین، پیش­بینی نرخ ارز از طرف این گروه لازمه­ی چنین مداخله­ای است. دسته­ی دوم بنگاه­های فعال در زمینه تجارت و سرمایه­گذاری مستقیم خارجی هستند که با جهانی شدن اقتصاد، این نوع سرمایه­گذاری­ها و به تبع آن ریسک­های مرتبط با این فعالیت­های بین­المللی افزایش یافته است. از مهم­ترین ریسک­های مرتبط با این فعالیت­ها، ریسک مربوط به نرخ ارز است؛ چرا که تغییرات نرخ ارز، درآمد، هزینه و به تبع آن سود بنگاه­ها را به منظور کسب منفعت بیش­تر تحت تأثیر قرار می­دهد. در نهایت دسته­ی سوم سفته­بازان بازار ارز هستند که با توجه به اهمیت این بازار در عرصه­ی بین­المللی می­توان این گروه را مشتاق­ترین علاقمندان به پیش­بینی نرخ ارز دانست (موسا[6]، 2000).

 

 

پیش­بینی نرخ­ ارز برای فعالان و پیش­بینی­کنندگان در بازار نرخ ارز از اهمیت اساسی برخوردار است. با وجود این، برخی معتقدند که پیش­بینی نرخ ارز امکان­پذیر نبوده و سیر تکاملی هر نوع نرخ ارزی از فرضیه­ی بازار کارا ( )[7] تبعیت می­کند. براساس این فرضیه، بهترین روش برای پیش­بینی نرخ ارز روز آتی، اتکا به نرخ کنونی آن بوده و نرخ ارز واقعی از فرضیه­ی گام تصادفی ( )[8] پیروی می­کند. این بدبینی در پیش­بینی نرخ ارز، پس از انتشار مقاله میس و روگوف[9] به وجود آمد. آنان در مطالعه خود نشان دادند که هیچ نوع روش تک معادله­ای، برای پیش­بینی نرخ ارز، بهتر از روش گام تصادفی نیست. چراکه تمامی روش­های بررسی شده توسط این محققان، روش­هایی خطی بوده، در صورتی که این حقیقت توسط بسیاری از محققین پذیرفته شده که تغییرات نرخ ارز، غیرخطی است (پایلبیم[10]، 1998).

 

 

نتایج حاصل از بررسی کارا و یا ناکارا بودن بازارهای مالی در ایران نشان­دهنده­ی ناکارا بودن بازار ارز در ایران است (سلامی، 1380).

 

 

به­کارگیری روش­های سری زمانی به منظور پیش­بینی بازارهای مالی، بهبود تصمیم­گیری­ها و سرمایه­گذاری­ها به ضرورتی انکارناپذیر در دنیای امروز تبدیل شده است. تلاش­های زیادی در چند دهه­­ی اخیر به منظور توسعه و بهبود الگوهای پیش­بینی سری­های زمانی انجام شده است. یکی از مهم­ترین و پرکاربردترین الگوهای سری­های زمانی، الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته هستند. این الگوها به­دلیل سادگی در فهم و به­کارگیری، در چند دهه­ی اخیر بسیار مورد توجه بوده­اند، اما به­کارگیری آن­ها در حالت کلی محدود است. مهم­ترین محدودیت این­گونه الگوها پیش فرض خطی بودن آن­ها است. بنابراین، الگوهای غیر خطی نمی­توانند توسط الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته محاسبه گردند و به همین دلیل است که برآورد الگوهای خطی، برای مسایل پیچیده دنیای واقعی که بیش­تر الگوهای غیرخطی هستند، همیشه رضایت­بخش نخواهد بود (خاشعی و بیجاری، 1387).

 

 

شبكه‌های عصبی مصنوعی از جمله مهم­ترین و دقیق‌ترین روش­های حال حاضر جهت الگو‌سازی غیرخطی داده‌ها هستند. اما با وجود تمامی مزیت‌های شبکه‌های عصبی، این‌گونه از شبکه‌ها را نمی‌توان در تمامی موارد و به عنوان یک الگوی کلی که برای همه موارد مناسب باشند، درنظرگرفت.

 

 

روش­های پیش­بینی فازی، به دلیل استفاده از اعداد فازی به جای اعداد قطعی، نسبت به سایر روش­های مشابه به داده­های کمتری نیاز دارد اما عملکرد آن­ها همیشه رضایت­بخش نیست (خاشعی و بیجاری[11]، 2009).

 

 

بنابراین، در پژوهش حاضر از شبکه‌های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی به ترتیب به منظور حذف محدودیت‌های خطی و تعداد داده‌های مورد نیاز در روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته و دستیابی به نتایج دقیق­تر برای پیش­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) استفاده می­شود.

 

 

2-1- پرسش پژوهش

 

 

آیا الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوهای خود­رگرسیون میانگین متحرک انباشته ( )[1]، شبکه­های عصبی مصنوعی ( )[2] و الگوی ترکیبی ) ارایه می­دهد؟

 

 

3-1- فرضیه های پژوهش

 

 

با توجه به پرسش پژوهش سه فرضیه وجود دارد:

 

 

1- الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوی خود رگرسیون میانگین متحرک انباشته ارایه می­دهد.

 

 

2- الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوی شبکه عصبی مصنوعی ارایه می­دهد.

 

 

3-  الگوی هوش محاسباتی ترکیبی پیش­بینی دقیق­تری از نرخ ارز در مقایسه با الگوی ترکیبی ( ) ارایه می­دهد.

 

 

4-1- اهداف پژوهش

 

 

با توجه به اهمیت پیش­بینی نرخ ارز، هدف اصلی پژوهش حاضر طراحی یک الگوی هوش محاسباتی ترکیبی برای پیش­بینی نرخ ارز در اقتصاد ایران است. در مسیر تحقق این هدف اصلی، برخی دیگر از اهداف فرعی نیز محقق خواهد شد که در زیر به آن­ها اشاره شده است:

 

 

– بررسی و مقایسه­ی دقت پیش­بینی الگو­های هوش محاسباتی ترکیبی و خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته در پیش­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران)

 

 

– بررسی و مقایسه­ی دقت پیش­بینی الگو­های هوش محاسباتی ترکیبی و شبکه عصبی مصنوعی در پیش­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران)

 

 

– بررسی و مقایسه­ی دقت پیش­بینی الگو­ی هوش محاسباتی ترکیبی و الگوی ترکیبی ( ) در پیش­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران)

 

 

5-1- روش پژوهش

 

 

در پژوهش حاضر به منظور پیش­بینی­ نرخ ارز، یک الگوی ترکیبی جدید با تکیه بر مفاهیم اساسی الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته، شبکه­های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی ارایه می­شود. هم­چنین در الگوی ارایه شده، از شبکه‌های عصبی مصنوعی و رگرسیون فازی به ترتیب به منظور حذف محدودیت‌های خطی و تعداد داده‌های مورد نیاز در روش خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته و بهبود نتایج حاصل، استفاده می­شود.

 

 

در الگوی ارایه شده در مرحله­ی اول، ابتدا یک الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته به منظور الگوسازی جز خطی الگو ، بر روی داده‌های سری زمانی مورد مطالعه برازش می‌گردد. در مرحله­ی دوم، یک شبکه عصبی با استفاده از اطلاعات موجود در باقیمانده‌های الگوی خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته آموزش می­بیند. در مرحله­ی سوم، نتایج به­دست‌آمده از مرحله­ی یک و دو به منظور الگوسازی تمامی روابط موجود در داده‌های سری زمانی مورد مطالعه ترکیب می­شوند. در مرحله­ی چهارم الگوی ترکیبی ( )، فازی­سازی می­شود. در نهایت الگوی فازی­سازی شده برای پیش­بینی نرخ ارز (دلار ایالات متحده در مقابل ریال ایران) اعمال و عملکرد آن با الگوهای خودرگرسیون میانگین متحرک انباشته، شبکه عصبی مصنوعی و الگوی ترکیبی ( ) مقایسه می­شود.

 

 

در پژوهش حاضر به منظور اندازه گیری عملکرد پیش­بینی الگوی ارایه شده از شاخص­های مختلفی مانند میانگین مطلق خطا ( )[1]، میانگین مربع خطا ( )[2]، مجموع مربع خطا ( )[3]، ریشه میانگین مربع خطا ( )[4]، میانگین درصد مطلق خطا ( )[5] و میانگین خطا ( )[6] استفاده می­شود.

 

 

[1]. Mean Absolut Error

 

 

[2]. Mean Squared Error

 

 

[3]. Sum Squared Error

 

 

[4]. Root Mean Squared Error

 

 

 

2-2-1-3) تئوری هکشور – اوهلین………………………………… 12

 

 

2-2-1-4) قضیه هکشور – اوهلین – ساموئلسون (تئوری برابری قیمت عوامل تولید)……14

 

 

2-2-2) تئوری­های مدرن تجارت (ظهور تجارت درون صنعتی)…………….14

 

 

2-3) تئوری­های اشتغال………………………………… 15

 

 

2-3-1) کلاسیک­ها………………………………. 15

 

 

2-3-2) کینزین­ها………………………………. 16

 

 

2-4) آزادسازی تجاری و اشتغال………………………………… 17

 

 

2-4-1) مفهوم و مبانی نظری آزادسازی تجاری………………………………… 17

 

 

2-4-2)تأثیر آزادسازی تجاری بر اشتغال و بازار کار……………………………….. 18

 

 

2-5) صنعت و نقش آن در اقتصاد……………………………….. 22

 

 

2-6) مطالعات تجربی………………………………… 22

 

 

2-7)  جمع­بندی………………………………… 43

 

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

 

3-1) مقدمه……………………………….. 45

 

 

3-2) معرفی مدل………………………………… 45

 

 

3-3) روش تحقیق………………………………… 48

 

 

3-3-1) روش داده­ های تابلویی………………………………… 48

 

 

3-3-1-1) آزمون­های انتخاب مدل مناسب…………………………………. 49

 

 

3-3-1-2) رگرسیون ترکیبی………………………………… 50

 

 

3-3-1-3) مدل اثرات ثابت…………………………………. 50

 

 

3-3-1-4) مدل اثرات تصادفی………………………………… 50

 

 

3-3-2) آزمون F………………………………..

 

 

3-3-3) آزمون هاسمن………………………………… 52

 

 

3-3-4) آزمون ریشه واحد برای داده­های ترکیبی……………….. 52

 

 

3-3-4-1) آزمون لوین و لین (LL)………………………………. 53

 

 

3-3-4-2) آزمون ایم و پسران و شین (IPS) ……………………………….54

 

 

3-4) معرفی و تحلیل داده­ ها ……………………………….56

 

 

3-4-1) مفاهیم، تعاریف و تقسیم بندی­های مربوط به صنعت…………… 57

 

 

3-4-1-1) صنعت…………………………………. 58

 

 

3-4-1-2) کارگاه صنعتی………………………………… 58

 

 

3-4-1-3) کارکنان (شاغلان) صنعت…………………………………. 59

 

 

3-4-1-4) واردات از چین به تفکیک بخش­های صنعت………………………… 59

 

 

3-4-1-5) صادرات ایران به چین به تفکیک بخش­های صنعت………………… 59

 

 

3-4-1-6) جبران خدمات مزد و حقوق بگیران صنعت…………………………. 59

 

 

3-4-1-7) تقسیم بندی صنایع………………………………… 60

 

 

 

3-4-2) آمار توصیفی داده­ ها………………………………. 62

 

 

3-4-2-1) روند اشتغال در کارگاه­های صنعتی با ده نفر کارکن و بیشتر طی سال­های 1375 تا 1386………….62

 

 

3-4-2-2) روند جبران خدمات به ازای هر نفر شاغل در کارگاه­های صنعتی با ده نفر کارکن و بیشتر طی سال­های 1375 تا 1386………..64

 

 

3-4-2-3) روند ضریب نفوذ واردات بخش صنعت از کشور چین طی سال­های 1375 تا 1386…………66

 

 

3-4-2-4) روند ضریب نفوذ صادرات بخش صنعت به کشور چین طی سال­های 1375 تا 1386…………68

 

 

3-4-2-5) روند ارزش افزوده بخش صنعت طی سال­های 1375 تا 1386…………..72

 

 

3-5) اقتصاد چین از سال 1978……………………………….. 73

 

 

3-5-1) رشد اقتصاد چین از سال 1978……………………………….. 73

 

 

3-5-2) جایگاه چین در میان شرکای تجاری ایران………………………………… 77

 

 

3-6) جمع­بندی………………………………… 78

 

 

فصل چهارم: توصیف و تجزیه و تحلیل یافته ­ها

 

 

4-1) مقدمه………………………………. 81

 

 

4-2) برآورد مدل با استفاده از روش panel data………………………………..

 

 

4-2-1) آزمون بروش پگان………………………………… 82

 

 

4-2-2) آزمون هاسمن………………………………… 83

 

 

4-2-3) محاسبه آمارهای توصیفی ترکیبی متغیرهای الگو……………….. 83

 

 

4-2-4) آزمون مانایی متغیرها………………………………. 83

 

 

4-2-5) تخمین مدل به روش panel data………………………………..

 

 

4-2-5-1) اعتبار مدل………………………………… 85

 

 

4-2-5-2) اعتبار و تفسیر پارامترها ……………………………….86

 

 

4-3) جمع­بندی………………………………… 91

 

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری، خلاصه و پیشنهادات

 

 

5-1) مقدمه……………………………….. 93

 

 

5-2) خلاصه­ای از فعالیت­های انجام شده در تحقیق……………. 93

 

 

5-3) فرضیه تحقیق………………………………… 96

 

 

5-4) پیشنهادات سیاستی………………………………… 98

 

 

فهرست منابع و مآخذ……………………………….. 100

 

 

پیوست…………………………………. 108

 

 

چکیده:

 

 

امروزه بسیاری از کشورها برای بهره­مندی از مزایای تجارت، اقتصاد خود را با اقتصاد کشورهای دیگر درهم­آمیخته­اند. تجارت باعث تقسیم نیروی کار و تخصص­گرایی، صرفه­جویی­های مقیاس و بالا رفتن سطح استاندارد زندگی می­شود و رقابت را تشویق می­کند. زمانی که کشورها به مبادلات تجاری روی می­آورند، انتظار می­رود بخش­های مختلف اقتصاد و شاخص­های کلان اقتصادی از این رابطه تاثیر بپذیرد. این تاثیرات می­تواند مثبت یا منفی باشد. میزان بهره­مندی یک کشور از یک رابطه تجاری به برآیند این اثرات مثبت و منفی بستگی دارد. در طول سالیان اخیر چین به عنوان یکی از شرکای مهم تجاری دنیا و از جمله کشور ایران مطرح شده است. این مطالعه با بررسی آثار اشتغال رابطه تجاری ایران و چین، میزان بهره­مندی کشور ایران از این سیاست را محک می­زند. بررسی آمارهای تجارت ایران با چین حاکی از آن است که در دوره 1375 تا 1386، همواره چین قدرت برتر این رابطه دوطرفه بوده است. در مطالعه حاضر تلاش می­شود با استفاده از داده­های ترکیبی برای بخش صنعت بر اساس کدهای 2 رقمی ISIC طی دوره زمانی 1375 تا 1386و استفاده از روش panel data، اثر تجارت با چین بر اشتغال بخش­های صنعتی اقتصاد ایران بررسی شود. نتایج بررسی­ها برای 22 بخش صنعتی حاکی از آن است که واردات از چین باعث کاهش سطح اشتغال می­شود و صادرات ایران به چین، به خلق فرصت­های اشتغال کمک می­کند. به دلیل نقش پررنگ­تر واردات، نتیجه نهایی تاثیر منفی تجارت با چین بر اشتغال بخش صنعت ایران است. هم­چنین دستمزد حقیقی نیروی کار رابطه معکوس و معناداری با اشتغال بخش صنعت ایران دارد و ارزش افزوده بخش صنعت، ایجاد فرصت­های اشتغال را به دنبال دارد.

 

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

 

1-1- مقدمه

 

 

بحث تجارت و آثاری که برای اقتصاد میزبان به همراه می­آورد، همواره یکی از مباحثی است که پژوهشگران و اقتصاددانان آن را مورد توجه قرار داده­اند. کشورها برای بهره­مندی از مزایای تجارت اقدام به برقراری و گسترش روابط تجاری خود با دیگر کشورها می­کنند. در سال­های اخیر کشور چین با اعلام سیاست درهای باز اقتصادی و بهره­مندی از پتانسیل­های ویژه خود، توانسته است حلقه روابط تجاری خود را گسترش داده و بسیاری از موازنه­های دنیای بین­الملل را متأثر سازد. جایگاه ویژه­ای که هم­اکنون چین در معادلات جهانی پیدا کرده است، بر مناسبات خارجی کشورمان نیز اثرگذار بوده است و این کشور اکنون به عنوان یکی از شرکای مهم تجاری ایران مطرح شده است. به دنبال پیامدهای گوناگونی که برقراری روابط تجاری با دیگر کشورها به همراه می­آورد، هدف این پژوهش آن است تا گوشه­ای از آثار روابط تجاری ایران و چین را روشن سازد. بنابراین در این فصل کلیاتی از پژوهش شامل بیان مسأله، سؤال تحقیق، اهداف و فرضیه بیان شده و در ادامه به معرفی روش انجام تحقیق می­پردازیم که به وسیله آن تلاش می­شود فرضیه عنوان شده مورد بررسی قرار گیرد.

 

 

2-1- تعریف مسأله و بیان نکات اصلی تحقیق

 

 

مهم­ترین بینش در اقتصاد بین­الملل آن است که تجارت، منافع رفاهی (سود اجتماعی) را با خود به همراه می­آورد (جانیاک، 2006). وقتی مبادله وجود ندارد، منحنی امکانات تولید یک کشور در عین حال نشان­دهنده حد مصرف آن نیز می­باشد. در صورت مبادله هر کشور قادر است در تولید کالایی که در آن مزیت نسبی دارد، تخصص یابد و بخشی از آن را با کالاهایی که در تولید آن مزیت نسبی ندارد، مبادله کند و نهایتاً از هر دو کالا بیش از وقتی که مبادله­ای صورت نمی­گرفت، مصرف نماید (سالواتوره، 1368: 39).

 

 

 

1-5- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………… 7

 

 

1-6- روش تحقیق………………………………………………………………………………………….. 8

 

 

1-7- نوع طرح و تحقیق………………………………………………………………………………….. 9

 

 

1-8- منابع آماری تحقیق …………………………………………………………………………………. 9

 

 

1-9- منابع علمی تحقیق…………………………………………………………………………………… 10

 

 

1-10- مشکلات و تنگناهای تحقیق…………………………………………………………………….. 10

 

 

1-11- سوابق مربوط به تحقیق…………………………………………………………………………… 10

 

 

فصل دوم:  ادبیات موضوع

 

 

2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 13

 

 

2-2 نقش نظام مالی در فرآیند توسعه اقتصادی………………………………………………………. 14

 

 

2-3- توسعه بازار مالی پیش نیاز رشد اقتصادی با ثبات……………………………………………. 17

 

 

2-4- نقش بازار های مالی در تشکیل سرمایه ثابت…………………………………………………. 19

 

 

2-5- پس انداز-سرمایه گذاری عامل توسعه بازار های مالی………………………………………. 20

 

 

2-6- توسعه بازار مالی…………………………………………………………………………………….. 22

 

 

2-7- ارتباط میان متغیر های کلان اقتصادی و بازده سهام………………………………………….. 26

 

 

2-8- شاخص های ارزیابی بازار سهام…………………………………………………………………. 34

 

 

2-8-1- تعریف شاخص………………………………………………………………………………….. 35

 

 

2-8-2- شاخص های ارزیابی بازار سهام……………………………………………………………… 38

 

 

2-8-2-1- موارد استفاده عام…………………………………………………………………………….. 39

 

 

2-8-2-2- موارد استفاده خاص…………………………………………………………………………. 39

 

 

2-8-3- کاربرد شاخص های قینتی سهام……………………………………………………………… 44

 

 

2-8-4- شاخص قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران……………………………………….. 46

 

 

2-8-4-1- محاسبه شاخص قیمت سهام در سطح شرکت، صنعت و کل………………………. 47

 

 

2-8-4-2- محاسبه شاخص کل قیمت سهام………………………………………………………….. 47

 

 

2-8-4-3- نحوه تعدیل پایه شاخص در بورس اوراق بهادار تهران……………………………… 51

 

 

2-8-4-4- تعدیل شاخص قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران…………………………… 53

 

 

2-8-5- بررسی تاثیر متغیر های خرد اقتصادی بر شاخص قیمت سهام………………………… 54

 

 

2-8-5-1- رفتار و انتظارات سرمایه گذاری…………………………………………………………… 54

 

 

2-8-5-2- اثر پرداخت سود نقدی بر شاخص قیمت سهام……………………………………….. 55

 

 

2-9- بورس اوراق بهادار………………………………………………………………………………….. 58

 

 

2-9-1- نگاه بنیادین به شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران…………………………………… 62

 

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

 

 

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 68

 

 

3-2- پرسش و فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………… 69

 

 

3-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………….. 70

 

 

 

3-4- روش گرد آوری داده ها…………………………………………………………………………… 70

 

 

3-5- محدودیت تحقیق……………………………………………………………………………………. 71

 

 

3-6- متغیر های تحقیق……………………………………………………………………………………. 71

 

 

3-7- تصریح مدل…………………………………………………………………………………………… 77

 

 

3-7-1- آزمون مانایی متغیر های الگو………………………………………………………………….. 80

 

 

3-7-2- رهیافت گریز از مانایی…………………………………………………………………………. 82

 

 

3-7-3- امتیازات و نکات مورد توجه در مدل های VAR))…………………………………….. 85

 

 

3-7-5- کاربرد مدل های خود رگرسیون برداری در بررسی های اقتصادی……………………. 86

 

 

3-8- گام دوم تحقیق: سنجش ارتباط میان متغیرهای اقتصادی و شاخص قیمتی بورس از طریق آزمون علیت گرنجر………………………………………………………………………………………………………………….. 90

 

 

3-9- گام سوم تحقیق: سنجش ارتباط میان متغیرهای اقتصادی و شاخص قیمتی بورس از طریق آزمون ARDL………………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

 

فصل چهارم:بر آورد و تجزیه و تحلیل الگو

 

 

4-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 94

 

 

4-2- طبقه بندی اطلاعات مورد استفاده در آزمون فرضیه ها………………………………………. 91

 

 

4-3- فرآیند تحلیل مدل…………………………………………………………………………………… 101

 

 

4-4- اجرای الگو……………………………………………………………………………………………. 105

 

 

4-4-1- بررسی مانایی متغیر های اصلی مدل…………………………………………………………. 105

 

 

4-4-2- آزمون هم انباشتگی یوهانسن………………………………………………………………….. 105

 

 

4-4-3- آزمون مدل از طریق تصحیح خطا……………………………………………………………. 108

 

 

4-4-4- استنتاج ضرایب مدل خود رگرسیون برداری از مدل تصحیح خطای برآورد شده….. 110

 

 

4-4-5- آزمون های بعد از تخمین……………………………………………………………………… 111

 

 

4-4-5-1- آزمون نرمال بودن…………………………………………………………………………….. 111

 

 

4-4-5-2- آزمون خود همبستگی……………………………………………………………………….. 111

 

 

4-4-5-3- عکس العمل آتی با استفاده از مدل تصحیح خطا……………………………………… 112

 

 

4-5- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 115

 

 

4-6- گام دوم……………………………………………………………………………………………….. 116

 

 

4-7- گام سوم……………………………………………………………………………………………….. 118

 

 

4-7-1- اجرای مدل خود رگرسیمن وقفه توزیعی…………………………………………………… 118

 

 

4-7-2- تصحیح خطای الگوی بالا……………………………………………………………………… 119

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

 

 

5-1- خلاصه ای از ادبیات تحقیق………………………………………………………………………. 122

 

 

5-2- نتایج اجرای الگوی تحقیق و آزمون فرضیه ها………………………………………………… 128

 

 

5-2-1- بهترین نتیجه تخمین. …………………………………………………………………………… 128

 

 

5-3- پیشنهاد های کاربردی………………………………………………………………………………. 130

 

 

5-4- پیشنهاد هایی برای پژوهش های آینده………………………………………………………….. 130

 

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………. 131

 

 

پیوست…………………………………………………………………………………………………………. 136

 

 

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………. 154

 

 

فصل اول: کلیات طرح

 

 

1-1- بیان مسأله

 

 

بدون شک کارآمدی نظام مالی به عنوان زیرمجموعه­ای از نظام اقتصادی یک کشور و با توجه به روابط متقابل با دیگر اجزا می­تواند تاثیر بسزایی بر کارآمدی نظام اقتصادی داشته باشد. البته این امر منوط به عدم وجود مشکلات ساختاری در درون نظام مالی است، زیرا در این حالت نه تنها موجبات تسهیل روند توسعه­ای اثر بخش را فراهم نمی­آورد، بلکه موانعی نیز در شکل­گیری یک نظام اقتصادی کارآمد، فعال و منعطف ایجاد می­نماید. در این میان بازار سرمایه به عنوان زیرمجموعه­ای از نظام مالی، از جایگاه ممتازی برخوردار بوده و اساسی­ترین نقش را در رابطه با هدایت و تخصیص پس­انداز بلندمدت جامعه به سمت سرمایه­گذاری در امور مولد و اشتغال­زا بر عهده دارد. حال با توجه به تحولات فزاینده در بازار اوراق بهادار ایران و اینکه بحث اقتصاد کلان و سیاست‌های کلان اقتصادی ایران از جمله عوامل اصلی و اثرگذار بر شرایط حاکم بر بازار می‌باشند، ضرورت اتخاذ نگاهی عمیق و ژرف به تاثیر روند تغییرات متغیرهای کلان اقتصادی نظیر تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم، عرضه پول و نرخ تبدیل ارز (دلار) بر روی شاخص قیمت سهام (شاخص کل)، بیش از پیش خودنمایی می‌کند.

 

 

در حالت کلی، شاخص هر بورس همچون دماسنج نشان‌دهنده وضعیت بازار سرمایه و وضعیت اقتصادی یک کشور است. کاهش شاخص سهام عموماً به معنای رکود اقتصادی و افزایش آن به مفهوم رونق اقتصادی است. از اینرو شاخص­های محاسبه شده در سراسر دنیا بعنوان یکی از مهمترین و اصلی­ترین معیارهای ارزیابی عملکرد بازارها به شمار می‌روند. به بیان دیگر شاخص بازار سهام یک معیار مفید و خلاصه شده­ای از انتظارات جاری در مورد آینده سهام می­باشد که بعنوان میزان الحراره حساسی، آثار پدیده­های سیاسی، اقتصادی و غیره را منعکس ساخته و تغییرات ساختاری و بلندمدت در اقتصاد را منعکس می­نماید.

 

 

در این میان آنچه که کمتر مورد توجه قرار گرفته، پرداختن به تحقیقات جدی و منسجم درخصوص بررسی اثرات متقابل متغیرهای کلان اقتصادی بر روی شاخص­ کل بورس اوراق بهادار است.

 

 

2-1- اهمیت موضوع

 

 

از آنجائیکه ضرورت دارد تا شاخص­ها میزان و جهت حرکت بازار سرمایه و به تبع آن اقتصاد ملی را بدرستی نشان ­دهند و بعبارتی تغییرات شاخص، نشان دهنده جهت و میزان دسترسی به سرمایه توسط شرکتهای بورسی به عنوان نماینده شرکتهای فعال در اقتصاد ملی است در واقع جهت و سمت وسوی سرمایه گذاری در اقتصاد کشور با تغییرات شاخص بورس اوراق بهادار قابل شناسایی است، لزوم مطالعه و بررسی آن از جنبه­های مختلف بیش از پیش احساس می­شود. تاثیر متقابل مولفه های اقتصاد کلان بر روند بازار سرمایه موضوعی است که به برنامه ریزی دقیق اقتصادی و اجتناب از سیاستهای غلط اقتصادی می انجامد.

 

 

همچنانکه می­دانیم میزان ریسک و بازده، مهمترین معیارهای تصمیم­گیری در هر سرمایه­گذاری می­باشند، بنابراین شناخت عواملی که موجب افزایش بازده و یا کاهش ریسک می­گردند از اهمیت بسیاری برخوردارند. توان شناخت شرایط اقتصادی کشور در حال و آینده از جمله عواملی است که می­تواند در افزایش بازده و کاهش ریسک به سرمایه­گذار کمک کند.

 

 

همچنین از منظر مبانی نظری و نیز در عرصه عمل، شرایط اقتصادی کشور را با استفاده از شاخص­ها بیان می­کنند، که به نوبه خود می­توانند پیشرو، همزمان و یا تاخیری باشند. شاخص­های پیشرو اولین شاخص­هایی هستند که بروز تغییرات اقتصادی را نشان می­دهند.

 

 

3-1- سوالات و فرضیه های تحقیق

 

 

1-3-1- سوال مورد تحقیق

 

 

این پژوهش با هدف پاسخگویی به پرسشی کلی در خصوص توانمندی شاخص بورس اوراق بهادار تهران در بیان حرکات آتی بازار سرمایه و به دنبال آن اقتصاد کشور صورت می­گیرد. بدان معنا که آیا می­توان از شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یک نماگر پیشرو اقتصادی در ارتباط با متغیرهای کلان اقتصادی  بهره جست؟

 

 

2-3-1- فرضیه های تحقیق

 

 

در این راستا پژوهش پیشنهادی درصدد آزمون فرضیه­های زیر شکل خواهد گرفت؛

 

 

فرضیه اول اصلی:

 

 

“متغیرهای کلان اقتصادی بر بازده سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس تاثیر دارند.”

 

 

فرضیه­ های فرعی:

 

 

– عرضه (حجم) پول بر شاخص قیمتی سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اثر معنادار مثبت دارد.

 

 

– تورم برشاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اثر معنادارمثبت دارد.

 

 

– تغییرات نرخ ارز(برابری دلار در مقابل ریال) بر شاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اثر معنادار مثبت دارد.

 

 

رشد تولید ناخالص داخلی بر شاخص قیمتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار اثر معنادار مثبتی دارد.

 

 

فرضیه دوم اصلی:

 

 

“شاخص کل قیمتی سهام بورس اوراق بهادار تهران یک نماگر پیشرو اقتصادی برای متغیرهای کلان اقتصادی است.”

 

 

4-1- توضیحاتی در مورد متغیرهای تحقیق

 

 

1-4-1- شاخص کل  قیمتی

 

 

از نظر کاربردی شاخص کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن می‌باشد. به بیان دیگر، شاخص وسیله‌ای برای اندازه‌گیری و مقایسه پدیده‌هایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند. بنابراین برمبنای شاخص می‌توان تغییرات ایجاد شده درمتغیرهای معینی رادرطول یک دوره بررسی نمود.

 

 

شاخص­های بازار سهام به عنوان مشخصه­های اصلی و عمومی بازار، اطلاعات عمومی نسبت به عملکرد بازار را بر اساس قیمت یک مجموعه ثابت از شرکت­ها اندازه­گیری می­نماید. در واقع شاخص بازار سهام یک معیار مفید و خلاصه شده­ای از انتظارات جاری در مورد آینده سهام می­باشد که بعنوان میزان الحراره حساسی، آثار پدیده­های سیاسی، اقتصادی و غیره را منعکس ساخته و تغییرات ساختاری و بلندمدت در اقتصاد را منعکس می­نماید. علاوه بر این از آنجایی که قیمت سهام با تغییرات انتظارات سهامداران از وضعیت اقتصادی شرکت­ها در حال نوسان می­باشد و این نوسان قیمت­ها روی شاخص بازار تاثیر می­گذارد لذا می­توان شاخص بازاررا به عنوان نمایانگر وضعیت و عملکرد آتی اقتصاد در سطح ملی دانست.

 

 

در بسیاری از بورس­های اوراق سهام برای آگاهی از روند کلی قیمت سهام و بطور کلی برای اطلاع از وضع عمومی بازار و اقتصاد، شاخصی تحت عنوان”شاخص متوسط قیمت سهام” محاسبه می­شود. در اقتصادهای پیشرفته، شاخص قیمت سهام را به عنوان یکی از مهمترین نماگرهای اقتصادی به شمار می­آورند.

 

 

قیمت مورد محاسبه هر سهم غالبا بر اساس آخرین معامله­ای است که در یک روز معین روی آن سهم انجام گرفته و میانگین قیمت هر سهم از جمع قیمت سهام مورد محاسبه تقسیم بر مقسوم علیه معینی بدست می­آید. بطورکلی شاخص تحت تاثیر دو گروه از عوامل قرار می­گیرد.

 

 

1- وضعیت شرکت­هایی که سهام آنها در بورس مورد معامله قرار می­گیرد که عامل درون سازمانی خوانده می­شود.