1-1- محیط‌های کشت در ریزازدیادی.. 10

 

2-1- محیط کشت و مواد تشکیل دهنده آن. 10

 

1-2-1- عناصر پرمصرف و کم مصرف… 11

 

1-2-3- کربوهیدرات‌ها 12

 

1-2-4 -ویتامین‌ها 12

 

1-2-5- اسیدهای آمینه و سایر افزودنی‌های نیتروژن دار. 13

 

1-2-6- مواد جامدکننده یا سیستم حمایت کننده 13

 

1-2-7- تنظیم کننده‌های رشد. 14

 

1-2-7-1- سایتوکنین ها 15

 

1-2-7-2 کاربرد اکسین ها در ریزازدیادی.. 16

 

1-2-8- اثر نانوکودها در گیاهان زینتی.. 18

 

فصل سوم. 22

 

مواد و روش‌ها 22

 

3-1- منبع گیاهی مورد استفاده 23

 

3-2- روش کار. 23

 

3-3- محیط کشت… 24

 

3-3-1- آماده کردن محیط کشت… 24

 

3-3-2- ضدعفونی وسایل مورد نیاز. 24

 

3-3-3- آماده سازی هود (لامینار ایرفلو) 25

 

3-3-4- آماده سازی محیط کشت کورم ارکیده 25

 

3-3-5- آماده سازی کورم ارکیده 26

 

3-4- چگونگی اندازه گیری صفت‌ها 27

 

3-5- شرایط گلخانه ای.. 28

 

3-6- تجزیه و تحلیل داده‌ها 28

 

فصل چهارم. 29

 

نتایج و بحث… 29

 

ارزیابی صفات در محیط کشت درون شیشه ای.. 29

 

طول گیاه 30

 

طول ریشه. 32

 

تعداد کورم. 33

 

تعداد برگ… 35

 

تعداد ریشه. 37

 

وزن تر. 38

 

وزن خشک گیاه 39

 

آزمایش دوم. 40

 

طول گیاه 40

 

طول ریشه. 42

 

تعداد کورم. 44

 

تعداد برگ… 46

 

تعداد ریشه. 48

 

وزن تر گیاه 49

 

وزن خشک گیاه 51

 

فصل پنجم. 53

 

نتیجه گیری کلی.. 53

 

منابع. 55

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

 

 

 

جدول4-1- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر طول گیاه 31

 

جدول 4-2- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر طول گیاه 31

 

 

جدول4-3- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر طول ریشه. 32

 

جدول 4-4- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر طول ریشه. 33

 

جدول4-5- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد کورم. 34

 

جدول 4-6- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد کورم. 34

 

جدول4-7- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد برگ… 36

 

جدول 4-8- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد برگ… 36

 

جدول4-9- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر تعداد ریشه. 37

 

جدول 4-10- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر تعداد ریشه. 37

 

جدول4-11- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر وزن تر. 38

 

جدول 4-12- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر وزن تر. 39

 

جدول4-13- جدول مقایسه میانگین اثر تیمار نانو کود بر وزن خشک… 40

 

جدول 4-14- جدول تجزیه واریانس اثر تیمار نانو کود بر وزن خشک… 40

 

جدول4-15- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول گیاه 41

 

جدول 4-16- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول گیاه 42

 

جدول4-17- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول ریشه. 43

 

جدول 4-18- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر طول ریشه. 44

 

جدول4-19- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد کورم. 45

 

جدول 4-20- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد کورم. 46

 

جدول4-21- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد برگ… 47

 

جدول 4-22- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد برگ… 47

 

جدول4-23- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد ریشه. 49

 

جدول 4-24- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر تعداد ریشه. 49

 

جدول4-25- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر وزن تر. 51

 

جدول 4-26- جدول تجزیه واریانس اثر تنظیم کننده‌های رشد بر وزن تر. 51

 

جدول4-27- جدول مقایسه میانگین اثر تنظیم کننده‌های رشد بر وزن خشک… 52

 

 

 

فهرست نمودار

 

 

 

 

 

 

نمودار4-1- اثر نانوکود بر روی طول گیاه 33

 

نمودار 4-2- اثر نانوکود بر روی طول ریشه. 34

 

نمودار 4-3- اثر نانوکود بر روی تعداد کورم. 35

 

نمودار 4-4- اثر نانوکود بر روی تعداد برگ… 36

 

نمودار 4-5- اثر تنظیم کننده‌های رشد بر روی طول گیاه 40

 

نمودار 4-6- اثر تنظیم کننده‌های رشد بر روی طول ریشه. 41

 

نمودار 4-7- اثر تنظیم کننده‌های رشد بر روی تعداد کورم. 42

 

نمودار 4-8- اثر تنظیم کننده‌های رشد بر روی تعداد برگ… 44

 

نمودار 4-9- اثر تنظیم کننده‌های رشد بر روی وزن تر. 46

 

 

 

 

 

فهرست تصاویر

 

 

 

 

 

 

شکل3-1- ضدعفونی وسایل آزمایشگاهی و محیط کشت در اتوکلاو. 25

 

شکل3-2- آماده سازی هود لامینارفلو برای کشت… 25

 

شکل3-3- تهیه محیط کشت برای ارکید. 29

 

 

 

 

 

چکیده

 

این مطالعه بر پایه دو آزمایش طرح بلوک‌های کاملاً تصادفی بر روی ارکید Orchis catasetum که یک گونه در حال انقراض است انجام شد که آزمایش اول با 1 فاکتور نانو ذرات آهن با 4 سطح (0، 34/0، 69/0و 139/0میلی گرم بر لیتر) در 4 تیمار و 5 تکرار و 20 پلات آزمایشی و آزمایش دوم با 1 فاکتور مخلوطی از دو هورمون نفتالین استیک اسید و بنزیل آدنین با 4 سطح (5/0، 1 و2 میلی گرم بر لیتر) در 4 تیمار و 5 تکرار و 20 پلت آزمایشی انجام شد که در این آزمایش از محیط موراشیک و اسگوک به روش آب­گونه استفاده شد و لازم به ذکر است که هر پلات آزمایشی شامل 4 کورم گیاه Orchids  catasetum بوده که در داخل شیشه مربا قرار دادیم.

 

نتایج نشان داد که اثر سطوح مختلف نانو ذرات آهن بر روی صفات طول گیاه، طول ریشه، تعداد کورم و تعداد برگ در ارکیدOrchis catasetum   معنی­دار شد ولی بر روی بقیه صفات غیرمعنی­دار بود. در حالی که اثر تنظیم کننده‌های رشد گیاهی بر روی صفات طول گیاه، طول ریشه، تعداد کورم، تعداد برگ و وزن تر معنی­دار شد ولی بر روی بقیه صفات غیرمعنی­دار بود.

 

کلمات کلیدی: Orchis catasetum   ، تنظیم کننده‌های رشد گیاهی، محیط MS ، نانو کود آهن

 

 

 

فصل اول

 

 

مقدمه

 

انسان فطرتاً زیبایی­خواه است. دنیای پرزرق و برق امروز رقیب قدرتمندی برای گل­های طبیعی معرفی ننموده و هنوز هم انواع گل‌ها بسته به سلیقه مردم جوامع مختلف مورد توجه و علاقه انسان­ها هستند. بعضی گل­ها دارای محبوبیت جهانی هستند و روزانه میلیون­ها شاخه از آن‌ها تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرند مثال شاخص این دسته از گل­ها دو خانواده بزرگ گل رز و گل اركیده هستند.

 

گل­های خانواده اركیده به دلیل تنوع بی نظیرشان در شكل، اندازه، رنگ و خصوصیات منحصر به فردی كه دارند مورد علاقه دوستداران گل قرار دارند. در سال­های 551-479 كنفسیوس در نوشتارهای خود به اركیده اشاره كرده است. او در مورد عطر اركیده­ها در منزل و استفاده تزئینی چینی­ها از این گل سخن به میان آورده است. یونانی­ها و رمی­ها به اركیدها بیشتر از دید طبی می‌نگریستند. از سالهای 1370 به بعد به تدریج اركیده­ها به صورت امروزی مورد ارزیابی قرار گرفتند. در دهه­های اول 1700 مبلغان مذهبی و دریانوردان اركیدها را از نقاط مختلف دنیا به انگلستان آوردند و تولید گل بریده اركیده از سال 1913 در سنگاپور آغاز شد و در حال حاضر تولید و عرضه این گل به صورت انبوه در تمام دنیا انجام می‌پذیرد.

 

اطلاعات گیاه شناسی

 

Gynandrales خانواده اركیده، از راسته Orchidaceae   بزرگ‌ترین خانواده نهاندانگان به شمار می‌رود كه دارای بیش از 750 جنس و 1750 گونه می‌باشد و از جوانترین خانواده‌های گیاهی محسوب می‌شود.

 

این خانواده به 5 زیر تیره تقسیم می‌شود:

 

cypripedioideae

 

neotioideae

 

epidendoideae

 

vandoideae

 

orchidoideae

 

گیاهان این خانواده تك لپه، علفی و پایا هستند كه به صورت انگل، ساپروفیت و خاكزی مشاهده می‌شوند. گل­آذین به صورت خوشه یا سنبله و گل‌ها نامنظم هستند. هر گل شامل سه گلبرگ و سه كاسبرگ است كه گلبرگ خلفی بزرگ‌تر شده و لابل را بوجود می‌آورد. در هر گل یك یا بندرت دو عدد پرچم زایا وجود دارد كه در مقابل لابل قرار گرفته و پرچم‌های دیگر به صورت نازا یا استامینود درآمده و شامل دو كیسه متورم بنام bursicula   است كه به لبه میانی كلاله متصل می‌گردد.

 

تخمدان تحتانی، یك خانه­ای و تمكن كناری است كه نسبت به محور گل­آذین كاملا به طور وارونه قرار می‌گیرد. خامه متصل به پرچم‌ها بوده و ستونی بنام gynandrune   به وجود می‌آورد كه منتهی به كلاله سه لبه می‌شود كه دو لب كناری قابلیت پذیرش دانه گرده را دارد. لب میانی قطعه نازایی بنام روستلوم rustellum را بوجود می‌آورد.

 

میوه كپسول در مجاورت محل جفت باز می‌شود. دانه‌ها بسیار ریز و شامل یك جنین مقدماتی هستند كه در خارج از آلبومن قرار می‌گیرد. جنین مذبور برای رشد احتیاج به همیاری برخی از قارچ‌های خاكزی دارد كه تشكیل میكوریز می‌دهند. اركیدها خصوصیات منحصر به فردی دارند كه باعث تمایز آن‌ها از دیگر خانواده‌ها و قرار گرفتنشان در یك خانواده می‌شود. گل­هایzygomorphic  نوعی خاص از گل­های نامنظم به شمار می‌روند كه از نوعی تقارن محوری برخوردارند.

 

گرده

 

گرده گل­های اركیده به کیسه‌های مخصوصی بنام pollinia  چسبیده است. كه حشرات گرده افشان بعداً آن‌ها را پس از گرده افشانی جدا می‌کنند كه یكی از وجوه مشخصه شناسایی گل تعداد این کیسه‌ها می‌باشد.

 

اندام‌های تولید مثلی

 

اندام‌های تولید مثل این گل هر دو در ستونی متحد بنام gynandrune    قرار دارند. این ستون حاوی یك بساک بارور در قسمت بالایی ستون و سطح مادگی در سطح زیرین ستون می‌باشد.

 

شاخكrostellum

 

در سطح زیرین ستون بین بساک پرچم و كلاله وجود دارد. این شاخك دو نقش منحصر بفرد را ایفا می‌کند اول اینكه چون سد و مانعی بین اندام زایای نر و ماده قرار گرفته بنابراین مانع خودباروری است. دوم شاخك غده­ای است كه تولید ماده­ای چسبنده می‌کند كه حشرات را به سطح این اندام‌ها جلب می‌نماید و به نحوی عمل می‌کند كه موقعی كه حشره می‌خواهد از گرده استفاده كند این ماده به پشتش می‌چسبد.

 

بذرها

 

اركیدها تعداد بسیار زیادی بذر تولید می‌کنند كه بذر آن‌ها فاقد هرگونه اندوسپرم می‌باشند. از این رو در طبیعت برای سبز شدن اركیدها به صورت انگلی، خاكزی یا terrestrial  و اكثر اركیدهایی كه در مناطق حاره می‌رویند از نوع اركیدهای مستقل دارزی یا كودرست یاepiphyte  هستند. اركیدها دارای دو نوع رشد هستند. فرم ایستاده یا monopodial و فرم ساقه خزنده یا sympodial . ریشه‌های هوایی در اركیدها علاوه بر وظایف كلی ریشه‌ها در گیاهان كه شامل پابرجایی و تغذیه گیاه است وظایف دیگری نیز دارد مثل ذخیره آب، ذخیره مواد­غذایی، تنفس و فتوسنتز كه این خصوصیات ریشه ناشی از وجود velamen   یك لایه اسفنجی و سفید رنگ است می‌باشد.

 

نكته جالب توجهی كه در مورد اركیدها وجود دارد و نشان از تكامل یافته بودن این خانواده گیاهی است گرده افشانی این گیاه است. تمام عوامل موجود در گل كه ممكن است جنسی، شیمیایی ( نكتار ) و بویایی باشد فقط برای جلب یك حشره خاص عمل می‌کنند و در هر گونه حشره خاصی عمل گرده افشانی را انجام می‌دهد.

 

در برخی گونه‌ها لابل گل شبیه حشره ماده می‌شود و گیاه بویی را كه شبیه بوی حشره ماده است برای گول زدن حشره نر ترشح می‌کند. حشره نر وقتی داخل گل می‌رود گیر می‌کند و حركاتی كه برای خارج شدن از گل انجام می‌دهد باعث پاشیده شدن pollinia  و در نتیجه گرده افشانی گل می‌شود این مكانیسم زیركانه توسط بعضی گونه‌های اركید مثل Coryanthes ،Ophrys ،Drakea  انجام می‌شود.

 

جنس‌های معروف ارکیده

 

1-Cattleya :

 

حدوداً60 گونه دارد و بومی مناطق استوایی است. دارای رنگ‌های متنوع، مانند سفید، ارغوانی، زرد و برخی دو رنگ هستند. برخی نیز دارای حساسیت فتوپریودیک بوده و در سال 2 بار گل می‌دهند. وبطور کلّی گیاه گلدانی جذابی را می‌سازند.

 

2- Phalaenopsis:

 

دارای 55 گونه بوده که بومی مجمع الجزایر مالزی و اقیانوسیه است. گل‌های سفید هیبرید P .amabilis در تمام طول سال در بازار آمریکا یافت می‌شود. این گل‌ها در رنگ صورتی و دیگر رنگ‌ها در طول پاییز و بهار یافت شده و بیشتر برای دسته گل به کار می‌روند.

 

1-17- اهداف تحقیق.. 16

 

1-18- فرضیه های تحقیق.. 16

 

فصل دوم- منابع

 

بررسی منابع تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………18

 

فصل سوم- مواد و روش ها

 

3-1- محل و زمان اجرای پروژه 25

 

3-2- مشخصات طرح.. 25

 

3-3- مراحل انجام کار. 25

 

3-3-1- نمونه گیری از خاک… 26

 

3-3-2- تهیه بستر کاشت… 26

 

3-3-3- زمان سبز شدن. 27

 

3-3-4- عملیات آبیاری.. 27

 

3-3-5- عملیات تنک کردن. 27

 

3-3-6- روش مبارزه با علف های هرز، آفات و بیماری ها. 27

 

3-4- اندازه گیری صفات رشدی و اجزاء عملکرد بذر گیاه ریحان سبز…. 28

 

3-4- 1– روش اندازه گیری ارتفاع بوته در مرحله 80 درصد گلدهی.. 29

 

3-4- 2- روش اندازه گیری تعداد شاخه اصلی، تعداد شاخه فرعی گل دار و تعداد شاخه فرعی فرعی گل دار در هر بوته در مرحله 80 درصد گلدهی………………………………………………………………………………..29

 

3-4-3- روش اندازه گیری تعداد گره، میان گره و فواصل بین میان گره ها در مرحله 80 درصد گلدهی…………………………………………………………………………………………………………………………………29

 

3-4- 4- روش اندازه گیری طول و وزن تر ریشه در مرحله 80 درصد گلدهی………………………29

 

3-4- 5- روش اندازه گیری وزن تر برگ در مرحله 80 درصد گلدهی ……………………………………………………30

 

3-4- 6- روش اندازه گیری وزن خشک ریشه، وزن خشک برگ زمان 80 درصد گلدهی و وزن خشک اندام های هوایی زمان برداشت……………………………………………………………………………………………………………………….30

 

3-4-7- اندازه گیری سطح برگ و شاخص سطح برگ در مرحله 80 درصد گلدهی……………………………….30

 

3- 4-8- مرحله برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..31

 

3-4-9- روش اندازه گیری وزن تر اندام های هوایی زمان برداشت………………………………………………..31

 

3-4-10- روش اندازه گیری تعداد گل آذین در بوته، تعداد چرخه گل در گل آذین و تعداد کل چرخه در بوته در مرحله برداشت……………………………………………………………………………………………………………31

 

3-4-11- روش اندازه گیری طول گل آذین ها در بوته………………………………………………………………..31

 

3-4-12- جمع آوری بذر و تعیین وزن بذر در بوته…………………………………………………………………….32

 

3-4-13- وزن هزار دانه…………………………………………………………………………………………………………32

 

3-4-14- شمارش تعداد کل بذر در بوته…………………………………………………………………………………..32

 

3- 4-15- میانگین تعداد کل بذر در هر چرخه…………………………………………………………………………..32

 

3- 4-16- تعداد بذر در هر گل آذین………………………………………………………………………………………..32

 

3-4-17- وزن بذر در هر گل آذین…………………………………………………………………………………………..33

 

3-4-18- عملکرد بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………33

 

3- 4-19- شاخص برداشت…………………………………………………………………………………………………….33

 

3- 4-20- میزان عملکرد بذر در هکتار……………………………………………………………………………………..33

 

 3-4-21- تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………34

 

فصل چهارم- نتایج و بحث

 

4-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر صفات رشدی ریحان سبز در زمان 80 درصد گلدهی…42

 

4-1-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته………………………………………………………42

 

4-1-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی گلدار در بوته و تعداد شاخه فرعی فرعی گلدار در بوته……………………………………………………………………………………………………………….43

 

4-1-3- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر تعداد گره، میان گره و طول میان گره ها………………..45

 

4-1-4- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر سطح برگ (LA) و شاخص سطح برگ (LAI)………..47

 

4-1-5- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه……………………….48

 

4-1-6- تأثیر انواع بسترکاشت و تاریخ کاشت بر وزن تر و خشک کل برگ در بوته………………………..50

 

4-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر صفات واجزای عملکرد بذر در ریحان سبز زمان برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..52

 

4-2-1- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد گل آذین، طول گل آذین، تعداد چرخه گل در هر گل آذین و تعداد کل چرخه در بوته…………………………………………………………………………………….52

 

4-2-2- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر وزن بذر در بوته، تعداد بذر در  بوته، وزن بذر در گل آذین و تعداد بذر در گل آذین………………………………………………………………………………………………….55

 

4-2-3- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در هر چرخه گل………………………………..57

 

4-2-4- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت وزن هزار دانه……………………………………………………..58

 

4-2-5- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر وزن تر اندام های هوایی و وزن خشک اندام های هوایی …………………………………………………………………………………………………………………………………59

 

4-2-6- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت برعملکرد بیولوژیک……………………………………………..61

 

4-2-7- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر شاخص برداشت (Harvest index )………………..62

 

4-2-8- تأثیر انواع بستر کاشت و تاریخ کاشت بر میزان عملکرد بذر در هکتار……………………………….63

 

 

4-3- ضرایب همبستگی بین متغییر های اندازه گیری شده زمان 80%  گلدهی گیاه ریحان سبز…………….64

 

4-4- ضرایب همبستگی بین متغییرهای اندازه گیری شده زمان برداشت  گیاه ریحان سبز…………………..66

 

4-5- نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………………………69

 

4-6- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………70

 

 

 

فهرست منابع

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………..73

 

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………..79

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

جدول 3- 1- مشخصات هواشناسی شهرستان کلاله در زمان اجرای پروژه…………………………………………..25

 

جدول 3-2- تجزیه عناصر غذایی موجود در بسترهای مورد آزمایش……………………………………………..26

 

جدول4-1- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان 80 درصد گلدهی………………………………………………………………………………………………………………………..36

 

جدول4-2- مقایسه میانگین صفات مختلف در انواع بستر و تاریخ کاشت در گیاه ریحان سبز زمان برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………..39

 

جدول4-3- ضرایب همبستگی بین متغیرهای اندازه گیری شده زمان 80 % گلدهی گیاه ریحان………….65

 

جدول4-4- ضرایب همبستگی بین متغیرهای اندازه گیری شده زمان برداشت گیاه ریحان…………………..68

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

شکل4-1- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر ارتفاع بوته………………………………………………………43

 

شکل4-2- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی گلدار……………………………………44

 

شکل4-3- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد شاخه فرعی فرعی گلدار…………………………..44

 

شکل4-4- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد گره……………………………………………………….45

 

شکل4-5- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد میان گره…………………………………………………46

 

شکل4-6- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول میان گره………………………………………………….46

 

شکل4-7- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر سطح برگ………………………………………………………47

 

شکل4-8- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص سطح برگ…………………………………………..48

 

شکل4-9- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر طول ریشه……………………………………………………….49

 

شکل4-10- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر ریشه………………………………………………….49

 

شکل4-11- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک ریشه……………………………………………50

 

شکل4-12- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر کل برگ در  بوته…………………………………51

 

شکل4-13- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک کل برگ در  بوته…………………………..51

 

شکل4-14- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت تعداد گل آذین در  بوته………………………………………52

 

شکل4-15- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت طول گل آذین در بوته………………………………………..53

 

شکل4-16- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد چرخه در هر گل آذین…………………………….53

 

شکل4-17- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل چرخه در هر بوته……………………………..54

 

شکل4-18- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن کل بذر در هر بوته…………………………………..55

 

شکل4-19- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد کل بذر در هر بوته…………………………………55

 

شکل4-20- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن بذر در گل آذین………………………………………56

 

شکل4-21- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در گل آذین…………………………………….56

 

شکل4-22- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر تعداد بذر در هر چرخه……………………………………57

 

شکل4-23- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن هزار دانه………………………………………………..58

 

شکل4-24- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن تر اندام های هوایی………………………………….59

 

شکل4-25- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر وزن خشک اندام های هوایی……………………………60

 

شکل4-26- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک…………………………………………..61

 

شکل4-27- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر شاخص برداشت…………………………………………….62

 

شکل4-28- اثر متقابل انواع بستر و تاریخ کاشت بر عملکرد بذر …………………………………………………..63

 

فصل اول

 

 

 

 

 

مقدمه و کلیات

 

1-1- مقدمه

 

گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum.L)، گیاهی یک ساله و اسانس دار بوده که به وسیله بذر تکثیر شده و علاوه بر مصارف دارویی به عنوان سبزی هم مصرف می گردد. رشد رویشی و عملکرد بذر در گیاهان تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار می گیرند که یکی از این عوامل نوع محیط کشت است. امروزه مواد بسیاری با منشأ آلی و معدنی در اختیار قرار دارند که می توانند به محیط های کشت اضافه گردند و این مواد با تحت تأثیر قرار دادن وضعیت pH خاک، میزان عناصر معدنی در دسترس گیاه، میزان نگهداری رطوبت در خاک، الگو و میزان رشد ریشه در محیط کشت  و … نقش مهمی را در عملکرد ایفا می کنند (رحمتی و همکاران، 1387).

 

تصمیم گیری در مورد زمان كاشت مطلوب یك گیاه زراعی بسیار با اهمیت بوده و از عوامل مهم جهت رسیدن به حداكثر عملكرد بالقوه در گیاهان می باشد. تأثیر عوامل محیطی بر مراحل فیزیولوژیكی گیاه باعث می شود كه تاریخ كاشت از منطقه ای به منطقه دیگر و حتی در یك منطقه بسته به اختلاف ژنتیكی میان ارقام فرق كند (هدلی و همکاران، 1983؛ سندهو، 1984). انتخاب تاریخ كاشت مناسب به علت ضرورت استفاده حداكثر از منابع طبیعی طی فصل رشد حائز اهمیت است. تأخیر در كاشت نیز به علت كوتاه شدن دوره رشد گیاه و احتمال برخورد زمان گلدهی با درجه حرارت های  بالا اثرات نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان می گذارد (باروس و همکاران، 2004).

 

علاقه برای تولید گیاهان دارویی و  معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به طور مداوم در جهان رو به افزایش است (کاروبا و همکاران، 2002). به گونه ای كه قرن بیستم را به نام قرن بازگشت به طبیعت و قرن استفاده از داروهای گیاهی نام نهاده اند (گلشادی و همکاران، 1381).

 

 

 

1-2- گیاه شناسی تیره نعناع

 

گیاه ریحان از تیره نعناع Labiatae– Lamiaceae است. این خانواده از حدود 200 جنس و 3000 گونه تشکیل شده که همه جازی می باشند. گیاهان این خانواده در 8 زیر خانواده طبقه بندی  می شوند. جنس های مهم هر زیر خانوادۀ عبارتند از:

 

زیر خانواده آجوگوئیده: جنس های توکریوم (300 گونه) و آجوگو (40 گونه).

 

زیر خانوادۀ پروستاندروئیده: جنس پروستاندرا (50 گونه).

 

زیر خانوادۀ پراسیوئیده: جنس گومفوستما (40 گونه).

 

زیر خانوادۀ اسکوتلاریوده: جنس اکوتلاریا (300 گونه).

 

زیر خانوادۀ لاوان دومیوده: جنس لاواندولا (28 گونه).

 

زیر خانوادۀ لامیوئیده: جنس های سالویا (700 گونه)، تیموس (400-300 گونه)، استاخیس (300 گونه)، لامیوم (50 گونه) و منتا (25 گونه).

 

زیرخانوادۀ اکیموئیده: جنس های هیپتیس (400 گونه) و اکیموم (150 گونه).

 

زیر خانوادۀ کاتوپریوئیده: جنس کاتوفریا (3 گونه).

 

45 جنس با بیش از 345 گونه از این خانواده در ایران پراکندگی دارند که پر گونه ترین جنس های آن عبارت اند از نپتا با 65 گونه، سالویا با 56 گونه، استاخیس با 35 گونه، اسکوتلاریا با 19 گونه، فلومیس با 17 گونه، ارمواستاخیس با 15 گونه، تیموس با 14 گونه، تیوکریوم با 12 گونه، ساتورجا با 11 گونه و ماروبیوم با 10 گونه، لامیوم، هیمنوکلاتر، زیزیفورا، اوریگانوم و منتا را نام برد (بخشی خانیکی، 1386).

 

1-2-3-2 آب و هوای مناسب رشد…………………………………………………………………………………………….10

 

1-2-4 سطح زیر کشت و میزان تولید. ……………………………………………………………………………………….10

 

1-3 پیریدوکسین…………………………………………………………………………………………………………………12

 

1-3-1 پیریدوکسین و تأثیر آن بر گیاه…………………………………………………………………………………………12

 

1-3-2 تأثیر پیریدوکسین بر رشد و جذب در گیاه…………………………………………………………………………….13

 

 

 

فصل دوم- بررسی منابع

 

1-2 مروری کوتاه بر پژوهش‌های انجام شده در زمینه‌ی پرایمینگ بر شاخص‌های جوانه زنی………………………….15

 

2-2 مروری کوتاه بر پژوهش‌های انجام شده در زمینه‌ی اثرات پیریدوکسین بر شاخص‌های جوانه زنی………………..18

 

2-3 مروری کوتاه بر پژوهش‌های انجام شده در زمینه‌ی اثرات پیریدوکسین و سایر ویتامین‌ها بر روی فعالیت دو آنزیم کاتالاز و پراکسیداز……………………………………………………………………………………………………………..19

 

2-4 مروری کوتاه بر پژوهش‌های انجام شده در زمینه‌ی طول‌دوره ی پرایمینگ بر شاخص‌های جوانه ………………..24

 

فصل سوم- مواد و روش‌ها

 

3-1 مواد و روش‌ها…………………………………………………………………………………………………………….27

 

3-2 سترون سازی بذور………………………………………………………………………………………………………..27

 

3-3 تهیه‌ی محلول‌های لازم برای اعمال تیمارهای مختلف…………………………………………………………………..28

 

3-3-1 تهیه‌ی محلول پیریدوکسین……………………………………………………………………………………………..28

 

3-4 تیمارهای به کار رفته در آزمایش………………………………………………………………………………………..28

 

3-5 روش کشت بذر……………………………………………………………………………………………………………29

 

کشت در پتریدیش……………………………………………………………………………………………………………….29

 

3-6 استخراج پروتئین برای سنجش فعالیت آنزیم (Sundhakar et al., 2001)…………………………………………30

 

3-7 سنجش فعالیت آنزیم کاتالاز (Kar Mischra, 1976)…………………………………………………………………30

 

3-8 سنجش فعالیت آنزیم پراکسیداز (حدادچی، 1365)……………………………………………………………………..31

 

3-9 اندازه گیری شاخص‌های جوانه زنی……………………………………………………………………………………..31

 

3-10 تجزیه و تحلیل آماری……………………………………………………………………………………………………34

 

فصل چهارم- نتایج

 

4-1 طول ریشه‌چه…………………………………………………………………………………………………………….36

 

4-2 طول ساقه‌چه……………………………………………………………………………………………………………….40

 

4-3 درصد جوانه‌ زنی………………………………………………………………………………………………………….44

 

4-4 وزن تر گیاهچه…………………………………………………………………………………………………………….48

 

4-5 وزن خشک گیاهچه………………………………………………………………………………………………………..52

 

4-6 سرعت جوانه ‌زنی…………………………………………………………………………………………………………56

 

4-7 ضریب سرعت جوانه ‌زنی………………………………………………………………………………………………..60

 

4-8 بنیه بذر……………………………………………………………………………………………………………………..64

 

4-9 میانگین مدت جوانه ‌زنی………………………………………………………………………………………………….68

 

4-10 میانگین جوانه زنی ‌روزانه……………………………………………………………………………………………..72

 

4-11 سرعت جوانه ‌زنی روزانه………………………………………………………………………………………………76

 

4-12 بنیه گیاهچه……………………………………………………………………………………………………………….80

 

4-13 فعالیت آنزیم کاتالاز……………………………………………………………………………………………………..83

 

4-14 فعالیت آنزیم پراکسیداز……………………………………………… …………………………………………………87

 

فصل پنجم- بحث و نتیجه‌گیری

 

5-1 شاخص‌های جوانه زنی………………………………………………………………………………………………….101

 

5-2 فعالیت کاتالازی و پراکسیدازی…………………………………………………………………………………………102

 

5-3 نتیجه‌ گیری……………………………………………………………………………………………………………….103

 

5-4 پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………104

 

فصل ششم- منابع

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………106

 

فهرست جداول

 

جدول 4-1 نتایج تجزیه واریانس تأثیر سطوح مختلف رقم، پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد یر مؤلفه‌های جوانه ‌زنی رشد گیاهچه گندم………………………………………………………………………………………………………………..92

 

ادامه‌ی جدول 4-1 نتایج تجزیه واریانس تأثیر سطوح مختلف رقم، پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد یر مؤلفه‌های جوانه ‌زنی رشد گیاهچه گندم……………………………………………………………………………………………………93

 

جدول 4-2 مقایسه میانگین تیمارهای ارقام در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم………………………………………………..93

 

ادامه‌ی جدول 4-2 مقایسه میانگین تیمارهای ارقام در شاخص‌های جوانه‌ زنی گندم……………………………………….93

 

جدول 4-3 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین در شاخص‌های جوانه‌ زنی گندم………………………………..94

 

ادامه‌ی جدول 4-3 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم……………………….94

 

جدول 4-4 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح طول دوره‌ی کاربرد در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم………………………94

 

ادامه‌ی جدول 4-4 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح طول دوره‌ی کاربرد در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم……………..94

 

جدول 4-5 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح پیریدوکسین در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم…………………………95

 

ادامه‌ی جدول 4-5 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح پیریدوکسین در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم………………..95

 

جدول 4-6 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح طول دوره‌ی کاربرد در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم……………….95

 

ادامه‌ی جدول 4-6 مقایسه میانگین تیمارهای رقم و سطوح طول دوره‌ی کاربرد شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم………….96

 

جدول 4-7 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم……..96

 

ادامه‌ی جدول 4-7 مقایسه میانگین تیمارهای سطوح پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم..97

 

جدول 4-8 مقایسه میانگین تیمارهای رقم، سطوح پیریدوکسین و طول دوره ی کاربرد در شاخص‌های جوانه‌ زنی گندم.98

 

ادامه‌ی جدول 4-8 مقایسه میانگین تیمارهای رقم، سطوح پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد در شاخص‌های جوانه ‌زنی گندم…………………………………………………………………………………………………………………………….99

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار‌1-1 توزیع سطح برداشت گندم استان‌ها نسبت به کل کشور در سال زراعی 1389-1388……………………….11

 

نمودار‌1-2‌ توزیع سطح تولید گندم استان ها نسبت به کل کشور در سال زراعی 1389-1388………………………….12

 

نمودار 4-1 بررسی طول ریشه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………………………..38

 

نمودار 4-2 بررسی طول ریشه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد…………………………………………38

 

نمودار 4-3 بررسی طول ریشه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………………………39

 

نمودار 4-4 بررسی طول ریشه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد………………………………….39

 

نمودار 4-5 بررسی طول ریشه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد…………………………40

 

نمودار 4-6 بررسی طول ساقه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………42

 

نمودار 4-7 بررسی طول ساقه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد………………………………………….42

 

نمودار 4-8 بررسی طول ساقه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………………….43

 

نمودار 4-9 بررسی طول ساقه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد…………………………………..43

 

نمودار 4-10 بررسی طول ساقه‌چه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد………………………..44

 

نمودار 4-11 بررسی درصد جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………………….46

 

نمودار 4-12 بررسی درصد جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد…………………………………..46

 

نمودار 4-13 بررسی درصد جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………………..47

 

نمودار 4-14 بررسی درصد جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد……………………………47

 

نمودار 4-15 بررسی درصد جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد………………….48

 

نمودار 4-16 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………….50

 

نمودار 4-17 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد………………………………………………50

 

نمودار 4-18 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین………………………………………………..51

 

نمودار 4-19 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد……………………………………….51

 

نمودار 4-20 بررسی وزن تر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد……………………………..52

 

نمودار 4-21 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………………………..54

 

نمودار 4-22 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد…………………………………………54

 

نمودار 4-23 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………………………55

 

نمودار 4-24 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد…………………………………..55

 

نمودار 4-25 بررسی وزن خشک گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد…………………………56

 

نمودار 4-26 بررسی سرعت جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………58

 

نمودار 4-27 بررسی سرعت جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد………………………………….58

 

نمودار 4-28 بررسی سرعت جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………….59

 

نمودار 4-29 بررسی سرعت جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد…………………………..59

 

نمودار 4-30 بررسی سرعت جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد…………………60

 

نمودار 4-31 بررسی ضریب سرعت جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………..62

 

نمودار 4-32 بررسی ضریب سرعت جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد…………………………62

 

نمودار 4-33 بررسی ضریب سرعت جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………..63

 

نمودار 4-34 بررسی ضریب سرعت جوانه زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره ی کاربرد…………………63

 

نمودار 4-35 بررسی ضریب سرعت جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد………..64

 

نمودار 4-36 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………….66

 

نمودار 4-37 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد………………………………………………66

 

نمودار 4-38 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین………………………………………………..67

 

نمودار 4-39 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد……………………………………….67

 

نمودار 4-40 بررسی بنیه بذر گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد……………………………..68

 

نمودار 4-41 بررسی میانگین مدت جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………….70

 

نمودار 4-42 بررسی میانگین مدت جوانه‌ زنی گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد……………………………70

 

نمودار 4-43 بررسی میانگین مدت جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………..71

 

نمودار 4-44 بررسی میانگین مدت جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد……………………71

 

نمودار 4-45 بررسی میانگین مدت جوانه ‌زنی گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد…………..72

 

نمودار 4-46 بررسی میانگین جوانه ‌زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین………………………………….74

 

نمودار 4-47 بررسی میانگین جوانه ‌زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد………………………..74

 

نمودار 4-48 بررسی میانگین جوانه ‌زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………..75

 

نمودار 4-49 بررسی میانگین جوانه ‌زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد…………………75

 

نمودار 4-50 بررسی میانگین جوانه‌ زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد………..76

 

نمودار 4-51 بررسی سرعت جوانه ‌زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………..78

 

نمودار 4-52 بررسی سرعت جوانه‌ زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد…………………………78

 

نمودار 4-53 بررسی سرعت جوانه‌زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………….79

 

نمودار 4-54 بررسی سرعت جوانه ‌زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد………………….79

 

نمودار 4-55 بررسی سرعت جوانه‌ زنی روزانه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد………..80

 

نمودار 4-56 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین……………………………………………………81

 

نمودار 4-57 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد………………………………………….82

 

نمودار 4-58 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………………….82

 

نمودار 4-59 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد…………………………………..83

 

نمودار 4-60 بررسی بنیه گیاهچه گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد………………………….83

 

نمودار 4-61 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین………………………………………..85

 

نمودار 4-62 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره‌ی کاربرد………………………………85

 

نمودار 4-63 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین…………………………………86

 

نمودار 4-64 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد……………………….86

 

نمودار 4-65 بررسی فعالیت آنزیم کاتالاز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد………………87

 

نمودار 4-66 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین…………………………………….89

 

نمودار 4-67 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای طول دوره ی کاربرد………………………….89

 

نمودار 4-68 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و پیریدوکسین……………………………..90

 

نمودار 4-69 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای رقم و طول دوره‌ی کاربرد……………………90

 

نمودار 4-70 بررسی فعالیت آنزیم پراکسیداز گیاه گندم تحت تیمارهای پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد…………..91

 

 

 

چکیده

 

گندم یكی از مهمترین محصولات كشاورزی است كه در بیشترین سطح، در ایران و جهان كشت می‌شود و اهمیت غذایی آن برای همه روشن است. اهمیت غذایی و اقتصادی این محصول كشورها را به تلاش برای تولید بیشتر و خودكفایی سوق می‌دهد. برای اصلاح این گیاه زراعی در جهت افزایش قدرت استقرار و تولید، در مرحله جوانه ‌زنی شناخت شاخص‌های جوانه‌ زنی ضرورت دارد. در جوانه‌زنی بذر گیاهان زراعی اجزای سرعت جوانه‌ زنی، درصد نهایی جوانه‌زنی، رشد هتروترفیک گیاهچه حائز اهمیت است. از این‌ رو، این مطالعه به منظور بررسی واکنش اجزای جوانه زنی بذر گندم به سطوح مختلف پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد پیریدوکسین انجام شد. جهت انجام این آزمایش از بذور گندم، رقم آذر‌2 و امید استفاده شد. نمونه بذرها از سازمان تحقیقات اصلاح و نهال بذر شهرستان کرج در زمستان 1390 دریافت گردید. كشت داخل ژرمیناتور و آزمایشات مربوط به این تحقیق در آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه انجام شده است. این آزمایش در پتریدیش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط آزمایشگاه به اجراء در آمد. فاکتورهای این آزمایش شامل دو رقم آذر‌2 و امید، پیریدوکسین با غلظت‌های صفر یا شاهد، 02/0 درصد، 04/0 درصد و 06/0 درصد و طول دوره‌ی کاربرد پیریدوکسین به مدت صفر یا شاهد، 8، 16 و 24 ساعت بوده است. نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان داد افزایش غلظت کاربرد پیریدوکسین اعمال شده و افزایش طول دوره‌ی کاربرد پیریدوکسین سبب افزایش شاخص‌های جوانه ‌زنی و کاهش فعالیت آنزیم‌های کاتالاز و پراکسیداز گردیده است. همچنین این نتایج نشان داد که رقم آذر‌2 در مقایسه با رقم امید به پیریدوکسین و طول دوره‌ی کاربرد آن نتیجه‌ی بهتری داشته است. نتایج نشان داد که اعمال تیمار پیریدوکسین 04/0 و طول دوره‌ی کاربرد پیریدوکسین به مدت 24 ساعت سبب ظهور بیشترین مقدار شاخص‌های جوانه‌ زنی، کمترین فعالیت آنزیم‌های کاتالاز و پراکسیداز شد.

 

کلمات کلیدی: پراکسیداز، پیریدوکسین، شاخص‌های جوانه ‌زنی، طول دوره‌ی کاربرد، کاتالاز، گندم

 

 

 

مقدمه

 

جمعیت کره زمین پیوسته در حال افزایش است این جمعیت که در سال 1930 میلادی تنها 2 میلیارد نفر بود و در سال 2000 میلادی از 6 میلیارد نفر تجاوز کرد و پیش‌بینی می شود که در سال 2025 میلادی به 58  میلیارد نفر برسد. بیشتر جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه بسر می برند و متاسفانه سهم عمده ی افزایش جمعیت مربوط به این کشورها می باشد که امروزه با مشکل گرسنگی و سوء‌تغذیه دست به گریبان هستند به گونه‌ای که 20 درصد جمعیت این کشورها هم اکنون با سوء‌تغذیه دست و پنجه نرم می کنند. گندم مهمترین گیاه زراعی روی زمین است. معروف است که در هر روز در نقطه ای از کره زمین کاشت و در همان روز در نقطه‌ای دیگر برداشت می شود. این امر حاکی از توانایی سازش بسیار زیاد این گیاه با اقلیم‌های گوناگون است. به گونه‌ای که گندم را از فنلاند در نیم کره شمالی تا آرژانتین در نیم کره جنوبی کشت می کنند. در سطح جهانی نزدیک به 52 در صد زمین‌های قابل کشت دنیا (معادل 707 میلیون هکتار) به کشت غلات اختصاص دارد که از این مقدار نزدیک به 232 میلیون هکتار زیر کشت گندم است. تولید جهانی غلات دانه‌ای درسالهای نخستین هزاره سوم میلادی در حدود 2000 میلیون تن بوده که حدود 600 میلیون تن آن گندم بوده است. اهمیت غلات حتی در تکامل و شهرنشینی انسان هم مهم است، گندم به عنوان محصول استراتژیک می تواند کشورهای بسیاری را مستعمره کند. اهمیت گندم تا به آنجاست که بسیاری از کشورهای سلطه‌گر آن را به عنوان حربه‌ای در دست گرفته‌اند. خود کفایی در تولید گندم برای هر کشوری از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است، کمتر کسی در جهان است که ادعا کند یکی از فرآورده‌های گندم در سبد غذایی روزانه وی جایی ندارد و به صور گوناگون در تغذیه انسان‌ها نقش دارد. گندم در پخت انواع نان‌ها، انواع کیک‌ها و شیرینی‌جات، انواع غذاها و همینطور به عنوان تعلیف دام و مصارف صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مبدأ گندم را آسیای غربی (سوریه، فلسطین، ایران و هند) می‌دانند. احتمالا 6700 سال قبل از میلاد شناخته شده است. از نظر ژنتیکی هگزاپلویید است و تعداد کروموزم‌های آن n2=42 است. بیشتر گندم‌های زراعی از نوع هگزاپلویید و تتراپلویید هستند. گندم از چندین لحاظ یک گیاه ویژه است: 1)  احتمالاً اولین گیاه است که 15 تا 20 هزار سال قبل اهلی شده است. 2)  سطح کشت آن حدود 240 میلیون هکتار است که از سطح زیر کشت سایر گیاهان به مراتب بیشتر است. گندم تقریباً 22 درصد سطح زیر کشت غلات را به خود اختصاص داده است. 3)  گندم در مقایسه با سایر گیاهان زراعی بیشترین کالری و پروتئین را برای تغذیه انسان دارد. 4)  تجارت جهانی گندم بیش از تجارت مجموع سایر غلات است. 5)  نان گندم به خاطر وجود پروتئین الاستیکی به نام گلوتن حجم زیادی پیدا می کند. 6)  گندم به دلیل امکان کشت در فصول مختلف سال و نیز قدرت تطابق با شرایط اقلیمی متفاوت در سرتاسر کره زمین سطح وسیعی از زراعت‌های آبی و دیم را به خود اختصاص داده است. امروزه در دنیا مواد غذایی به عنوان برنده ترین سلاح مورد استفاده قرار می گیرد و این سؤال پیش می‌آید که آیا می توان مدعی استقلال باشیم و به غذای مردم اهمیت ندهیم. فراهم نمودن زمینه‌های رشد در بخش کشاورزی به منظور رسیدن به تأمین امنیت غذایی، خود‌کفایی در محصولات اساسی و توسعه‌ی صادرات محصولات کشاورزی، حفاظت از منابع طبیعی، از مسئولیت‌های مهم بخش کشاورزی و منابع طبیعی در تحقق رسیدن به اهداف کشاورزی و کشاورزی پایدار می‌باشد که در این میان گندم نه تنها به عنوان یک محصول و یک کالای مهم تجاری در دنیا می باشد، بلکه به عنوان سلاحی برتر در مناسبات سیاسی و جهانی است که روز به روز بر اهمیت استراتژیک آن افزوده می شود. گندم سالانه بیش از 50% از زمین های زراعی کل کشور را به خود اختصاص می دهد. مطابق گزارشات موجود در سال زراعی 1391-1390 سطح زیر کشت گندم کشور بالغ بر 5/6 میلیون هکتار بوده است. از این مقدار 6/2 میلیون هکتار به کشت گندم آبی و 9/3 میلیون هکتار به کشت گندم دیم اختصاص داشته است. گندم اولین و مهمترین گیاه زراعی در دنیا بوده و 6/19% از کل منابع غذایی مردم جهان را دارا است. با توجه به استراتژیک بودن گندم به عنوان غذای پایه‌ی کشور و لزوم تداوم خودکفایی در تولید این گیاه و افزایش روز افزون نیاز به تولید بیشتر این محصول، اهمیت افزایش و تنوع در ارقام موجود در کشور را که در نهایت سبب بالا بردن تولید کشاورزان می شود را بیشتر نشان می دهد. طبق اطلاعات و گزارشات مختلف سهم نان در تأمین انرژی حدود 55% است. یکی از مشکلات عمده در مسیر تولید کمی، استقرار بذور کاشته شده در مزرعه به ویژه مناطق دیم است. در مزرعه عملکرد گندم دیم پاییزه رابطه‌ی مستقیمی با زود سبز شدن محصول و استقرار آن دارد (نور محمدی و همکاران، 1385 و هریس و همکارن، 1999). استقرار به موقع گیاهچه جهت عادت‌دهی به سرما و کشت ارقام گندم با تیپ رشد مناسب برای منطقه سردسیر جهت افزایش تولید محصول بسیار ضروری است. برای رسیدن به حداکثر مقاومت به سرما و همچنین تأمین انرژی کافی برای رشد در بهار نیاز است که گیاه سالم و قوی قبل از فرا رسیدن زمان یخبندان در مزرعه استقرار یابد. ارقام گندم اگر با طوقه‌ی توسعه یافته وارد زمستان شوند می توانند زمستان را بدون خطر پشت سر گذارند.

 

1-4- 7- میزان تولید داخلی و خارجی لیمو. 14

 

1-5- اهداف پژوهش… 15

 

1-5- 1- هدف کاربردی. 15

 

1-5- 2- اهداف علمی. 16

 

فصل دوم: مبانی نظری و سوابق پیشین

 

فصل سوم: مواد و روش کار

 

3-1- انواع روش های خشک کردن در پژوهش… 22

 

3-1- 1- ساخت دستگاه خشک کن خورشیدی. 22

 

3-1- 2- خشک کردن در خشک کن خورشیدی. 23

 

3-1- 3- خشک کردن در آون آزمایشگاهی. 24

 

3-1- 4- خشک کردن در معرض نور مستقیم خورشید (روش سنتی) 25

 

3-2- روش تهیه نمونه لیمو. 25

 

3-3- روش اجرای پژوهش و گروه بندی تیمارها 26

 

3-3- 1- مشخصات طرح آماری. 26

 

3-3– 1 – 1– نام طرح. 26

 

3-3– 1 – 2–تیمارها 26

 

3-3– 1 – 3– تکرار تیمار. 26

 

3-4- آزمون های میکروبی. 28

 

3-4- 1- شناسایی کپک و مخمر. 28

 

3-4- 2- شناسایی اشرشیاکلای (Ecoli) 28

 

3-5- متغیرهای پژوهش… 29

 

3-5- 1- متغییرهای مستقل. 29

 

3-5- 2- متغییرهای وابسته. 29

 

3-6- تیمارهای قابل اندازه گیری در پژوهش حاضر. 29

 

3-6- 1- روش اندازه گیری کاهش رطوبت طی زمان خشک کردن. 29

 

3-6- 2- اندازه گیری ظرفیت جذب آب محصول  طی زمان خشک کردن. 30

 

3-6- 3- اندازه گیری چروکیدگی محصول طی زمان خشک کردن. 31

 

3-6- 7- اندازه گیری شاخص های رنگ محصول نهایی. 31

 

3-7- روش گرد آوری و تجزیه و تحلیل داده ها 32

 

فصل چهارم: نتایج

 

4-1- نتایج مربوط به سنتیک افت رطوبت در روش های مختلف خشک کردن (تابعی از زمان) 34

 

4-2- نتایج مربوط به شدت افت رطوبت در خشک کن آون (تابعی از رطوبت مطلق) 36

 

4-3- نتایج مربوط به سنتیک افت رطوبت در دو روش خشک کردن خورشیدی و سنتی. 37

 

4-4- نتایج مربوط به تغییرات درصد چروکیدگی لیمو در آون (تابع زمان) 39

 

4-5- نتایج مربوط به تغییرات درصد چروکیدگی لیمو در آون (تابع رطوبت) 41

 

4-6- نتایج مربوط به تغییرات جذب آب در روش خشک کردن با آون (تابع رطوبت) 43

 

4-7- نتایج مربوط به تغییرات رنگ لیمو در سه روش خشک کردن. 44

 

4-8- نتایج آزمایش های میکروبی. 47

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‎گیری

 

5-1- بحث.. 49

 

5 ـ2- تفسیر نتایج مربوط به شدت افت رطوبت در روش های مختلف خشک کردن. 50

 

5ـ3 ـ تفسیر نتایج مربوط به چروکیدگی در سه روش خشک کردن. 52

 

5 ـ4ـ تفسیر نتایج مربوط به تغییرات قابلیت جذب آب در سه روش خشک کردن. 52

 

5 ـ 5 ـ تفسیر نتایج مربوط به تغییرات رنگ لیمو در سه روش خشک کردن. 53

 

5 ـ 6- تفسیر ننتایج مربوط به تغییرات میکروبی در سه روش خشک کردن. 55

 

5 ـ 7 ـ نتیجه‎گیری. 57

 

پیشنهادها 58

 

فهرست منابع فارسی. 59

 

فهرست منابع غیر فارسی. 62

 

چکیده انگلیسی 67

 

 

 

فهرست جدول ها

 

عنوان                                                                                                             صفحه

 

 

جدول (1-1) میانگین تولید لیمو در کشورهای مختلف.. 14

 

جدول (1-4) نتایج تجزیه واریانس اثر دمای هوا بر چروکیدگی محصول در سطح احتمال 1 درصد. 40

 

جدول (1-4) نتایج تجزیه واریانس اثر روش خشک کردن بر چروکیدگی محصول در سطح احتمال 1 درصد. 42

 

جدول (3-4) تجزیه واریانس اثر دمای هوا بر شاخص رنگ ورقه های گوجه فرنگی به روش آون. 44

 

جدول (4-4) میانگین شاخص های رنگ لیموی خشک شده در ماهای مختلف هوا توسط آون. 45

 

جدول (5-4) میانگین تجزیه واریانس اثر روش خشک کردن خورشیدی. 45

 

جدول (6-4) میانگین تجزیه واریانس اثر دو روش خشک کردن خورشیدی و سنتی بر رنگ لیمو. 46

 

جدول (7-4) نتایج آزمون های میکروبی لیموی تازه 47

 

جدول (8-4) نتایج آزمون های میکروبی نمونه های خشک لیمو. 47

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                             صفحه

 

نمودار (1-4) سنتیک افت رطوبت لیمو در دماهای مختلف خشک کردن با آون. 34

 

نمودار (2-4) شدت افت رطوبت لیمو در دماهای مختلف خشک کردن با آون. 35

 

نمودار (3-4) شدت افت رطوبت لیمو در ماهای مختلف خشک کردن با آون. 36

 

نمودار (4-4) شدت افت رطوبت لیمو و تغییرات دمای هوا در دو روش خشک کردن سنتی و خشک کن خورشیدی  38

 

نمودار (5-4) تغییرات درصد چروکیدگی در آون. 39

 

نمودار (6-4) تغییرات درصد چروکیدگی لیمو. 41

 

نمودار (7-4) تغییرات قابلیت جذب آب لیمو طی خشک کردن. 43

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل ها

 

عنوان                                                                                                             صفحه

 

شکل (1-3) طرح شماتیک از دستگاه خشک کن خورشیدی. 24

 

 

 

 

 

 

 

چکیده فارسی

 

مقدمه: در صنعت مواد غذایی تمایل افزاینده ای برای توسعه روش های اقتصادی به منظور تهیه محصولات غذایی با ارزش تغذیه ای و حسی بالا وجود دارد.خشک کردن یکی از گسترده ترین روش های مورد استفاده برای نگه داری میوه ها و سبزی هاست. مرکبات از مهمترین میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان می باشند که دارای فساد پذیری بالایی هستند و با توجه به این نکته که در تمام فصول سال نیز در دسترس نمی باشند بنابراین مهمترین هدف پژوهش حاضر بررسی و مقایسه روش های خشک کردن سنتی، خورشیدی و آون این محصول می باشد.

 

روش کار: پس از مشخص نمودن یکی ازباغات لیمو درجهرم، تعداد 1000 عددمیوه لیموی کاملاٌ هم وزن وهم اندازه وهم شکل ویکنواخت ازنظررنگ میوه وکاملاٌسالم ازنظرعدم آلودگی قارچی انتخاب شدند. درخشک کن به روش آون دردماهای 50، 60، 70 و 80 درجه سانتیگراد، تعداد 50 پاکت کاغذی( هرپاکت به عنوان یک تکرار) که درهر پاکت تعداد 10 عدد میوه لیمو( هرمیوه به عنوان یک نمونه) و درخشک کن به روش خورشیدی، تعداد 5 پاکت و درهرپاکت تعداد 10 عدد میوه و در روش خشک کن به روش سنتی، تعداد 3 پاکت و درهرپاکت تعداد 10 عدد میوه قرارداده شد. بعد از اتمام پژوهش برای تیمار، درصدچروکیدگی میوه، درصد رشدکپک، درصد رشد مخمر، درصد میزان رشد میکروب اشرشیاکلای، شدت افت رطوبت میوه، ظرفیت جذب آب محصول طی زمان خشک کردن و شاخص رنگ میوه سنجیده شد.

 

نتایج: نتایج نشان می دهد که در روش خشک کردن با آون، در دمای بالا شدت افت رطوبت بیشتر و مدت زمان خشک شدن کم می شود همچنین میزان چروکیدگی در دمای بالا بر حسب مدت زمان بیشتر ولی بر حسب میزان رطوبت، دمای هوا بر میزان چروکیدگی بی تاثیر است. در هر سه روش خشک شدن میزان جذب آب نیز با افزایش دما کاهش می یابد. رنگ لیمو نیز در دمای 50 درجه سانتی گراد از بالاترین شفافیت و رنگ زرد برخوردار است. در روش خورشیدی مدت زمان خشک شدن 45-17 درصد کوتاهتر از روش سنتی است.میزان رنگ میوه نیز در روش خورشیدی شفافیت بیشتری نسبت به روش سنتی دارد.در ارزیابی میکروبی مشخص شد که نمونه های آون و خورشیدی نسبت به نمونه های سنتی مطابق با استاندارد لیمو دارای میکروب (مخمر، کپک و اکلای) می باشند.

 

بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده مشخص گردید که استفاده از روش آون بهترین روش و بعد از ان استفاده از خشک کن خورشیدی و سپس سنتی به منظور خشک کردن لیمو می باشد. اما از طرفی استفاده از آون به دلیل مصرف برق و انرژی احتمالاً مقرون به صرفه نمی باشد که نیاز به بررسی های دقیق تری دارد اما از نظر کیفیت محصول مقرون به صرفه می باشد.

 

 

 

 

 

 

کلید واژه: خشک کردن، آون، خورشیدی، سنتی، لیمو، جهرم.

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات تحقیق

 

 1- 1- مقدمه

 

در صنعت مواد غذایی تمایل افزاینده ای برای توسعه روش های اقتصادی به منظور تهیه محصولات غذایی با ارزش تغذیه ای و حسی بالا وجود دارد.خشک کردن یکی از گسترده ترین روش های مورد استفاده برای نگه داری میوه ها و سبزی هاست. طی خشک کردن، برای رسیدن به یک فعالیت آبی نهایی که پایداری میکروبی محصول را تضمین و تغییرات فیزیکی و شیمیایی را به حداقل برساند، درصد آب ماده غذایی تا حد معینی کاهش می یابد (صیاد، 1384).

 

مرکبات از مهمترین میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان و از خانواده Rutaceae و زیر خانواده Auratiodea بوده که شامل 150 جنس و تقریباً 2000 گونه می باشد (Campelo and et al, 2011). این محصول در صنایع غذایی، داروسازی، عطر سازی و آرایشی کاربردهای فراوانی دارد. در طب سنتی نیز موارد استفاده زیادی دارند (Owhe-Ureghe and et al, 2010). به عنوان مثال برای درمان دردهای معده و سرفه کاربرد دارند (Oyagade and et al, 1999). علاوه بر این لیموترش خاصیت ضد باکتریایی (باکتری های گرم مثبت و گرم منفی) نیز دارد (Aibinu and et al, 2007). با توجه به اهمیت کشت و نگهداری محصولات این درخت ارزشمند و با توجه به فصلی بودن این میوه و امکان در دسترس نبودن به میوه تازه، در تمام فصول سال، نیاز اساسی نسبت به خشک کردن به روش های مختلف این محصول به چشم می خورد که مهمترین هدف پژوهش حاضر است.

 

1- 2- فرآیند خشک کردن

 

خشک کردن، فرایند کاهش رطوبت از طریق انتقال هم زمان حرارت و جرم است. انتقال حرارت از هوای اطراف به ماده غذایی موجب کاهش فشار بخار آب در سطح و تبخیر رطوبت سطحی می شود. در اثر این فرایند، گرادیان فشار بخار آب در ماده غذایی به وجود می آید که نیروی رانشی لازم برای خارج کردن آب از ماده غذایی را تأمین می کند (Fellows, 1990).

 

1- 2- 1- اهمیت خشک کردن

 

یکی از قدیمی ترین تکنیک های انجام شده توسط بشر و همچنین یکی از مهمترین فرایندهای نگه داری که اثر فوق العادی ای بر روی کیفیت محصولات می گذارد خشک کردن است. هدف از خشک کردن مواد غذایی، حداقل کردن نیازهای انبارداری و بسته بندی و کاهش هزینه های حمل و نقل می باشد (ملکی و دخانی، 1374؛ فرجی، 1371). همچنین مقایسه روش های مختلف خشک کردن با خشک کن خورشیدی بویژه از جنبه تاثیر آن ها بر کیفیت محصول خشک شده نهایی می تواند اطلاعات مفیدی را جهت انتخاب مناسب ترین روش خشک کردن در اختیار دست اندرکاران تولید محصولات خشک شده از جمله تولید کنندگان لیمو خشک قرار دهد و در واقع این هدفی است که این پژوهش در پی آن است.

 

 

 

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق ……………………………………………………………………………………………

 

 

4

 

 

 

1-4- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………

 

 

5

 

 

 

1-4-1- هدف کلی …………………………………………………………………………………………………………

 

 

5

 

 

 

1-4-2- اهداف اختصاصی ……………………………………………………………………………………………….

 

 

6

 

 

 

1-5- محدوده‌های تحقیق …………………………………………………………………………………………………….

 

 

6

 

 

 

1-5-1- محدوده مکانی …………………………………………………………………………………………………..

 

 

6

 

 

 

1-5-2- محدوده زمانی ……………………………………………………………………………………………………

 

 

6

 

 

 

1-5-3- محدوده موضوعی ………………………………………………………………………………………………

 

 

6

 

 

 

1-6- تعریف واژگان کلیدی …………………………………………………………………………………………………

 

 

6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم: ادبیات تحقیق

 

 

بخش اول

 

 

 

 

 

2-1- مروری بر فعالیت نوغانداری  ………………………………………………………………………………………

 

 

9

 

 

 

2-1-1- مقدمه  ………………………………………………………………………………………………………………

 

 

9

 

 

 

2-1-2- نوغانداری و تولیدات آن……………………………………………………………………………………..

 

 

9

 

 

 

2-1-3- سابقه نوغانداری …………………………………………………………………………………………………

 

 

 

10

 

 

 

2-1-4- نوغانداری و تولید ابریشم در ایران ……………………………………………………………………….

 

 

بخش دوم

 

11

 

 

 

 

 

2-2- پذیرش فناوری‌ها در کشاورزی ……………………………………………………………………………………

 

 

14

 

 

 

2-3- پیش‌نگاشته‌ها …………………………………………………………………………………………………………….

 

 

16

 

 

 

2-4- مبانی نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………….

 

 

26

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

 

 

 

 

 

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

29

 

 

 

3-2- محدوده جغرافیایی تحقیق …………………………………………………………………………………………..

 

 

3- 3- نوع تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….

 

29

 

 

31

 

 

3-4- جامعه آماری تحقیق ……………………………………………………………………………………………………

 

 

32

 

 

 

3-5- روش نمونه­گیری ……………………………………………………………………………………………………….

 

 

32

 

 

 

3-6- برآورد حجم نمونه‌ها ………………………………………………………………………………………………….

 

 

32

 

 

 

3-7- روش گردآوری داده‌ها ……………………………………………………………………………………………….

 

 

33

 

 

 

3-8- ابزار پژوهش …………………………………………………………………………………………………………….

 

 

3- 9- متغیرهای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………

 

33

 

 

34

 

 

3-9-1- متغیر مستقل …………………………………………………………………………………………………….

 

 

34

 

 

 

3-9-2- متغیر وابسته ……………………………………………………………………………………………………..

 

 

34

 

 

 

3-10- فرضیه‌های تحقیق …………………………………………………………………………………………………….

 

 

34

 

 

 

3-11- روش­های آماری تجزیه و تحلیل داده‌ها ………………………………………………………………………

 

 

34

 

 

 

3-11-1- آمار توصیفی ………………………………………………………………………………………………….

 

 

35

 

 

 

3-11-2- آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………………

 

 

35

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل چهارم: یافته­های تحقیق

 

 

 

 

 

 

4-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

37

 

 

 

4-2- تجزیه و تحلیل داده­ها (آمار توصیفی) …………………………………………………………………………..

 

 

37

 

 

 

4-2-1- منطقه ………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

37

 

 

 

4-2-2- جنس………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

38

 

 

 

4-2-3- سن …………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

38

 

 

 

4-2-4- تعداد افراد تحت تکفل ………………………………………………………………………………………..

 

 

39

 

 

 

4-2-5- سابقه نوغانداری …………………………………………………………………………………………………

 

 

40

 

 

 

4-2- 6- میزان تحصیلات ………………………………………………………………………………………………..

 

 

40

 

 

 

4-2-7- فعالیت‌های غیرنوغانداری ……………………………………………………………………………………

 

 

41

 

 

 

4-2-8- درآمد حاصل از فعالیت‌های غیرنوغانداری …………………………………………………………….

 

 

42

 

 

 

4-2-9- درآمد حاصل از نوغانداری ………………………………………………………………………………….

 

 

42

 

 

 

4-2-10- تعداد تلمبار ……………………………………………………………………………………………………..

 

 

43

 

 

 

4-2-11- نوع مالکیت تلمبار ………………………………………………………………………………………….

 

 

44

 

 

 

4-2-12- مساحت تلمبار ……………………………………………………………………………………………….

 

 

44

 

 

 

4-2-13- تعداد جعبه تخم نوغان پرورش داده شده (1392) ………………………………………………

 

 

45

 

 

 

4-2-14-  نوع تلمبار……………………………………………………………………………………………………..

 

 

45

 

 

 

4- 2-15- مساحت توتستان……………………………………………………………………………………………

 

 

4- 2-16- مالکیت توتستان…………………………………………………………………………………………….

 

46

 

 

46

 

 

4- 2-17- دسترسی به روش درختکاری در توتستان……………………………………………………………

 

 

47

 

 

 

4-2-18- نحوه آشنایی با نوغانداری…………………………………………………………………………………

 

 

47

 

 

 

4-2-19- علت فعالیت نوغانداری……………………………………………………………………………………

 

 

48

 

 

 

4-2-20- برخورداری از خدمات بیمه………………………………………………………………………………

 

 

48

 

 

 

4-2-21- فروش تضمینی پیله تر تولیدی………………………………………………………………………….

 

 

49

 

 

 

4-2-22- مرجع مورد تمایل نوغاندار برای فروش پیله ……………………………………………………….

 

 

49

 

 

 

4-2-23- شرایط عرضه به بازار ……………………………………………………………………………………….

 

 

49

 

 

 

4-2-24- میزان هماهنگی شیوه‌های پرورش ارائه شده توسط مروجین با تجربه‌های شخصی نوغاندار ……………………………………………………………………………………………………………….

 

 

 

 

 

50

 

 

4-2-25- میزان درک نوغاندار از روش‌های نوین ارائه شده توسط مروجین …………………………..

 

 

51

 

 

 

4-2-26- استفاده از تسهیلات بانکی …………………………………………………………………………………

 

 

51

 

 

 

4-2- 27- شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری …………………………………………………………..

 

 

52

 

 

 

4-2-28- مناسب بودن اطلاعات مروجان برای نوغاندار ……………………………………………………..

 

 

52

 

 

 

4-2-29- تاثیر مروجان در تصمیم نوغانداران برای پرورش کرم ابریشم ………………………………..

 

 

53

 

 

 

4-2-30- دریافت نهال یارانه‌ای اصلاح شده طی سال‌های 88 تا90 ………………………………………

 

 

53

 

 

 

4-2-31- وضعیت آینده نوغانداری از دیدگاه نوغانداران …………………………………………………….

 

 

54

 

 

 

4-2-32- تخریب توتستان ………………………………………………………………………………………………

 

 

54

 

 

 

4-2-33- میزان آشنایی با نوغانداری ………………………………………………………………………………..

 

 

55

 

 

 

4-2-34- راه‌های کسب اطلاع درباره نوغانداری ………………………………………………………………..

 

 

56

 

 

 

4-2-35- علاقه‌مندی به نوغانداری …………………………………………………………………………………..

 

 

56

 

 

 

4-2-36- درآمدزایی نوغانداری با توجه به کوتاهی زمان پرورش …………………………………………

 

 

57

 

 

 

4-2- 37- میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار نسبت به سایر فعالیت‌های کشاورزی ………

 

 

58

 

 

 

4-2-38- میزان هماهنگی شیوه‌های پرورش ارائه شده توسط مروجین با امکانات  نوغانداری ….

 

 

58

 

 

 

4-2-39- دلایل عدم شرکت در کلاس‌های نوغانداری ………………………………………………………..

 

 

59

 

 

 

4-2-40- تمایل به احداث یا بازسازی تلمبار …………………………………………………………………….

 

 

60

 

 

 

4-2-41- تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری ……………………………………………….

 

 

61

 

 

 

4-2-42- تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی مرتبط با نوغانداری ………………………………….

 

 

61

 

 

 

4-2-43- تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده ……………………………………………………………..

 

 

62

 

 

 

4-2-44- سابقه نوغانداری کشاورزان غیر نوغاندار …………………………………………………………….

 

 

62

 

 

 

4-2-45- امکانات نوغانداری کشاورزان غیرنوغاندار ………………………………………………………….

 

 

62

 

 

 

4-2-46- عوامل موثر بر افزایش تولید پیله و احیای نوغانداری از دیدگاه نوغانداران و غیرنوغانداران ……………………………………………………………………………………………………….

 

 

 

 

 

63

 

 

4-3- بخش آمار استنباطی …………………………………………………………………………………………………..

 

 

63

 

 

 

4-3-1- همبستگی بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته ……………………………………………………..

 

 

64

 

 

 

4-3-3-1- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و منطقه مورد فعالیت …………………………………..

 

 

64

 

 

 

4-3-3-2- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و جنسیت ………………………………………………….

 

 

64

 

 

 

4-3-3-3- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تحصیلات ………………………………………………

 

 

64

 

 

 

4-3-3-4- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و اشتغال غیرنوغانداری ……………………………….

 

 

65

 

 

 

4-3-3-5- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و نوع مالکیت تلمبار …………………………………..

 

 

65

 

 

 

4-3-3-6-همبستگی بین پذیرش نوغانداری و درآمدزایی آن با توجه به کوتاهی زمان پرور…

 

 

65

 

 

 

4-3-3-7- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار ……

 

 

66

 

 

 

4-3-3-8- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و شیوه های پرورش ارائه شده توسط مروجین .

 

 

66

 

 

 

4-3-3-9- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و دلایل عدم شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری …………………………………………………………………………………………………………

 

 

 

 

 

66

 

 

4-3-3-10- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به بازسازی تلمبار …………………………

 

 

67

 

 

 

4-3-3-11- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزش نوغانداری ……………………………………………………………………………………………………….

 

 

 

 

 

67

 

 

4-3-3-12- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی مرتبط با فعالیت­های نوغانداری ………………………………………………………………………….

 

 

 

 

 

67

 

 

4-3-3-13- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده …..

 

 

68

 

 

 

4-3-3-14- همبستگی بین پذیرش نوغانداری و راه‌های کسب اطلاع از نوغانداری ……………

 

 

68

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم: بحث و پیشنهادات

 

 

 

 

 

 

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

75

 

 

 

5-2- محدودیت تحقیق ………………………………………………………………………………………………………

 

 

75

 

 

 

5-3- نتیجه‌گیری و بحث …………………………………………………………………………………………………….

 

 

75

 

 

 

5-4- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………

 

 

79

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

پرسشنامه‌ها …………………………………………………………………………………………………………………………

 

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………..

 

81

 

 

88

 

95

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 2-1- مبانی نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………..	27
جدول 4-1- توزیع فراوانی پاسخ دهندگان از نظر منطقه ………………………………………………………………….	37
جدول 4– 2- توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………………………….	38
جدول 4- 3- توزیع فراوانی وضعیت سن پاسخ دهندگان …………………………………………………………………	39
جدول 4- 4- توزیع فراوانی وضعیت افراد تحت تکفل پاسخ دهندگان ………………………………………………	39
جدول 4- 5- توزیع فراوانی وضعیت سابقه نوغانداری پاسخ دهندگان………………………………………………..	40
جدول 4- 6- توزیع فراوانی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان ……………………………………………………………	41
جدول 4- 7- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب فعالیت‌های غیرنوغانداری …………………………………………..	41
جدول 4- 8- توزیع فراوانی درآمد حاصل از فعالیت‌های غیر نوغانداری ……………………………………………	42
جدول 4- 9- توزیع فراوانی درآمد حاصل از نوغانداری پاسخ دهندگان …………………………………………….	43
جدول 4- 10- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تعداد تلمبار تحت مالکیت …………………………………………	44
جدول 4- 11- نوع مالکیت تلمبار …………………………………………………………………………………………………	44
جدول 4- 12- توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب مساحت تلمبار ……………………………………………………….	44
جدول 4- 13- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تعداد جعبه تخم نوغان پرورش داده شده در سال 1392…	45
جدول 4- 14- توزیع فراوانی برحسب نوع تلمبار …………………………………………………………………………..	46
جدول4- 15- مساحت توتستان به (متر مربع) ………………………………………………………………………………..	46
جدول4- 16- مالكیت توتستان …………………………………………………………………………………………………….	46
جدول 4- 17- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب روش درختکاری توت ……………………………………………..	47
جدول 4- 18- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب نحوه آشنایی با نوغانداری …………………………………………	47
جدول 4- 19- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب علت فعالیت نوغانداری …………………………………………….	48
جدول 4- 20- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب برخورداری از خدمات بیمه در سال 1391 ………………….	48
جدول 4- 21- توزیع فراوانی برحسب فروش تضمینی پیله تر تولیدی ………………………………………………	49
جدول 4- 22- تمایل فرد برای فروش پیله …………………………………………………………………………………….	49
جدول 4- 23- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب دیدگاه شرایط عرضه محصول به بازار ………………………..	50
جدول 4- 24- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان هماهنگی شیوه های ترویجی با تجربه‌های شخصی	50
جدول 4- 25- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان درک نوغاندار از روشهای نوین ارائه شده …………..	51
جدول 4- 26- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب استفاده از تسهیلات بانکی طی سال‌های 88 تا 91 ……….	51
جدول 4- 27- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب شرکت در کلاسهای آموزش …………………………………….	52
جدول 4- 28- مناسب بودن اطلاعات مروجان برای نوغاندار …………………………………………………………..	52
جدول 4- 29- تاثیر مروجان در تصمیم نوغاندارا ن برای پرورش کرم ابریشم …………………………………….	53
جدول 4- 30- دریافت نهال یارانه‌ای اصلاح شده طی سال‌های 88 تا90 ……………………………………………	53
جدول 4- 31-  وضعیت آینده نوغانداری از دیدگاه نوغانداران …………………………………………………………	54
جدول 4- 32- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب وضعیت تخریب توتستان ………………………………………….	55
جدول 4- 33- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان آشنایی با نوغانداری …………………………………………	55
جدول 4- 34- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب راه‌های کسب اطلاع در مورد نوغانداری ……………………..	56
جدول 4- 35- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان علاقه‌مندی به نوغانداری …………………………………..	57
جدول 4- 36- توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب درآمدزایی نوغانداری ………………………………………………	57
جدول 4- 37- میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار نوغانداری نسبت به سایر فعالیت‌های کشاورزی	58
جدول 4- 38- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان هماهنگی شیوه‌های پرورش ارائه شده ……………….	59
جدول 4- 39- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب دلایل عدم شرکت در کلاس‌های نوغانداری ………………..	60
جدول 4- 40- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تمایل به احداث یا بازسازی تلمبار ……………………………..	60
جدول 4- 41- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی ………………………	61
جدول 4- 42- تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی مرتبط با نوغانداری ……………………………………….	61
جدول 4- 43- تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده …………………………………………………………………..	62
جدول 4- 44- توزیع فراوانی کشاورزان غیر نوغاندار برحسب دارا بودن سابقه نوغانداری …………………..	62
جدول 4- 45- توزیع فراوانی کشاورزان غیرنوغاندار برحسب دارا بودن امکانات نوغانداری ………………..	63
جدول4- 46- بررسی عوامل موثر بر افزایش تولید پیله و احیای نوغانداری ……………………………………….	63
جدول 4- 47- آماره  X2……………………………………………………………………………………………………………	69
جدول 4- 48- آزمون t مقایسه دو گروه مستقل ……………………………………………………………………………..	69
جدول 4- 49- آماره یومن ویتنی ………………………………………………………………………………………………….	71
جدول 4- 50- آماره دو جمله­ای …………………………………………………………………………………………………..	73

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6	نمودار 2- 1- تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور و استان گیلان ……………………………………
6	نمودار 2- 2-  تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور ……………………………………………………….
30	شکل 1-1- شهرستان لنگرود (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………
31	شکل 1-2- شهرستان شفت (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………..
88	ضمیمه 1- پرسشنامه‌ها………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

 

 

• 1- مقدمه

 

تولید بیشتر، توزیع عادلانه ثروت، به دست آوردن سطح معیشت بالاتر و تأمین زندگی آسوده‌تر، هدف عمومی جوامع کنونی است که هریک به اشکال گوناگون در پی تحقق آن هستند (کشاورز،1389). عموماّ در کشورهای درحال توسعه، ساختار و اساس توسعه فعالیت‌های اقتصادی بر پایه کشاورزی است. بنابراین کشورهایی که اساس آنها بر کشاورزی استوار است مزیت نسبی بیشتری در تولید دارند (کیانی راد،1389).

 

نوغانداری و تولید فراورده‌های ابریشمی ازجمله فعالیت‌هایی است که می‌تواند در کنار سایر فعالیت‌های کشاورزی در یک دوره کوتاه‌مدت درآمدی را عاید خانوارهای روستایی نماید. وجود شرایط اقلیمی و امکانات مساعد توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم در ایران و اشتغال‌زایی این فعالیت در بهره‌گیری از بیکاری‌های پنهان و نیروهای متمرکز در روستا از یک سو و گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مناطق مختلف از سوی دیگر، می‌تواند درجهت رفع پاره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشاورزان مؤثر باشد (راهی، 1390).

 

سیرتاریخ نوغانداری در ایران با سابقه دیرینه‌اش نشان می‌دهد که این حرفه طی دوره‌های مختلف و در مواجهه با موانع و مشکلات گوناگون هیچگاه ازبین نرفته و فراموش نگردیده بلکه همچنان افتان وخیزان مسیر خود را طی نموده‌است.

 

تاریخ كهن ابریشم جهان گواهی موثر بر حضور ایرانیان در تولید و تجارت این محصول و تولید بافته‌های ابریشمی نفیس از زمان‌های دور تا به امروز می‌باشد. از ویژگی‌های بارز این صنعت به‌علاوه صنعت فرش اشتغال‌زایی آن است. در صنعت ابریشم از مرحله نوغانداری تا تبدیل نهایی، مشاغل زیادی وجود دارد كه بعضاً مشاغل دائمی هستند.

 

در این راستا رویکرد منطقی و برنامه ریزی شده به فعالیت‌های جانبی کشاورزی و صنایع تبدیلی و صنایع دستی با افزایش سطح اشتغال و ایجاد درآمد نیز می‌تواند ضمن حفظ بافت روستایی به توسعه و احیاء آن کمک شایانی کرده، روستانشینی را اقتصادی‌تر نماید. نوغانداری و مشاغل مرتبط با آن مانند قالی‌بافی و تولید فراورده‌های ابریشمی از جمله این فعالیت‌ها می‌باشد که قادر است ضمن ایجاد انگیزه اقتصادی و به‌کارگیری بخشی از نیروی کار روستا، درآمد نسبتاّ مناسبی را عاید خانوار روستایی نماید. به همین سبب بررسی علل گرایش کشاورزان و نیز عدم اقبال گروهی دیگر از آنان نسبت به این صنعت حائز اهمیت است.

 

 

 

 

• 2- بیان مسئله

 

استان گیلان با تولید حدود 55 تا 60 درصد پیله تر و برخورداری از بیشترین بهره‌بردار فعالیت نوغانداری در کشور بعنوان قطب فعالیت نوغانداری در ایران محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر تولید پیله و ابریشم در ایران با کاهش بیش از پنجاه درصد مواجه شده ‌است (شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران، 1387). در طی همین مدت دستمزد کارگری در ایران خصوصا در گیلان به شدت افزایش یافته و با توجه به کارگرطلب بودن نوغانداری، قیمت پیله تولیدشده نتوانسته پاسخگوی زحمات کشاورز باشد. عدم صرفه اقتصادی تولید پیله در شرایطی رخ داد که قیمت زمین نیز افزایش بی‌سابقه‌ای پیداکرد و این موضوع انگیزه کافی برای تغییر کاربری توتستان‌ها را فراهم نمود. به‌علاوه محصولات رقیب کشاورزی نیز از وضعیت نسبی بهتری برخوردار شدند و مجموعاّ انگیزه برای تولید پیله کاهش‌ یافت. علیرغم کاهش تولید پیله و کاهش عرضه نخ ابریشمی داخلی در سال‌های اخیر، قیمت نخ ابریشمی افزایش پیدا نکرد. این موضوع به دلیل کاهش قیمت نخ ابریشم در بازارهای جهانی و به علاوه تولید ابریشم ارزان قیمت در کشورهای همسایه ایران نظیر افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان بود. ایران با توجه به کیفیت تخم نوغان خود که از قدرت رقابت بالایی برخوردار است در سال‌های 1380 و 1381 از صادرکنندگان تخم نوغان به کشورهای آسیای میانه بود که متأسفانه این بازارها در سال‌های اخیر از دست رفت.

 

افزایش روزافزون مصرف فراورده‌های ابریشمی به سبب ارتقاء سطح زندگی مردم به ویژه در کشورهای توسعه‌یافته و محبوبیت این محصولات نزد دوستداران محیط زیست در جهان به سبب اهمیت خواص فیزیکی و شیمیایی ابریشم برای سلامت و بهداشت از یک سو و توقف یا کاهش فعالیت نوغانداری در کشورهای توسعه‌یافته به سبب محدودیت زمین و افزایش دستمزد نیروی کار، فرصت مناسبی برای کشورهای درحال توسعه فراهم‌آورده ‌است تا با به‌کارگیری روش‌های نوین، تولید ابریشم را در کشورهای خود افزایش دهند.

 

با ظهور پدیده صنعتی شدن در برخی کشورها نظیر ژاپن و کره جنوبی از رونق این فعالیت کاسته شده، این کشورها دارای مزیت نسبی در بخش صنعت ابریشم گردیدند. از طرف دیگر کشورهایی مانند هندوستان و چین همچنان ‌که در مسیر صنعتی شدن گام برمی‌دارند اما طلایه داران تولید ابریشم درجهان هستند (راهی، 1390).

 

در سال های اخیر فعالیت نوغانداری در ایران با رکود شدیدی مواجه شده ‌است. این امر نه به دلیل عدم قابلیت‌های این سرزمین پهناور است بلکه بروز برخی از موانع و مشکلات،  امروزه نوغانداری و تولید ابریشم در ایران را همانند برخی دیگر از زیربخش‌های کشاورزی به چالش کشیده‌است (صیداوی و همکاران، 1385).

 

 

 

به‌طور کلی چالش‌های پیش روی صنعت نوغانداری را می‌توان بدین شرح خلاصه نمود: عدم رغبت كشاورزان به دلایلی همچون بالا بودن نرخ نهاده‌های كشاورزی، نوسانات قیمت پیله و ابریشم، ناپایداری بازار، پایین بودن قیمت پیله، كاهش صادرات فرش، عدم صرفه اقتصادی برای تولیدكننده پیله‌تر و ابریشم، بالا بودن قیمت تمام شده نسبت به سایر كشورها، عدم ایجاد زیرساخت‌های تشكیلاتی مناسب، عملكرد پایین‌تر نسبت به هیبریدهای پرتولید در برخی كشورها به دلیل عدم رعایت شرایط استاندارد پرورش، سنتی بودن سیستم‌های تولید و خصوصیات ژنتیكی هیبریدهای ایرانی، عدم وجود صنایع تبدیلی متنوع، واردات رسمی و غیر رسمی پیله و ابریشم به دلیل وجود نخ های ارزان‌تر از قیمت تمام شده داخلی و  بالا بودن دستمزد كارگران نسبت به برخی كشورهای دیگر.

 

 

 

با توجه به قلمرو وسیع نوغانداری در كشور و قابلیت توسعه این صنعت، ریشه‌دار بودن آن در فرهنگ و تمدن ایرانی و لزوم حفظ و تداوم آن با استفاده از تكنیك‌های نوین پرورشی، تدوین یك برنامه هدفمند و بلند مدتبرای احیاء این صنعت دیرپا ضروری می‌باشد.در این تحقیق تلاش می‌شود تا عوامل مؤثر بر پذیرش نوغانداری بررسی گردد و دلایل عدم استقبال کشاورزان نیز مورد واکاوی قرارگیرد. موقعیت ویژه استان گیلان در این حرفه – صنعت به عنوان قطب اصلی نوغانداری و دارا بودن بالاترین میزان تولید ابریشم کشور، اهمیت پرداختن به این موضوع را در محدوده این استان دو چندان می‌نماید. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که مهمترین عوامل اقتصادی، اجتماعی و فنی تأثیرگذار بر پذیرش نوغانداری کدامند؟

 

 

 

 

• 3- ضرورت و اهمیت تحقیق

 

پرورش کرم ابریشم از حرفه‌های بسیار قدیمی است که در طول تاریخ ایران با فراز و نشیب فراوان به حیات خود ادامه داده ‌است. ابریشم در بخشی از حیات چند هزارساله این کشور خودنمایی کرده و حتی در برخی از ادوار محور اقتصاد این مرزو بوم بوده ‌است. در بسیاری از کشورها و عمدتاَ در آسیا این حرفه از دیرباز محل کسب درآمد مردم بوده، این فعالیت همچنان ادامه دارد. اگرچه نوغانداری به‌عنوان یک فعالیت جانبی تلقی می‌گردد، اما با توسعه تکنولوژی و صنعتی‌کردن این فعالیت امکان بهره‌برداری بیشتر و بالطبع کسب منافع از آن در شرایط اقلیمی معمولی به عنوان یک شغل جانبی مطرح بوده، مورد استفاده بسیاری از کشورها قرار می‌گیرد. در شرایط مطلوب‌تر اقلیمی نیز به دلیل سرعت رشد درخت توت و امکان پرورش کرم ابریشم دو تا سه بار (در مناطق معتدله) و چهار تا پنج بار (در مناطق نیمه‌گرمسیری و گرمسیری) در سال می‌تواند به عنوان یک شغل جانبی خانوار روستایی محسوب‌گردد. بنابراین گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مختلف می‌تواند به عنوان برنامه‌ای مناسب در جهت رفع پاره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی نقش ارزنده‌ای را ایفا نماید (صیداوی وهمکاران، 1385).

 

به‌دلیل اینکه نوغانداری یك فعالیت جانبی برایكشاورزان محسوب می‌گردد، تاکنون كمتر مورد توجه و حمایت بوده ‌است.از سوی دیگر 95 درصد تولیدات نخ ابریشم صرف تولید فرش ابریشمی می‌شود كه بازار آن صادراتی است و مصرف داخلی آن بسیار محدود است، لذا فعالیت‌های نوغانداری بسیار وابسته به تحولات بین‌المللی صادرات فرش است. حجم قابل توجهی ازابریشم مورد نیاز كشور از طریق واردات تأمین می‌شود، این در حالی است كه با حمایت از نوغانداران داخلی و ایجاد انگیزه در کشاورزانی که به طور بالقوه از امکانات پرورش کرم ابریشم برخوردارند امكان افزایش تولید ابریشم داخلی و ایجاد فرصت اشتغال برای كشاورزان شمال كشور فراهم می‌شود. ابریشم به دلیل بالابودن ارزش افزوده، از ظرفیت قابل توجهی برای ایجاد فرصت‌های شغلی برخوردار است. به كار انداختن چرخ‌های تولید ابریشم در شمال كشور ضمن افزایش نقدینگی در بازارهای داخلی، قدرت صادراتی ایران در حوزه صادرات غیرنفتی را نیز افزایش می‌دهد.

 

عمده پژوهش‌های علمی و تحقیقاتی در حوزه صنعت نوغانداری و ابریشم در دنیا به استثناء مواردی که به کلی‌گویی درخصوص سیاست‌های اتخاذ شده توسط دولت‌های کشورهای نوغان‌خیز پرداخته ‌است یا پژوهش‌هایی که صرفاَ به روش‌های اصلاح نژادی کرم ابریشم، درختان توت و غیره معطوف بوده ‌است، توجه کمتری به بررسی تأثیرگذاری این سیاست‌ها و راه‌های توسعه آن داشته‌ است. در ایران نیز مطالعات صورت گرفته درخصوص صنعت نوغانداری و ابریشم بیشتر در راستای بررسی‌های مربوط به توسعه این صنعت در قالب مطالعات طرح توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم ایران و نیز موضوعات مرتبط با اصلاح نژاد کرم ابریشم و درخت توت و آفات و بیماری‌های آنها معطوف بوده و در مجموع کمتر به بررسی علمی علل کمرنگ شدن استقبال کشاورزان از این حرفه دیرینه و عوامل مؤثر در پذیرش آنان پرداخته شده‌است. لذا انجام طرح‌های پژوهشی در این خصوص ضروری به نظر می‌رسد.

 

 

 

 

• 4- اهداف تحقیق