مراکز سم زایی / دارو درمانی:

به زبان ساده، وقتی که بدن به استفاده از دارویی عادت کرده باشد ، قطع آن دارو موجب بر هم خوردن توازن و تعادل ذهنی و جسمی می شود و عوارض نامطلوبی به جای می گذارد و تنها می توان از طریق سم زایی این عوارض را تحت کنترل در آورد. سم زدایی معمولاً یک روش درمانی مجزا تلقی می شود و از آن می توان به عنوان روش های درمانی دیگر استفاده کرد . سم زایی به رفع اثرات انزوا طلبی و گوشه گیری کمک می کند ، اما مشکلات روانی اجتماعی و رفتاری مرتبط با سوء مصرف را حل نمی کند.

سم زدایی کامل یکی از مهمترین اهداف اکثر برنامه های درمانی است و می توان آن را پیش شرط درمان برخی از مشکلات پزشکی دانست سم زایی را هم می توان با قطع یک باره مواد و هم قطع تدریجی آنها آغاز کرد .(UNDCP2000)

2- برنامه های توانبخشی سر پایی :

برنامه های توان بخشی مانند سم زدایی ممکن است در مراکز غیر درمانی و بیمارستان ها اجراء شود و معمولا 3 تا 4 هفته ای هستند هدف کلی برنامه باز توانی کمک به حل مشکلات فرد بیمار مراجعه کننده است که مشکلاتش را درک کند و او را برای بهبودی طولانی آماده کند ( مک کرادی ، دین ، دوبریویل و سوانسون 1985.)

3- اجتماع درمانی :

اجتماع درمانی ، به ویژه برای افراد معتاد به مواد مخدر تشکیل می شود . بنابر تعریف ، یک اجتماع درمانی مرکز اقامتی است که فرد مصرف کننده ( وابسته  به مواد) در آنجا زندگی می کند و از فشار های محیط بیرون و مواد مخدر درامان است در آنجا می تواند بیاموزد که چگونه زندگی جدید عاری از مواد را پیش بگیرد.

هدف از گروه درمانی باز گرداندن معتادان به جامعه از طریق ایجاد یا خلق یک محیط باری رسان متقابل مجزا شده و با ساختار است که در آن فرد معتاد می تواند یاد بگیرد همانند یک شرکت کننده بالغ و پخته عمل کند ( پولیچ ،2009)

4- ارائه دهندگان مشاوره سر پایی:

مشاوره اعتیاد به بیماران سر پایی در بسیاری از مراکز جامع بهداشت روانی محلی تا مطلب های خصوصی پزشکان ارائه می شود ویژگی بارز این مراکز این است که اولاً اجازه می دهد فرد خودش باشد و درمان به صورت فردی ارائه می شود در ثانی مشاوره طراحی برنامه های درمانی را بر اساس اهداف کوتاه مدت و دراز مدت ترغیب می کند و ثالثاً : مشاور سر پایی به فرد این فرصت را می دهد که رفتارهای جدید را در محیط های عادی امتحان کند.

5- الکلی های گمنام (AA) و معتادان گمنام(NA):  الکلی های گمنام ( آلانون ) و معتادان گمنام ( نارآنون) گروه های خود یاری هستند که در دنیا دست به کار شده اند و به طور کلی اینگروهها درمانی ارائه نمی کنند؛ بلکه برای حمایت از بهبود بافتن افراد الکلی یا سوء مصرف کنندگان مواد در فرایند توانبخشی خود شکل می گیرند هدف آنها به حداقل رساندن مشکلات بهداشتی و اجتماعی ناشی از مصرف مواد است .

معتادان گمنام: مردان و زنان همدردی هستند که تجربیات ، نقاط قوت و امید خود را با یکدیگر در میان می گذارند ، که ممکن است مشکلات رایج شان را حل کند. تنها شرط مورد نیاز برای عضویت تمایل به توقف در مصرف است.(بهاری.1387)

1-Macardy.D.Enviromental Factors in Sabestance abuse

2-Therapeutic Community

- شیوه های درمان

سه مرحله و سه فعالیت عمده، در درمان بیماران وابسته به مواد جهت ترک و رهایی از اعتیاد عبارتند از:

1- بهبود وضعیت جسمی معتاد که با انجام کلیه آزمایش های پزشکی به منظور درمان و پیشرفت وضع جسمی معتادان و مواد لازم با همکاری کلینک ها ، بیمارستان ها و بخش بهداشتی /پزشکی صورت می گیرد.(قراباغی.1387)

بسیاری از مواد مانند ( تریاک و مخدرهای شبه تریاک ( هروئین ، کدئین ، کریستال و الکل) وابستگی فیزیولوژیکی ایجاد می کنند. این علایم بسته به نوع ماده مصرفی ، مقدار و مدت زمان مصرف و شرایط جسمانی افراد بسیار متنوع اند که به صورت ( درد، بی قراری، لرزش ، عصبانیت ضعف و سستی و …)  تظاهر می یابد تحمل این علایم بدون کمک های پزشکی و مصرف داروهای مناسب گاهی بسیار سخت و در مواردی خطرناک است (سایت پزشکان بدون مرز ، 1388)

2- ترک وابستگی روانی معتاد که از طریق معالجه های فردی و گروهی و گروه درمانی و پیگیری مشکلات و مسایل بحث انگیز که از نظر روانی فرد معتاد با آنها روبروست.(قراباغی.1387)

هر چند علایم حاد ترک ظرف چند هفته فروکش می کند ، علایم خفیف اما مزمن ترک شاید ماه ها طول بکشد هر چه زمان طولانی تر باشد احتمال موفقیت در درمان بالاتر می رود بعضی تا ماه ها بی حال و کم حوصله اند برخی دچار تحریک پذیری و زود خشمی می شوند بعضی از افراد تا چند ماه بعد دچار انزال زود رس ، بدخوابی ، مشکلات گوارشی می شوند میل و وسوسه شدید در فردی که ترک کرده بالاست بیان این افکار ، بودن در حضور جمعی مانند خود که دارای چنین مشکلاتی هستند گرفتن مشورت و ارائه راهکارهای از سوی دیگران می توانند در گذر از مراحل آسیب پذیری موثر باشند .(زکی.1387)

• ایجاد تسهیلات برای تطبیق فرد معتاد با جامعه و باز توانی وی که مهمترین کوشش در این مرحله فعالیت هایی است که از طریق مراقبت های بعدی پس از ترک انجام می گیرد: بدست آوردن شغل قبلی ، تهیه مسکن و سر پناه ، لوازم مورد نیاز و مشاوره های مورد نیاز وی شخص رها شده از اعتیاد تا 12 ماه پس از ترک می تواند به مراکز مشاوره ای که به همین منظور وجود دارد مراجعه کنند.(قراباغی.1387)

15-2- اقدامات درمانی:

درمان سوء مصرف اعتیاد به دلیل راهبرد ها و فعالیتهای مورد استفاده انواع متنوعی دارد همین طور اهداف اقشار ، گروه های هدف و زمینه های ارائه دهنده خدمات در تعیین نوع درمان موثرند. به طور کلی 5 روش اصلی در درمان عبارتند از :

1- درمان جسمی

2- درمان دارویی

3- درمان های روان شناختی / مشاوره ای

4- درمانهای گروهی و خانوادگی

5-درمان های سنتی (مثل طب سوزنی).

واتسون(2010)  معتقد است که پرهیز / پاکی پیش شرط پیشرفت در درمان است ؛ نه نقطه پایانی درمان. وقتی افراد در جهت قطع جریان اعتیاد شروع به پرهیز یا کنترل مصرف می کنند تمامی مشکلات نشان خود به خود از بین نمی رود درمان هم بر عوامل درون روانی و هم عوامل محیطی و بین فردی متمرکز است .(بهاری.1387)

برنامه های نگهدارنده با متادون:

پیشگام استفاده از متادون به عنوان درمان اعتیاد ( معمولا هروئین) در سال 1995 ( دوله ونیسواندر) بودند ( درنیویورک طی سالهای 60-1995) هدف آنها از استفاده این ماده مخدر ترکیبی ( ساخته شده ) تمرکز به توانبخشی و کمک به معتادان برای داشتن یک زندگی پر بار بود نه دارویی برای خلاص شدن از دست ماده مخدر . در سالهای اخیر دور نگهدارنده متادون یک رویکرد درمانی مهم شده است چرا که به عنوان راهی برای نجات شخص معتاد از بی ثباتی سبک زندگی مرتبط با به دست آوردن و مصرف مواد مخدر است این روش درمانی شرایطی ایجاب می کند تا فرد به طور منظم برای دریافت متادون به درمانگاه یا مرکز درمانی مراجعه کند و آزمایش ادرار دهد تا اطمینان لازم حاصل شود که شخص دارو یا ماده دیگری مصرف نکرده باشد.

اساس « درمان نگه دارنده» بر مبنای این پیش فرض استوار است که عده ای از بیماران چه به دلیل شرایط جسمانی – روانی و چه علل دیگر هنوز آمادگی لازم برای قطع مصرف مواد و خروج ازوادی ارتباط با مواد را پیدا نکرده اند سیستم درمانی به جای نادیده گرفتن این گروه از افراد ، یک برنامه درمانی را برای این دسته از بیماران طراحی می کند تا براساس آن تا هر زمان که مایل باشد به یک مرکز درمانی مراجعه و به جای ماده مخدر غیر بهداشتی و غیر قانونی از داروی مخدر قانونی و بهداشتی تحت نظر پزشک ( روانپزشک ) استفاده کند گرچه در برنامه ” درمان نگهدارنده ” شخص بیمار همچنان به یک ماده شیمیایی وابسته است اما سبک زندگی او تغییر چشمگیری پیدا می کند.(سرگلزایی.1386)

علت شایع شکست در درمان اعتیاد این است که بسیاری از بیماران هدف درمان را ” قطع مصرف مواد ” قرار می دهند و زمانیکه به این نقطه می رسند درمان را خاتمه یافته تلقی می کنند در حالیکه تا زمانیکه الگوهای روانشناختی بیمار تغییر نیابد همیشه خطر بازگشت اعتیاد زنده است.(همان منبع)

تاثیر متادون ( یک داروی مخدر مصنوعی به گونه ای است که با تجویز 20 تا 80 میلی گرم آن در روز ( تا 120 میلی گرم در روز نیز تجویز شده است ) می توان بیمار را در وضع ثابتی نگه داشت متادون با دور نگهدارنده تا زمانی که بتوان بیمار را از متادون که خود اعتیاد آور است ، باز گرفت تجویز می شود.

درمان نگهدارنده متادون چندین مزیت دارد: اولا شخص وابسته به مواد افیوی را از مصرف وریدی ( هروئین) رها کرده و لذا شانس انتشار HIV را از طریق سوزن الوده پایین می آورد ثانیاً حداقل میل به مصرف را به وجود می آورد و در مصرف دراز مدت به ندرت منجربه خواب آلودگی یا افسردگی می شود و ثالثا : متادون این امکان را به بیمار می دهد که به جای فعالیت های غیر قانونی و خلاف به مشاغل مفید روی آورد ، سبک زندگی جدیدی را آغاز کند اما عیب عمده اش این نیست که بیمار نسبت به یک مادّه مخدر همچنان وابسته باقی می ماند.(کاپلان و سادوک.1387)

متادون یک داروی کنترل شده با توان بالقوه برای وابستگی بالا و دوز مصرفی مرگ آور پایین است و فقط زمانی توصیه می شود که :

1- مواد افیونی به طور منظم ( روزانه ) مصرف شوند.

2- شواهد موثقی از وابستگی وجود داشته باشد.

1- Dole and nySwander  

Opioid

خصوصیات افراد شرکت کننده در گروه درمانی:

افرادی که تحت گروه درمانی قرار می گیرند باید از انگیزه بالایی برخوردار باشند و میل به تغییر در آنها زیاد باشد و در راستای رسیدن به این هدف به کوشند .ورود به برنامه گروه درمانی باید داوطلبانه باشد و شخص به صرف توصیه دوستان با اقوام و مسئولان درمان به انجام این کار مجبور یا وادار نشده باشد. فرد مراجعه کننده جهت دریافت کمک ( درمان) باید به این شیوه درمانی (درمان گروهی ) معتقد باشد و آن را شیوه ای درست و مناسب بداند تا خدمات ارائه شده برایش مفید واقع گردد.

از آنجا که روند جریان درمانی در این شیوه اصولا یک فرایند کلامی است فرد بیمار باید از مهارتهای کلامی و مفهومی لازم برخودار باشد معمولا گروه درمانی برای بیماران اسکیزوفرنی حاد، اختلال شخصیت اسکیزوئید شدید،شخصیت جامعه گریز، افراد مبتلا به بیماری انگاری و اختلال شخصیت خود شیفته و بیماران شدیداً افسرده  ،در صورتی که مدت ( طول درمان) شرکت گروه درمانی طولانی باشند نمی تواند مفید باشد در طول درمان هر چه جلسات بیشتری تشکیل می شوند در بین اعضای گروه به تدریج صمیمیت بیشتری شکل می گیرد : افراد گروه یاد می گیرند ، احساسات و افکار آزاد دهنده خود را بیان می کنند در مقابل احساسات دیگران واکنش های مناسب می دهند در گروه احساس امنیت می کنند می فهمند که تنها خود دارای مشکلات زیاد نیستند بلکه هستند کسانی که مانند او درگیر فکر و هیجان و احساسی آزانده بوده اند.( یونسی، 1388)

19-2-روش های کمک به معتادان از طریق گروه درمانی :تغییرات درمانی امور پیچیده ای هستند که تنها از طریق تجربه های متنوع و گسترده و هدایت یافته شکل می گیرند تجربیاتی که آنها را عوامل درمانی می نامیم عوامل درمانی را 10 مقوله عمده تشکیل می دهند:

1- ایجاد امید: برای نگه داشتن بیمار در درمان ضروری است اعتماد به شیوه درمانی می تواند خود یک اثر درمانی داشته باشد. تحقیقات مورگان (2010)  نشان می دهد انتظار مفید بودن با نتایج مطلوب در درمان رابطه مثبتی دارند. بعضی از گروه ها به امید اهمیت زیادی می دهند. این اساس گروههایی همچون معتادان گمنام است. در این گروه ها افراد بهبود یافته داستان رهایی شان را برای دیگران بازگو می کنند شاید دلیل داشتن امید در این گروه ها این باشد که فقط یک معتاد درد معتاد را می فهمد.

2- عمومیت داشتن: بسیاری از بیماران با این اندیشه آزار دهنده که خود او تنها دارای چنین بد شناسی یا مشکل وخیم و اسف بار است پا به درمان می گذارند. این حس منحصر به فرد بودن مشکل به انزوای اجتماعی می افزاید. شکسته شدن این انحصاری دیدن خود فرد را به آرامش خاصی می رساند افراد احساس می کنند با دنیا در تماس هستند و برای تجربه جدیدی از زندگی به او خوش آمد می گویند .

3- انتقال اطلاعات: پیشنهاد و راهنمایی که درون گروه اعضای به هم می کنند به انتقال اطلاعات تعبیر می شود در پایان یک دوره درمانی اکثر بیماران اطلاعات زیادی راجع به آدمی ، نشانه های روانی مرضی و خلقی ، تکاپوشناسی گروهی و فرایند روان درمانی آموخته اند فرایند تعلیمی و آموزشی درمان مخفی و پوشیده منتقل می شود

4- نوع دوستی : بیماران کمک را از هم دردهای خود دریافت می کنند . از حیث روابط انسانی هنگام ورود به درمان افراد احساس ناتوانی و شکستگی دارند این که فکر می کنند چیزی برای عرضه به دیگران / بیان گفتگو ندارند ارزشمند ترین تجربه برای آنها این است که حس کنند می توانند به حال دیگران مفید باشند و تجارب شان مثمر تر می باشد بر عزت نفس آنها می افزاید

5- رشد مهارتهای اجتماعی : این مهارت گرچه درمان قطعی بیمار به شمار نمی آید ، ولی قطعاً در بهبود روابط اجتماعی وی در آینده موثر است

6- رفتار تقلیدی : درمانگر برای شخص بیمار در حکم رهبر است در جریان جلسات درمان ممکن است بنشیند حرف بزند قدم بردارند یا حتی فکر کنند تقلید حتی اگر کوتاه مدت هم باشد به این دلیل که توام با تجربه جدید است از بعضی پافشاری ها و عدم انعطاف پذیری در بعضی از افراد کاسته و آماده همراهی می شوند .

7- یادگیری همنشینانه ( درون گروهی) : یک عامل پیچیده درمانی است که می توان با عوامل درمانی بصیرت / کار روی انتقال و تصحیح عاطفی تجربیات در درمان انفرادی مقایسه اش کرد.

اهداف گروه درمانی:

هدف در این روش های گروهی، تغییر در رفتار و احساسات منفی است که به نظر می رسند از جمله عوامل اصلی در سوء مصرف مواد مخدر باشند. به منظور تحقق این هدف، با افزایش صداقت، اعتماد خود یاری و جلوگیری از عقاید و رفتارهای منفی ایجاد محیط آرام کاملاً نظام یافته و ساختارمند را ترغیب می کند.

عناصر مشترک گروه های درمان عبارتند از:

1- توقعات و انتظارات مستمر از رفتارهای خاص

2- افزایش مسئولیت ها و امتیاز حاصل از رفتارهای مناسب

3- آموزش اجتماعی و فرایند الگو سازی از جمله فشار گروه های مختلف برای مشارکت در رفتارهایی که ارزش های مثبت و مورد قبول یک زندگی بدون خشونت و عاری از مواد و افزایش قدرت این گروه ها را بیان می کنند.

گروه های درمانی نیاز به افرادی دارند که در مدتی طولانی (بلند مدت) در گروه بمانند معروف ترین گروه در خصوص کمک دو جانبه مشکلات مواد مخدر، انجمن معتادان گمنام NA می باشد که اعضاء آن به دنبال غلبه بر اعتیاد خود از طریق ایجاد تغییر در درون خود و رفتارشان هستند. این انجمن اعتقادات خاصی درباره اعضایش دارد. از نظر آن ها اگر افراد ناتوانی شان در کنترل اعتیاد را بپذیرند و به قدرتی بالاتر اعتقاد راسخ داشته باشند (معنوی) می توانند از بروز یا عود دوباره اعتیاد رهایی یابند. افراد متعلق به NA با گذراندن 12 جلسه یا مراحل 12 گانه موجودی در اساسنامه می آموزند چگونه زندگی بدون مواد مخدر را تجربه کنند. طبق برآوردهای جهانی در 50 کشور دنیا 25000 گروه NA وجود دارد.

در گروه درمانی عوامل پویایی گروهی مانند: تحریکات بین فردی، روابط بین فردی، تلقین خنثی کردن رفتار دیگران، همانند سازی رقابت و برون فکنی وجود دارد.(عرفانی.1387)

21-2-تعریف گروه معتادان گمنام:

انجمن معتادان گمنام با نام اختصاری NA که مخفف Narcotics Anonymousمی باشد. در این انجمن  به فرد معتاد می آموزد تا با رعایت یکسری اصول ( مراحل 12 گانه) به بهبود و درمان خود کمک رساند در گروه معتادان گمنام، سعی می کنند به فرد معتاد بیاموزند که دریچه افکار خود را روی حقایق جدید زندگی باز کند و فرصت داشتن یک زندگی بدون حضور مواد را به خود بدهد.(بخشایی.1387)

این گروه یک گروه خود یار است که درباره مدل بیماری اعتیاد و شرایط آسیب زای خانواده و حمایت و آموزش برنامه های خود یاری ارائه می دهد.

12 گام مسیری است به سمت بهبودی و سلامت برای مشارکت داشتن هیچ مانع مالی وجود ندارد .

گروه های گمنام (AA) و الکلی های گمنام و نارکوتیکهای گمنام (NA) معروفترین برنامه های 12 گام اند ولی تنها برنامه های 12 گام نیستند

3 مرحله در NA مهم جلوه می کنند.