فصل دوم: اصفهان در بستر زمان

 

2-1 وجه تسمیه اصفهان………………………………………………………. 11

 

2-2-  اصفهان در دوران پیش از اسلام ………………………………. 16

 

2ـ2ـ2 اصفهان در دوران هخامنشیان …………………………………… 17

 

2ـ2ـ3 اصفهان در دوران سلوکیان……………………………………………… 18

 

2ـ2ـ3 اصفهان در دوران اشکانیان………………………………………………….. 18

 

2ـ2ـ4 اصفهان در دوران ساسانیان………………………………………….. 20

 

2ـ3 اصفهان در دوران پس از اسلام …………………………………………….. 20

 

2-3-1- فتح اصفهان…………………………………………………………….. 21

 

عنوان                                                                                        صفحه

 

2-3-2- اصفهان در دوران امویان……………………………………………… 22

 

2-3-3- اصفهان در عهد عباسیان………………………………………………. 23

 

2-3-4- اصفهان در دوران آل­زیار………………………………………………………… 24

 

2-3-4- اصفهان در دوران آل­بویه…………………………………………………….. 25

 

2-3-5 اصفهان در دوران سلجوقیان………………………………………. 27

 

2-3-6 اصفهان در دوران ایلخانان……………………………………………… 29

 

2-3-4 اصفهان در دوره­ی تیمور و جانشینانش……………………… 31

 

2-3-5 اصفهان در دوران قراقویونلوها و آق­قویونلوها……………………………… 33

 

2-3-6 اصفهان در دوران صفویان……………………………………………….. 34

 

2-3-7 اصفهان در دوران افشاریان و زندیان………………………………. 37

 

2-3-8 اصفهان در دوران قاجار و پهلوی…………………………………………….. 38

 

فصل سوم: بافت تاریخی اصفهان

 

3-1-موقعیت طبیعی و ساختار کالبدی شهر اصفهان……………………………….. 41

 

3-1-1- عوامل طبیعی مؤثر در شکل­گیری ساختار شهری اصفهان……………………… 41

 

3-1-1-1- دریاچه­ی گاوخونی ………………………………………………………. 42

 

3-1-1-2- رودخانه­ی زاینده­رود………………………………………………… 42

 

3-2- تکامل ساختار شهری اصفهان در ادوار مختلف………………………………. 44

 

3-2-1- شکل­گیری شهر دو قلو از اواخر ساسانیان تا قرون اولیه­ی اسلامی……………… 44

 

3-2-2- شکل­گیری شهر متمرکز و دارای حصار از اوایل قرن پنجم هجری تا دوره­ی صفویه        47

 

 

• شکل­گیری کلان­شهر در دوره­ی صفویه و بعد از آن……………………………………… 50

 

3-2-3-1- دیوار شهر و دروازه­های آن………………………………….. 50

 

 

• منطقه­ی داخل یا محوطه­ی شهر………………………………….. 52

 

عنوان                                                                                        صفحه

 

منطقه­ی خارج یا حومه­ی شهر…………………………………… 53

 

3-3-تحولات شهری اصفهان از بعد از صفویه تا عصر حاضر……………… 54

 

نقشه­های فصل سوم………………………………………………………………….. 57

 

فصل چهار: محله دردشت

 

 

• وجه تسمیه دردشت…………………………………………………………….. 62

 

• موقعیت جغرافیایی محله­ی دردشت…………………………………………………… 64

 

• محله­ی دردشت در ادوار مختلف تاریخ……………………………………. 65

 

• اماکن تاریخی محله­ی دردشت……………………………………………….. 71

 

4-4-1- اماکن مذهبی………………………………………………………………… 71

 

4-4-1-1- مساجد ………………………………………………………………….. 71

 

4-4-1-1-1- مسجد آقانور………………………………………………………… 71

 

4-4-1-1-2- مسجد پاسنگ……………………………………………………….. 72

 

4-4-1-1-3- مسجد چاره………………………………………………………………… 73

 

4-4-1-1-4- مسجد پاگلدسته……………………………………………………… 73

 

4-4-1-1-5- مسجد دوغازی……………………………………………. 73

 

4-4-1-1-6- مساجد دیگر…………………………………………….. 74

 

4-4-1-2- آرامگاه­ها………………………………………………………… 75

 

4-4-1-2-1- آرامگاه سلطان بخت­آغا……………………………………. 75

 

 

4-4-1-2-2- امامزاده شورا…………………………………………………. 75

 

4-4-1-2-3- امامزاده سه­تن (سه­تنان)……………………………………. 77

 

4-4-1-3- کنیسه­ها……………………………………………………………… 78

 

4-4-2- مدارس …………………………………………………………………… 79

 

عنوان                                                                                        صفحه

 

4-4-2-1- مدرسه­ی شفیعیه……………………………………………………………. 80

 

4-4-2-2- مدرسه­ی دردشت………………………………………………………… 81

 

4-4-2-3- مدرسه­ی ابوعلی­سینا………………………………………………………. 82

 

4-4-2-4- مدرسه­ی نظامیه……………………………………………………………….. 84

 

4-4-3- اماکن اقتصادی……………………………………………………………………….. 84

 

4-4-3-1- بازارچه­ها………………………………………………………………………….. 84

 

4-4-3-1-1- بازارچه­ی دردشت…………………………………………………… 85

 

4-4-3-1-2- بازارچه­ی دو منار…………………………………………………… 85

 

4-4-3-2-کاروان­سراها و سراها………………………………………………. 86

 

4-4-3-2-1- کاروان­سرای پاسنگ (سرای حاجی­خان)……………………………. 86

 

4-4-3-2-2- سرای رضا صراف……………………………………………….. 87

 

4-4-3-2-3- کاروان­سرای یوشنی………………………………………………… 87

 

4-4-3-2-4- سرای زنجیر…………………………………………………………… 87

 

4-4-3-2-5- کاروان­سراهای دیگر……………………………………………. 88

 

4-4-3-3- عصارخانه­های دردشت…………………………………….. 88

 

4-4-3-3-1- عصارخانه­ی کوچه­ی قندیل­سازها یا کوچه­ی جهودها…………… 88

 

4-4-3-3-2- عصارخانه­ی کوچه­ی ارابه­چیها…………………………….. 89

 

4-4-3-3-3- عصارخانه­ی پاسنگ دردشت……………………….. 89

 

4-4-4- اماکن عمومی …………………………………………………. 89

 

4-4-4-1- قبرستان­ها ………………………………………………….. 90

 

4-4-4-1-1- قبرستان چُملان……………………………………………… 90

 

4-4-4-1-2- قبرستان آب­بخشان……………………………. 92

 

عنوان                                                                                        صفحه

 

4-4-4-1-3- قبرستان سر قبر آقا…………………………………………… 93

 

4-4-4-1-4- قبرستان شیر سبز…………………………………………………….. 94

 

4-4-4-1-5- قبرستان روشاباد (شورا)………………………………. 94

 

4-4-4-2- حمام­ها……………………………………………………….. 95

 

4-4-4-2-1- حمام دردشت …………………………………………. 95

 

4-4-4-2-2- حمام­های دیگر ……………………………………………………. 96

 

4-5- معابر و کوچه­های معروف محله……………………………………….. 97

 

4-6- عزاداری در محله­ی دردشت…………………………………………….. 97

 

4-7- اعلام دردشت……………………………………………………………….. 99

 

4-7-1- رجال مذهبی………………………………………………………………. 99

 

4-7-1-1- محدثان قرون اولیه­ی اسلام…………………………………………. 99

 

4-7-1-2- نظام­الدین احمد…………………………………………………………….. 99

 

4-7-1-3- آمیرزا حسن آمیرزا ابراهیم……………………………………….. 99

 

4-7-1-4- روحانیون دیگر……………………………………………………… 100

 

4-7-2- رجال سیاسی…………………………………………………………….. 100

 

4-7-2- 1- قطب­الدین علی دردشتی……………………………………………….. 100

 

4-7-2- 2- آقا رجب­علی…………………………………………………………… 101

 

4-7-3- دیگر اعلام دردشت……………………………………………………… 102

 

4-7-3-1- میرزا محمدباقر………………………………………………………….. 102

 

4-7-3-2- یونس دردشتی………………………………………………… 102

 

4-8- مشاغل قدیمی دردشت……………………………………………………….. 103

 

4-8-1- نانوا………………………………………………………………………… 103

 

4-8-2- قصاب……………………………………………………………………………… 103

 

عنوان                                                                                       صفحه

 

4-8-3- بقال……………………………………………………………………………… 104

 

4-8-4- میوه­فروش و سبزی­فروش …………………………………………………………. 104

 

4-8-5- علاف………………………………………………………………………… 104

 

4-8-6- عطار………………………………………………………………………. 105

 

4-8-7-  قابله­………………………………………………………………………….. 106

 

4-8-8- مطرب……………………………………………………………………………….. 106

 

4-8-9- پارچه­باف …………………………………………………………………… 108

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری……………………………………………………………………. 110

 

فهرست منابع

 

منابع فارسی ……………………………………………………………………………….. 113

 

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………. 124

 

 پیوست ها ……………………………………………………………………………….. 126

 

 

• کلیات

 

تاریخ اجتماعی شهرها یکی از موضوعات بسیار مهم و جالبی در تاریخ است که در تاریخ­های محلی و نیز در منابعی که در مورد تاریخ شهرهای ایران به رشته­ی تحریر درآمده­اند، بدان پرداخته شده است. این­گونه آثار از جمله منابع مهم برای تحقیق و پژوهش در تاریخ ایران محسوب می­شوند؛ چرا که برخلاف تاریخ­های سیاسی، با مطالعه­ی آنان می­توان اطلاعات سودمندی در زمینه­ اوضاع فرهنگی و اجتماعی محدوده­ی زمانی و مکانی مورد بحث کتاب، بدست آورد؛ به عنوان مثال تنها با رجوع کردن به این آثار است که می­توان درباره­­ی پیشینه­ی   تاریخی ـ اجتماعی محلات قدیمی یک شهر به مطالب مهم و جالبی در حوزه­ی تاریخ اجتماعی و مردم­شناسی دست یافت؛ با این وجود، واقعیت آن است که تعداد این منابع در قیاس با تعداد منابع مربوط به تاریخ­ سیاسی بسیار اندک است و این مسأله از عدم توجه کافی به ارزش و اهمیت تاریخی این منابع ناشی می­شود.

 

در این میان، شهر اصفهان از جمله شهرهایی است که به دلیل بهره­مندی از موقعیت منحصر به فرد و اهمیت ویژه در طول تاریخ، همواره مورد توجه مورخان و سیاحان بوده است؛ بر این اساس، تعداد قابل توجهی کتاب­ تاریخی ارزشمند با موضوع اصفهان نگاشته شده است؛ با این وجود، علی­رغم اینکه موضوع اصلی این منابع، بیان پیشینه­ی تاریخی شهر اصفهان از منظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی و نیز معرفی بناهای تاریخی و مشاهیر آن می­باشد، کمتر منبعی را می­توان یافت که به طور جدی به محلات شهر پرداخته و به تفصیل در مورد پیشینه­ی تاریخی و وضعیت آن­ها توضیح داده باشد.

 

تعداد محلات اصفهان و مرز و حدود آن­ها در طول تاریخ پرفراز و نشیب این شهر بارها دستخوش تغییر و دگرگونی شده است. به گواهی تاریخ، از جمله­ی رایج­ترین عوامل مخربی که گاهی موجب ویرانی یک محله و حتی از بین رفتن آن می­شده است، می­توان به وقوع جنگ­های متعدد، نزاع محلات با یکدیگر و شیوع قحطی و بیماری­های واگیردار اشاره کرد. از سوی دیگر، در بسیاری از مواقع ساختن بناهای عمومی مانند مسجد، مدرسه، حمام، آب­انبار، بازار و کاروان­سرا و حتی آبادسازی زمین­های بایر در یک محله توسط حاکمان یا اعیان شهر، به آبادانی محله و در نتیجه گسترش آن می­انجامیده است. گاهی نیز دو یا چند محله­ی هم­جوار در اثر گسترش یافتن، در یکدیگر ادغام شده و محله­ی جدید و بزرگ­تری را به وجود می­آورده­اند.

 

بر اساس منابع موجود، اصفهان در دوره­ی صفویه بیشترین تعداد محله یعنی متجاوز از چهل محله داشته است که برخی از آن­ها همانند یک شهر بزرگ و معتبر بوده­اند؛ امّا از دوره­ی صفویه به بعد، به دلیل عوامل مخربی که پیش از این نیز ذکر آن رفت، تعداد محلات آن کاهش یافته است.

 

محله­ی «دردشت» که به نام­های «درب­دشت» یا «باب­الدشت» نیز نامیده شده، یکی از قدیمی­ترین محلات شهر اصفهان محسوب می­شود که همواره و به خصوص در زمان دیلمیان و سلجوقیان، از لحاظ سیاسی، اقتصادی، مذهبی و آموزشی از محلات مهم شهر اصفهان محسوب می­شده است. از جمله مهم­ترین دلایل اهمیت چند جانبه­ی این محله به ویژه در دوران رونق و آبادانی آن، در وهله­ی اول باید به وسعت ارضی اولیه­ی محله­ی دردشت اشاره کرد که بسیار وسیع­تر از محدوده­ی فعلی آن بوده است؛ چنان­که محله­ی موسوم به «میدان کهنه» را که تا پیش از دوران صفویه مرکز ثقل شهر اصفهان محسوب می­شده، در برمی­گرفته است؛ در این راستا، محله­ی میدان کهنه با در برگرفتن مقر حکومت، مسجد جامع عتیق و بازارهای پررونق، بر اهمیت همه­جانبه­ی محله­ی دردشت می­افزوده و آن را در کانون توجه رجال سیاسی، مذهبی و اقتصادی قرار می­داده است. از جمله دیگر عواملی که بر اهمیت این محله ـ به ویژه از لحاظ اقتصادی ـ می­افزوده، داشتن بازارچه­ی مستقلی موسوم به «بازارچه­ی دردشت» و نیز وجود «دروازه­ی دردشت» ـ در جانب شمال­غرب این محله ـ بوده است.

 

همان­طور که گفته شد و به استناد آنچه که در منابع آمده، دردشت قدیم بزرگ­تر از دردشت امروز بوده؛ به طوری که محلات «طوقچی»، «میدان کهنه»، «شهشان» و بالاخره «جماله­کُله» را در بر می­گرفته است. محلات مذکور در ادوار مختلف تاریخی و البته تا اواخر دوران صفوی از محله­ی دردشت جدا شده­اند. این محله از دوران صفویه به بعد تا پیش از بروز تغییرات شهرسازی در اوایل عصر حاضر، از لحاظ کالبدی تغییری نکرده است؛ اما احداث خیابان «ابن­سینا» در محله­ی دردشت در دهه­های آغازین دوران معاصر، این محله را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرده و ضمن ایجاد دگرگونی کالبدی چشمگیر، پیامدهای اجتماعی قابل­ملاحظه­ای را نیز برای این محله و اهالی آن به همراه آورده است.

 

شایان ذکر است که محله­ی مذکور علی­رغم بروز تحولات ناشی از شهرسازی نوین، هم­چنان توانسته است در برابر این تحولات ساختاری ایستادگی کرده و ضمن حفظ بخشی از ارکان تاریخی خود، جمعیت نسبتاً قابل­ ملاحظه­ای را در خود جای دهد. 

 

اهمیت و ضرورت تحقیق

 

چنان­که گفته شد، تاریخ اجتماعی شهرها و مباحث مطرح شده در آن مانند آشنایی با پیشینه­ی تاریخی محلات یک شهر، از جمله موضوعات مهم و جالب در تاریخ ایران است که در تاریخ­های محلی و نیز در آثاری که در مورد تاریخ شهرها نگاشته شده­اند، بدان پرداخته شده است؛ این در حالی است که تعداد منابع تاریخی با ارزش در این زمینه در مقایسه با آثار مربوط به تاریخ سیاسی به طور قابل ملاحظه­ای اندک است. از طرف دیگر بسیاری از اماکن تاریخی موجود در محلات قدیمی در نتیجه­ی تحولات جدید شهرسازی در معرض بی­توجهی و نابودی قرار   گرفته­اند؛ به همین دلیل، انجام تحقیق و پژوهش درباره­ی پیشینه­­ی تاریخی و اجتماعی محلات قدیمی، از لحاظ جبران کمبود منابع مکتوب و نیز با توجه به بروز تغییر شکل شدید در بافت کالبدی و حتی بافت جمعیتی این محلات، بسیار مهم و ضروری به نظر می­رسد. مضاف بر این، از رهگذر انجام چنین پژوهش­هایی، دستیابی به بسیاری از ناگفته­های تاریخ اجتماعی که در هیچ یک از منابع مکتوب ثبت نشده­ و تنها در سینه­ی افراد کهنسال نهفته است، محقق می­گردد.

 

هدف تحقیق

 

هدف اصلی از انجام این پژوهش، بررسی پیشینه­ی تاریخی ـ اجتماعی محله­ی دردشت اصفهان به ویژه در طول صد سال گذشته است. انجام این پژوهش امکان دستیابی به مطالبی را در زمینه­ تاریخ اجتماعی شهر اصفهان و به خصوص محله­ی دردشت فراهم می­آورد که کمتر در منابع مکتوب مورد توجه قرار گرفته و یا اصلاً بدان پرداخته نشده است.

 

در حال حاضر، تکنولوژی MFC ها به دلیل راندمان پایین هنوز به تولید تجاری و انبوه نرسیده است. با تجاری شدن این صنعت، موضوع فاضلاب شهری نه تنها به عنوان یک مشکل بلکه به عنوان یک منبع تامین انرژی پاک مطرح خواهد بود به این دلیل که فاضلاب شهری منبع غنی میکروارگانیسم های مورد استفاده در پیل های سوختی میکروبیولوژیکی می باشد.
مدلسازی ریاضی پیل های سوختی میکروبی این امکان را فراهم می سازد که محققین با تغییر پارامترهای تاثیرگذار بر راندمان پیل های سوختی میکروبیولوژیکی و بدون انجام آزمایشات متعدد و زمان بر بتوانند تغییرات حاصل در توان تولید شده را پیش بینی نموده و به اصلاح طرح خود بپردازند. در این تحقیق سعی شده است مدلی مناسب برای پیش بینی چنین تغییراتی ارائه شود.
فصل اول: درآمدی بر پیل سوختی میکروبیولوژیکی
1-1- مفاهیم
پیل سوختی میکروبی به راکتوری اطلاق می شود که انرژی شیمیایی ذخیره شده در پیوندهای شیمیایی ترکیبات آلی را از طریق واکنش های کاتالیستی میکروارگانیسم ها و تحت شرایط بی هوازی به انرژی الکتریکی تبدیل کند. سالهاست که دانشمندان به این موضوع پی برده اند که می توان مستقیما” و با استفاده از باکتری ها، مواد آلی را تجزیه کرد و الکتریسیته تولید نمود. در تصفیه فاضلاب نیز می توان از MFC ها برای تجزیه مواد آلی استفاده نمود. علاوه براین، طی مقالاتی سعی شده که از MFC ها به عنوان سنسورهای بیولوژیکی از قبیل سنسورهای نمایشگر BOD استفاده شود. توان خروجی و بازدهی کلمب در MFC ها تحت تاثیر عواملی نظیر: نوع میکروبهای موجود در سلول آند، پیکربندی MFC و شرایط عملیاتی می باشد. در حال حاضر کاربرد های عملی MFC ها محدود می باشد زیرا میزان توان خروجی آنها پایین و در حد چند هزار میلی وات بر مترمربع (mW/m²) می باشد. دانشمندان در تلاشند تا عملکرد MFC ها را بهبود بخشیده و هزینه های ساخت و عملیاتی آنها را کاهش دهند. مقاله حاضر در تلاش است تا مروری کلی بر پیشرفت های اخیر در مطالعه و پیشبرد MFC ها داشته و بیشتر، پیکربندی و بازدهی MFC ها تشریح شده است.
افزایش روزافزون استفاده بی رویه از سوخت های فسیلی، جهان را با بحران انرژی ماجه ساخته است. انرژی تجدیدپذیر بیولوژیکی یکی از گزینه های مناسب برای جبران بخشی لز نیاز جوامع بشری به انرژی می باشد. اخیرا”، مطالعات زیادی برای توسعه روش های مختلف تولید انرژی انجام می گردد. در این میان، تولید الکتریسیته از منابع تجدیدپذیر که دی اکسیدکربن به محیط انتشار نمی کند بیش از هر روش دیگری مورد توجه است (Lovley، 2006، Davis و Hingson، 2007). اخیر

 

ا”، تکنولوژی پیل های سوختی میکروبی، MFCها، که انرژی ذخیره شده در پیوندهای ترکیبات آلی را از طریق واکنشهای کاتالیستی توسط میکروارگانیسم ها به انرژی الکتریکی تبدیل می کند مورد توجه ویژه ای واقع شده است (Allen و Bennetto، 1993؛ Gil و همکارانش، 2003؛ Moon و همکارانش، 2006؛ Choi و همکارانش، 2003).

1-1- ترکیبات طبیعی
سال‌هاست که منشأ، خواص و فواید مربوط به فرآورده‌های طبیعی توجه پژوهشگران را به خود معطوف کرده است.فرآورده‌های طبیعی معمولاً به دو دسته‌ی بزرگ متابولیت‌های اولیه و متابولیت ثانویه تقسیم می‌شوند. متابولیت‌های اولیه متشکل از مولکول‌های لازم و ضروری برای زندگی هستند و عمدتاً شامل پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و نوکلئیک اسیدها می‌باشد. این مولکول‌ها از مسیرهای متابولیکی که در بیشتر موجودات زنده رایج هستند، تشکیل می‌شوند. از این رو مسیرهای متابولیت اولیه مرتبط با فرایندهایی هستند که موجب سنتز، تجزیه، و تبدیل این متابولیت‌های اولیه می‌گردد.در مقابل، فراوانی متابولیت‌های ثانویه معمولاً کمتر است و اغلب منحصر به گونه‌های خاصی می‌باشند [6]. در بیشتر موارد، ترکیبات طبیعی به متابولیت‌های با جرم مولی کمتر از 2000 واحدجرم اتمی اطلاق می‌شود که برای ادامه حیات موجودات زنده ضروری نیستند ازجمله ؛ آلکالوئیدها، فلاونوئیدها، کومارین‌ها، گلیکوزید‌ها، لیگنان‌ها، استروئیدها و غیره [7]. ترکیبات طبیعی را براساس ساختار مولکولی، فعالیت فیزیولوژی، کموتاکسونومی و مبدأ بیوسنتز می‌توان تقسیم‌بندی کرد [8].
1-1-1- آلکالوئید
گیاهان حاوی آلکالوئید گستره وسیعی از داروها را در بر می­گیرند. آلکالوئیدها از نظر ساختمان شیمیایی اختلاف زیادی با هم دارند ولی وجود یک ازت بازی وجه مشترک تمامی آن­ها می­باشد. آلکالوئیدهای معمول که از گیاهان به دست می­آیند، نوعی ترکیب بازی هستند که دارای یک یا بیش از یک اتم ازت ( معمولاً در حلقه­ی هتروسیکل ) می­باشند. این ترکیب­ها دارای اثرات فیزیولوژیک برجسته­ای روی انسان و حیوان می­باشند [9].
دو دسته کلی از آلکالوئیدها وجود دارند:
1-آلکالوئیدهای غیرهتروسیکل یا آلکالوئیدهای نامعمول و غیرشاخص که گاهی اوقات آنها را پروتو‌آلکالوئید یا آمین‌های بیولوژیک می‌نامند.
2-آلکالوئیدهای هتروسیکل یا آلکالوئیدهای معمول و شاخص که برمبنای ساختار حلقوی طبقه‌بندی می‌شوند.
2-1-1- فلاونوئیدها
فلاونوئیدها ترکیبات پلی فنول شامل 15 کربن با دو حلقه­ی آروماتیک که با یک پل 3 کربنه به هم متصل شدند. در 5 گروه می­توانند قرار گیرند. فلاونول، فلاونون، آنتوسیانین، فلاون، فلاون-3-ال و ایزو فلاون. فلاون­ها ومشتقات آن­ها (فلاونوئیدها) موادی هستند که بصورت آزاد در بسیاری از گیاهان و یا بصورت ترکیب با گلیکوزیدها وجود دارند. عموما محلول در آب هستندو مهمترین مشتقات فلاون­ها به رنگ زرد می باشند. فلاون ها در گیاهان خانواده­ی کاسنی، پروانه آسا، سداب و برخی خانواده­های دیگر یافت می­شوند [10و11].
3-1-1- کومارین‌ها
کومارین‌ها متعلق به خانواده گسترده‌ای از متابولیت‌های گیاهی به نام بنزوپیرانون‌ها با بیش از 1500 ترکیب شاخص در بیش از 800 گونه گیاهی است. این مشتق‌های 1-بنزوپیرانی، عمدتاً در گیاهان عالی یافت می‌شوند. بیشتر کومارین‌های طبیعی در موقعیت کربن7 اکسیژن‌دار هستند. در گیاهان، این ترکیبات در پوشش بذر، ریشه‌ها، برگ‌ها، ساقه و بیشتر در گل‌ها و میوه یافت می‌شوند. کومارین‌ها به عنوان ترکیبات دفاعی گیاه، ضدمیکروبی و مانع جوانه‌زنی نیز شناخته می‌شوند .
4-1-1- گلیکوزیدها
گلیکوزیدها در مسیرهای مختلف متابولیکی به شکل­های گوناگونی ساخته می­شوند.این مواد دارای ساختمان شیمیایی پیچیده و مخصوصی هستند و در بدن انسان اثرهای خاصی نیز بر جای می­گذارند.گلیکوزیدها پس از هیدرولیز به ترکیبات قندی (گلیکون) و غیر قندی (آگلیکون) تبدیل می­شوند. آگلیکون­ها مصارف فراوانی در داروسازی دارند. یکی از مهمترین ترکیبات گلیکوزیدی، گلیکوزیدهای سیانوژنتیک هستند که از مهمترین آن­ها می­توان آمیگدالین را نام برد که بطور وسیعی در گیاهان خانواده­ی گل سرخ، پروانه آسا، کتان و برخی خانواده­های دیگر وجود دارد. یکی دیگر از گلیکوزیدهای مهم آنتراکینون­ها هستند که نقش عمده­ای در درمان یبوست دارند. ازدیگر گلیکوزید­ها می­توان به گلیکوزید­های قلبی ، ساپونینی، فلاونوئیدی، کومارینی و غیره نام برد [10].
5-1-1- لیگنان ها
لیگنان‌ها ترکیبات دیمری هستند که اساساً از اتحاد دو مولکول فنیل‌پروپان تشکیل می‌شوند. زمانی این اعتقاد وجود داشت که لیگنان‌ها واسطه‌های پیش از تشکیل لیگنین هستند ولی امروزه مشخص شده است که این ترکیبات انشعابی از مسیر بیوسنتز لیگنین می‌باشند. لیگنان‌ها برخلاف لیگنین ترکیباتی با فعالیت نوری هستند و احتمالاً طی یک واکنش مزدوج شدن احیایی از نوع فضاویژه بین کربن‌های میانی موجود در زنجیره جانبی مونومر به وجود می‌آیند. از مهمترین مثال‌های دارویی، ترکیبات لیگنانی موجود در گون

 

ه پودوفیلوم است که به نظر می‌رسد از دو مولکول کونیفریل الکل یا اسید مربوط ایجاد شده باشند [9].
6-1-1- استروئیدها
استروئیدها، گروهی از ترکیبات آلی هستند که از تری‌ترپن‌های چهار حلقه‌ای مشتق می‌شوند و دارای ساختار کلی سیکلوپنتا پرهیدرو فنانترن می‌باشند. معمولاً گروه‌های متیل در کربن‌های 10و13 وجود دارند و در کربن 17 زنجیر جانبی الکیلی ممکن است وجود داشته باشد. تنوع در استروئیدها ناشی از تعداد گروه‌های متیل افزایشی، پیکربندی زنجیر جانبی و گروه‌های عاملی متصل به حلقه‌هاست .
7-1-1- اسانس ها
اسانس‌ها، ترکیبات کم و بیش فرار با بوی ویژه هستند که با روش‌های تقطیر با آب، بخارآب، آب ‌و بخارآب، تقطیر خشک و غیره از گیاه خام به استثنای مرکبات (استخراج اسانس با روش‌های مکانیکی) بدست می‌آیند [16]. این گروه از مواد مؤثر گیاهی، از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند. بلکه به صورت مخلوطی از ترکیبات مختلف می‌باشند. اسانس‌ها براساس مبدأ بیوسنتز و ساختار شیمیایی قابل تقسیم‌بندی هستند.
1-7-1-1- شیمی اسانس ها
ترکیبات اسانسی ‌برمبنای ساختار شیمیایی به صورت زیر طبقه‌بندی می‌شوند . در شکل (1-1) نمونه ساختارهایی از ترکیبات اسانسی مذکور آورده شده است.

1-6-1-2- تاریخ جهانگیریه……………………………………………………………………………..4

 

1-6-1-3- تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس ……………………………………………5

 

1-6-2- سفرنامه­ها …………………………………………………………………….5

 

1-6-2-1 سفرنامه سرپرسی سایکس………………………………………………5

 

1-6-2-2- سفرنامه سدید………………………………………………………………………….6

 

1-6-3- اسناد ………………………………………………………………………………….6 

 

1-6-4- منابع جدید ………………………………………………………………………….6

 

1-6-4-1- تاریخ لنجه……………………………………………………………………….6

 

1-6-4-2- بندرلنگه در ساحل خلیج فارس   …………………………………………… 7

 

فصل دوم : موقعیت جغرافیایی بندر لنگه  

 

2-1- جغرافیای طبیعی …………………………………………………………………8

 

2-1-1- مشخصات جغرافیایی ……………………………………………………………8

 

2-1-2- ناهمواری ها بندر لنگه……………………………………………………………….9

 

2-1-3- آب و هوا …………………………………………………………………………………….10

 

2-1-4-  رود ها……………………………………………………………………………………………..11

 

2-1-5- پوشش گیاهی ………………………………………………………………………………11

 

2-1-5-1- درختان……………………………………………………………………………….. 11

 

2-1-5-2- گیاهان دارویی………………………………………………………………………….12

 

2-1-6- پوشش جانوری ………………………………………………………………………………13

 

2-1-7- راه های ارتباطی………………………………………………………………….14

 

2-2- جغرافیای انسانی……………………………………………………………………………….14

 

2-2-1- جمعیت……………………………………………………………………………………………14

 

2-2-1-1- محلات بندرلنگه……………………………………………………..15

 

2-2-2- زبان………………………………………………………………………………………16

 

2-2-3- نژاد…………………………………………………………………………………..17

 

2-2-4- دین و مذهب…………………………………………………………………………..17

 

2-2-5- خوراک…………………………………………………………………………………17

 

2-2-6- پوشاک…………………………………………………………………………………………17

 

2-3- جغرافیای اقتصادی…………………………………………………………………………18

 

2-3-1-  صیادی……………………………………………………………………………………..18

 

2-3-1-1- ماهی گیری……………………………………………………………………………..18

 

2-3-1-2- صید مروارید………………………………………………………………………….18

 

2-3-1-3- صدف……………………………………………………………………………………..18

 

2-3-2- معادن………………………………………………………………………………………………….19

 

2-3-3- صنایع…………………………………………………………………………………………..19

 

2-3-4- هنرهای دستی…………………………………………………………………………………19

 

2-3-5-کشاورزی…………………………………………………………………………………………….20

 

2-3-6- دامداری…………………………………………………………………………………………….20

 

2-3-7- بازرگانی………………………………………………………………………………………………20

 

2-4- جغرافیای تاریخی …………………………………………………………………………………..21

 

2-4-1- پیشینه تاریخی………………………………………………………………………..21

 

2-4-2- وجه تسمیه­ی …………………………………………………………………21

 

فصل سوم: تحولات سیاسی بندر لنگه

 

3-1- بخش اول: دوره صفویه تا پایان زندیه…………………………………………24

 

3-1-1- تشکیل دولت صفویه……………………………………………………………………….24

 

3-1-2- حضور استعمارگران پرتغالی در خلیج فارس……………………………………….25

 

3-1-3- پایان حضور پرتغالی ها در خلیج فارس………………………………………………..28

 

3-1-4- حضور هلندی ها در بندر لنگه……………………………………………………30

 

3-1-5- حمله خوارج به بندر لنگه و توابع آن……………………………………………………30

 

3-1-6- سقوط دولت صفویه و آغاز حملات جواسم به سواحل ایران………………………………….31

 

3-1-6-1- جواسم و تلاش آنها برای استقرار در سواحل ایران و بندر لنگه……………………………31

 

3-1-7- پادشاهی نادر………………………………………………………………………………33

 

3-1-8- کشته شدن نادر و حملات مجدد جواسم به سواحل ایران…………………………………33

 

 

3-3- بندر لنگه در دوره­ی زندیه …………………………………………………………………………….34

 

3-2- بخش دوم : از پایان زندیه تا انقلاب مشروطه……………………………………………….34

 

3-2-1- استقرار جواسم در بندر لنگه و توابع…………………………………………………….34

 

3-2-2- تثبیت حاکمیت جواسم بر بندر لنگه و آغاز تحرکات انگلیسی ها در این بند….36

 

3-2-3- اخراج جواسم از بندر لنگه………………………………………………………….43

 

3-2-4- حاکمان بندرلنگه از اخراج جواسم تا سال 1316 ه . ق…………………………..45

 

3-2-5- تلاش نافرجام جواسم برای حکومت مجدد بر بندرلنگه…………………………..45

 

3-3- بخش سوم: تحولات بندرلنگه از انفلاب مشروطیت تا سقوط  دولت قاجاریه…………46

 

3-3-1- مردم بندرلنگه و انقلاب مشروطه………………………………………….47

 

3-3-1-1- اغتشاشات در لار و جنوب ایران و تاثیر آن بر بندرلنگه…………………..48

 

3-3-1-2- انجمن های محلی مشروطه خواهان………………………………………..52

 

3-3-2- جنگ جهانی اول و تاثیرات آن بر بندرلنگه……………………………………………..53

 

3-4- بخش چهارم: انقراض قاجاریه و روی کار آمدن رضا شاه پهلوی…………………….54

 

3-4-1- جنگ جهانی دوم……………………………………………………………….58

 

3-4-2- حکومت محمد رضا شاه پهلوی……………………………………………..58

 

3-4-2-1- نا امنی در جنوب ایران و بندر لنگه……………………………………58

 

  فصل چهارم: تحولات اجتماعی و فرهنگی بندر لنگه

 

4-1- بخش اول: دین و مذهب در بندرلنگه………………………………60

 

4-1-1- دین اسلام………………………………………………………………………..60

 

4-1-1-1- اهل سنت………………………………………………………………………60

 

4-1-1-2- تشیع…………………………………………………………………..61

 

4-1-2- فرق غیر اسلامی……………………………………………………62

 

4-1-2-1- زرتشتی…………………………………………………………………………62

 

4-1-2-2- یهود………………………………………………………………………………62

 

4-1-2-3- هندوها……………………………………………………………………..62

 

4-1-2-4- مسیحیان…………………………………………………………………………..62  

 

4-2- بخش دوم: آداب و رسوم…………………………………………………………..63

 

4-2-1- آداب و رسوم مذهبی………………………………………………………….63

 

4-2-1-1- عید قربان………………………………………………………………………………..63

 

4-2-1-2- جشن استقبال از حاجیان…………………………………………………..64

 

4-2-1-3- آداب و رسوم در ماه رمضان……………………………………………………………..64

 

4-2-1-3-1- خواندن نماز تراویح……………………………………………………………..64

 

4-2-1-3-2- مراسم ویژه شهادت حضرت علی (ع)…………………………65

 

4-2-1-3-3- خواندن نماز تهجد یا قیام الیل………………………………………………….65

 

4-2-1-3-4- خیر شب 27 رمضان……………………………………………………………. 65

 

4-2-1-4- عید فطر……………………………………………………………………65

 

4-2-1-5- گرفتن روزه بعد از پایان ماه مبارک رمضان…………………………………..66

 

4-2-1-6- خیرات………………………………………………………………………………….66

 

4-2-1-6-1- جشن روز پانزدهم شعبان (جشن نومه یا نیمه)……………………………..66

 

4-2-1-6-2- خیر روز هشتم ذی الحجه…………………………………………….66

 

4-2-1-6-3- خیر معراج (شب 26 رجب)…………………………………………………67

 

4-2-1-7- مولود خوانی………………………………………………………………………….67

 

4-2-1-8- عاشورا در بندرلنگه……………………………………………………………………67

 

4-2-1-9- آئین ها و مراسم های ویژه به مناسبت تولد و مرگ ائمه و بزرگان دینی……………………………..68

 

4-2-2- آداب و رسوم محلی……………………………………………………………68

 

4-2-2-1- مراسم ختنه سوران …………………………………………………………69

 

4-2-3- آداب و رسوم  ملی………………………………………………………………..69

 

4-2-3-1- جشن چهارشنبه سوری…………………………………………………69

 

4-2-3-2-  خانه تکانی………………………………………………………………………69

 

4-2-3-3- تحویل سال………………………………………………………………………..70

 

4-2-3-4- سیزده بدر………………………………………………………………………………….70

 

4-2-4- ضرب المثل ها…………………………………………………………………………..70

 

4-2-5- تقویم های رایج در بندرلنگه…………………………………………………………………………72

 

4-2-5-1- تقویم هجری قمری ……………………………………………………..72

 

4-2-5-1-1- کاربرد تقویم هجری قمری…………………………………………………..72

 

4-2-5-2- تقویم هجری شمسی……………………………………………………………73

 

4-2-5-2-1- کاربرد تقویم هجری شمسی………………………………………………73 

 

4-2-6- طب سنتی………………………………………………………………………………… 73

 

4-2-7- زبان و گویش………………………………………………………………………………….. 74

 

4-2-7-1- زبان فارسی…………………………………………………………………………….75

 

4-2-7-2- زبان عربی………………………………………………………………………………..76

 

4-3- بخش سوم: نهاد های آموزشی…………………………………………………………………..76

 

4-3-1- مکتب خانه در بندرلنگه…………………………………………………………………………….77

 

4-3-1-1- نقاط ضعف و قوت مکتب خانه ها………………………………………………..78

 

4-3-1-1-1- نقاط قوت مکتب خانه……………………………………………………..78

 

4-3-1- 1-2- نقاط ضعف مکتب خانه ها……………………………………………….78

 

4-3-1- 2- مدارس در بندرلنگه………………………………………………………………..79

 

4-3-1- 2-1- مدارس علوم دینی……………………………………………………………………79

 

4-3-1- 2-1-1- مدارس دینی اهل سنت…………………………………………………………….79

 

4-3-1- 2-1-1-1- مدرسه احمدیه………………………………………………………………..79

 

4-3-1- 2-1-1-2- مدرسه رحمانیه بندر لنگه…………………………………………..80

 

4-3-1- 2-1-2- مدارس علوم دینی تشیع…………………………………………………………..81

 

4-3-1- 2-1-2-1- مدرسه علوم دینی سید محمد عالم بحرینی………………………….81

 

4-3-1- 2-2- مدارس عمومی غیر دینی بندرلنگه………………………………………………..82

 

4-3-1- 2-2-1- مدرسه انجمن……………………………………………………………82

 

4-3-1- 2-2-2- مدرسه محمدیه……………………………………………………….82

 

4-3-2- آموزش و پرورش بندرلنگه…………………………………………………..84

 

4-4- بخش چهارم: مساجد و زیارتگاه ها……………………………………………….84

 

4-4-1- مساجد شیعیان …………………………………………………………85

 

4-4-2- مساجد اهل سنت……………………………………………………………….85

 

4-4-3- مراکز زیارتی (آرامگاه ها)………………………………………………………85

 

4-5- بخش پنجم: علماء و روحانیون و بزرگان علم و ادب در بندرلنگه………………………….86

 

4-5-1- علما و روحانیون…………………………………………………………………….86

 

4-5-1-1- علماء و روحانیون شیعی ………………………………………………………..86

 

4-5-1-1-1- سید محمد عالم بحرینی…………………………………………………..86

 

4-5-1-1-2- شیخ علی بن عبدالله محلاتی…………………………………………………87

 

4-5-1-1-3- شیخ احمد سرحان…………………………………………………………….87

 

4-5-1-1-4- سید هاشم بحرانی………………………………………………………………….87

 

4-5-1-2- علماء و روحانیون معروف اهل تسنن در بندر لنگه…………………..88

 

4-5-1-2-1- شیخ عبدالله صوفی……………………………………………………………88

 

4-5-1-2-2- سلطان العلماء شیخ عبدالرحمن خالدی……………………………88

 

4-5-1-2-3- شیخ حسن بن عبدالله الرضوان………………………………….90

 

4-5-1-2-4- شیخ محمد علی خالدی………………………………………90

 

4-5-1-2-5- شیخ قاسم قصاب……………………………………………………….91

 

4-5-2- ادبا در بندرلنگه………………………………………………….92

 

4-5-2-1- عبدالرحمن فرامرزی………………………………………………………92

 

4-5-2-2- احمد فرامرزی………………………………………………………………….93

 

4-5-2-3- عباس انجم روز………………………………………………………………………93

 

4-5-3- شعرا در بندرلنگه……………………………………………………………94

 

4-5-3-1- شیخ عبدالرحمن خالدی………………………………………….94

 

4-5-3-2- سید کامل کاملی………………………………………………………………..94

 

4-5-3-3- شیخ عبدالواحد فرامرزی………………………………………………………..94

 

4-5-3-4- علی اکبر هاتف…………………………………………………………………..95

 

4-5-3-5- عباس انجم روز……………………………………………………………..95

 

4-6- بخش ششم: آب، خوراک، مسكن و معماری………………………………………………96

 

4-6-1- منابع تامین آب…………………………………………………………………..96

 

4-6-1-1- آب انبار…………………………………………………………………………96

 

4-6-1-2- چاه……………………………………………………………………………..97

 

4-6-2- خوراک……………………………………………………………………….. 98

 

4-6-2-1- نان…………………………………………………………………….98

 

4-6-2-2- تهیه انواع دسر…………………………………………………………….98

 

4-6-2-3- صرف قهوه……………………………………………………………………………..99

 

4-6-2-4- خرما…………………………………………………………………………..99

 

4-6-2-4-1- خرمای خشک…………………………………………………………………..100

 

4-6-2-4-2- کنگ شانه زده یا چنگال………………………………………………….100

 

4-6-2-4-3- شیره خرما……………………………………………………………………100

 

4-6-2-4-4- خارک نارس………………………………………………………………100

 

4-6-3- مسکن و معماری………………………………………………………………………101

 

4-6-3-1- آثار باستانی و تاریخی…………………………………………………………………102

 

4-6-3-1-1- قلعه تاریخی لشتان………………………………………………………..102

 

4-6-3-1-2- زیارت خضر…………………………………………………………………..102

 

 4-6-3-1-3- منازل…………………………………………………………………….103

 

4-6-3-1-4- قلعه پرتغالی ها…………………………………………………………………103

 

4-6-3-1-5- کاروانسرای کنگ……………………………………………………….103

 

4-6-3-1-6- برکه ها و آب انبارها………………………………………………………….104

 

4-6-3-1-7- خرابه های معروف به تالار………………………………………………….104

 

4-6-3-1-8- مقسم های آب………………………………………………………………105

 

4-6-3-1-9- مساجد……………………………………………………………105

 

فصل پنجم: تحولات اقتصادی بندر لنگه

 

5-1- بخش اول:کشاورزی و دامداری…………………………………………………107

 

5-1-1- کشاورزی…………………………………………………………………………………..107

 

5-1-1-1- نخل …………………………………………………………………………………….108

 

5-1-1-1-2- علل اساسی از بین رفتن نخیلات بندرلنگه …………………………….110

 

5-1-2- دامداری ………………………………………………………………….. ……110

 

5-2- بخش دوم: دریا نوردی………………………………………………………………111

 

5-2-1- صید و تجارت مروارید …………………………………………………………….111

 

5-2-1-1- علل رکود صید و تجارت مروارید…………………………………………….113

 

5-3- بخش سوم: صنایع و معادن ……………………………………………………………114

 

5-3-1- صنایع ………………………………………………………………………………………112

 

5-3-2- معادن………………………………………………………………………………………….118

 

5-4- بخش چهارم: تجارت……………………………………………………………………119

 

5-4-1- صادرات و واردات ……………………………………………………………………119

 

5-4-1-1- صادرات …………………………………………………………………………..120

 

5-4-1-1-1- صادرات بندرلنگه به امارت های حاشیه جنوبی خلیج فارس ……………………121

 

5-4-1-2- واردات ………………………………………………………………………………..124

 

5-4-2- تجارت برده…………………………………………………………………..127

 

5-4-3- علل اصلی رونق بازرگانی خارجی در بندرلنگه ………………………………….128

 

5-4-3-1- بازار لنگه ……………………………………………………………………………..129

 

5-4-3-1-1- مهمترین بازار های لنگه ……………………………………………130

 

5-4-3-2- کمپانی های خارجی در بندرلنگه …………………………………….130

 

5-4-3- عوامل رکود اقتصادی بندر لنگه …………………………………………..132        

 

سخن آخر ………………………………………………………………………………………..134

 

پیوست­ها ……………………………………………………………………………………………..136

 

منابع و ماخذ …………………………………………………………….. 158

 

تبیین مساله پژوهشی و اهمیت آن

 

بندرلنگه یکی از بنادر مهم در سواحل خلیج فارس است که از دیرباز به دلیل صید مروارید در سواحل آن به بندر مروارید معروف بوده و از بنادر پررونق و آبادان سواحل خلیج فارس بوده است.  به دلیل همین رونق و آبادانی آن، در دوره قاجاریه به عروس بنادر ایران معروف گردید. این بندر یکی از مناطق حساس در سواحل خلیج فارس می باشد که به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی و همجواری با جزایر مهم و استراتژیک قشم، کیش، لاوان، هندرابی از موقعیت سوق الجیشی، تجاری و اقتصادی ویژه ای برخوردار است و همین همجواری موجب شده است که در غالب تحولات سیاسی ـ نظامی و بعضا حوادث بزرگ اجتماعی ـ اقتصادی با این جزایر پیوند تاریخی داشته باشد که از جمله آنها می توان به حضور جواسم در بندرلنگه اشاره نمود.

 

با تاسیس دولت صفویه به دلیل اقتدار حکومت مرکزی در برقراری امنیت، تجارت در ایران رونق فوق العاده ای یافت و بندرلنگه در سایه این تحولات و به دلیل نزدیکی به کانون های تجارت در خلیج فارس یعنی قشم، هرمز، کیش و بندرکنگ رشد زیادی پیدا نمود و با کشف راه های تجاری و بازرگانی جدید توسط اروپائیان و حضور آنها در خلیج فارس، این منطقه کانون تحولات و رقابت ها بین استعمارگران به منظور تسلط سیاسی، نظامی و اقتصادی بر این منطقه گردید و هر یک سعی در تصرف این منطقه یا تاسیس نمایندگی هایی نمودند. با تاسیس کمپانی هند شرقی از سوی آنها فعالیت دول اروپایی در این منطقه حساس وارد مرحله تازه ای شد و این امر موجب تحولات گوناگونی در بنادر و جزایر خلیج فارس گردید.

 

بندرلنگه در دوره های بعد یعنی افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی به نقش خود در خلیج فارس ادامه داد چنانکه می توان تحولات این بندر را به لحاظ اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد.

 

این پژوهش به دنبال بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بندرلنگه می باشد که می تواند باعث افزایش شناخت و آگاهی های ما نسبت به توانایی ها و قابلیت های این بندر و همچنین نقش آن در تحولات منطقه ای از دوره صفویه تا پایان پهلوی گردد.

 

1-2- اهداف پژوهش

 

بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بندرلنگه از دوره صفویه تا پایان حکومت پهلوی.

 

1-3- پرسشها و فرضیات

 

1-3-1-پرسش­های پژوهش

 

ـ موقعیت جغرافیایی بندرلنگه در تحولات منطقه ای از صفویه تا پایان حکومت پهلوی در منطقه خلیج فارس چگونه بوده است؟

 

ـ نقش و کارکرد اقتصاد و تجارت بندرلنگه از صفویه تا پایان حکومت پهلوی در خلیج فارس چگونه بوده است؟

 

ـ بندرلنگه با توجه به تحولات سیاسی، نظامی و اقتصادی چه تغییرات و تحولاتی در حوزه های اجتماعی و فرهنگی تجربه کرده است؟

 

1-3-2-  فرضیات پژوهش

 

ـ با توجه به موقعیت جغرافیایی بندرلنگه و قرار گرفتن در کناره خلیج فارس و ورود استعمارگران اروپایی، خصوصا انگلیسی ها به این منطقه که همراه با چالش های زیادی بر سر منافع اقتصادی به بهانه مبارزه با دزدان دریایی و تجارت برده بود، بندرلنگه کانون تحولات مهمی در این دوره بوده است.

 

ـ به نظر می رسد با توجه به موقعیت استراتژیک بندرلنگه و قرار گرفتن در سواحل خلیج فارس، این بندر نقش و کارکرد ویژه ای در اقتصاد و تجارت منطقه ای از دوره صفویه تا پایان حکومت پهلوی داشته است.

 

ـ با توجه به اهمیت تجاری و اقتصادی بندرلنگه، این عوامل در تحولات فرهنگی و اجتماعی آن از دوره صفویه به بعد بسیار محسوس می باشد که به لحاظ اجتماعی و فرهنگی قابل مطالعه است.

 

1-4-پیشینه پژوهش

 

ـ اقتداری (1348): وی در اثر خود اطلاعات مفیدی راجع به جغرافیای تاریخی بنادر و جزایر ایرانی خلیج فارس از جمله بندرلنگه ارائه می دهد و در خلال آن به تحولات تجاری و اقتصادی بندرلنگه به صورت مختصر می پردازد که دارای نکات قابل توجهی در مورد این بندر می باشد.

 

ـ موحد (1380): وی در کتاب خود مدارک مورد استناد شیوخ امارات در ادعا بر جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی را مورد بررسی قرار داده است، با این حال وی اطلاعات مفیدی راجع به حضور جواسم و تجارت در بندرلنگه به طور گذرا و مختصر ارائه می دهد.

 

ـ نوربخش (1382): وی در کتاب خود اطلاعات جغرافیایی و اقتصادی مفیدی راجع به بنادر خلیج فارس ارائه می دهد، وی در فصل سوم کتاب خود تحولات تجاری و اقتصادی بندرلنگه را به طور مختصر و گذرا را مورد مطالعه قرار داده است.

 

1-3-1- نانوسیم‌های سیلیکا………………………… 7
1-3-2- نانوذرات طلا………………………….. 10
1-3-3- نانولوله‌های کربنی………………………….. 13
1-3-4- نقاط کوانتومی………………………….. 17
1-4-گرافن………………………….. 21
1-5-گرافن اکسید…………………………. 24
1-6-کاربردهای گرافن اکسید…………………………. 27
1-6-1-کاربرد گرافن اکسید در بیوالکتروشیمی………………………… 28
1-6-2- کاربردهای پزشکی و زیستی گرافن اکسید…………………………. 29
1-7- هدف از کار پزوهشی حاضر…………………………. 38
فصل دوم: بخش تجربی………………………….. 39      
2-1- مواد و دستگاه‌ها………………………… 40
2-2- تهیه‌ی بافر Tris-HCl…………………………
2-3- سنتز گرافن اکسید…………………………. 42
2-4 آماده‌سازی محلول‌‌ها برای اندازه‌گیری طیف‌ فلوئورسانس…………. 43
2-4-1- تهیه‌ی محلول مرحله‌ی اول…………………………. 43
2-4-2- تهیه‌ی محلول مرحله‌ی دوم…………………………. 43
2-4-3- تهیه‌ی محلول‌های مرحله‌ی سوم…………………………. 44
2-4-4- تهیه‌ی محلول مرحله‌ی چهارم…………………………. 44
2-4-5- تهیه‌ی محلول‌های مرحله‌ی پنجم…………………………. 44
2-4-6- تهیه‌ی محلول‌های مرحله‌ی ششم…………………………. 45
فصل سوم: نتایج و بحث…………………………… 46    
3-1- تهیه گرافن اکسید از گرافیت…………………………… 47
3-2- بررسی طیف UV-Vis گرافن اکسید…………………………. 48
3-3- تفسیر طیف IR گرافن اکسید…………………………. 49
3-4- بررسی تصویر TEM گرافن اکسید…………………………. 49
3-5- انتخاب بیومارکر سرطان ریه…………………………. 50
3-6- تفسیر طیف‌های نشری………………………….. 53
3-6-1- بررسی طیف فلوئورسانس DNA پروب…………………………… 53
3-6-2- بهینه‌سازی زمان جذب DNA پروب بر سطح GO…………………………..
3-6-3- بهینه‌سازی مقدار GO در حضور DNA پروب…………………………. 56
3-6-4- بررسی طیف فلوئورسانس کمپلکس DNA-GO پروب در حضور DNA هدف (DNA سالم)………57
3-6-5- بهینه‌سازی زمان هیبرید شدن DNA هدف با DNA پروب در حضور GO…………
3-6-6- بررسی تغییرات شدت فلوئورسانس کمپلکس DNA-GO پروب در حضور غلظت‌های مختلف DNA هدف……….60
3-6-7- بررسی طیف‌ فلوئورسانس DNA-GO پروب در حضور mDNA (DNA جهش‌دار)………… 62
3-7- شناسایی سرطان ریه…………………………. 63
3-8- نتیجه‌گیری………………………….. 65
3-9- پیشنهادات…………………………… 66
منابع………………………….. 67
چکیده:
امروزه سرطان ریه یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در سراسر جهان محسوب می شود و دارای بالاترین آمار مرگ‌ومیر در بین انواع سرطان است. لذا تشخیص زودهنگام این بیماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. با توجه به اینکه روش‌های متداول برای شناسایی سرطان ریه پرهزینه و زمان‌بر می‌باشند، ارائه روش‌های ارزان‌تر و سریع‌تر مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته است. با پیشرفت چشمگیر فناوری نانو در سال‌های اخیر و توسعه‌ی نانو مواد مختلف، فعالیت‌هایی در این زمینه صورت گرفته است. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که نانوماده‌ی گرافن اکسید به علت داشتن خواص منحصر به فرد، در زمینه‌ی طراحی نانوحسگرهای زیستی برای شناسایی سرطان ریه، پتانسیل بالایی دارد.
در پایان‌نامه‌ی حاضر نانوحسگر زیستی بر پایه‌ی نانوهیبرید گرافن اكسید-DNA برای شناسایی جهش‌های حذفی عامل سرطان ریه ارائه شده است. در این روش، شناسایی جهش‌ها با استفاده از پروب DNA نشاندار شده با FAM و از طریق طیف‌سنجی فلوئورسانس انجام شده است. همچنین گرافن اکسید با استناد به روش هامر سنتز شده، و با استفاده از طیف‌سنجی‌های FT-IR، UV-Vis و تصویر TEM بررسی و مورد تایید قرار گرفته است.
فصل اول: مقدمه و بررسی منابع
1-1- سرطان ریه
سرطان یك بیماری ژنتیكی است و در اثر رشد و تقسیم غیرقابل كنترل سلول‌ها در قسمتی از بدن بوجود می‌آید كه نتیجه‌ی اثر عوامل محیطی و اختلالات ژنتیكی است. به عبارت دیگر سرطان در اثر یك سری جهش‌های متوالی در ژن‌های انسان اتفاق می‌افتد. امروزه بیش از 200 نوع سرطان وجود دارد که یکی از شایع‌ترین نوع آن سرطان ریه است.
سرطان ریه دومین سرطان رایج در بین زنان و مردان است و یکی از قابل‌پیشگیری‌ترین انواع سرطان می‌باشد. بطور کلی دو نوع سرطان ریه وجود دارد:
1) سرطان ریه با سلول‌های کوچک[1] (SCLC)
2) سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک[2] (NSCLC)
که نحوه‌ی رشد و انتشار هر دو در بدن و نیز روش درمان آن‌ها متفاوت است. انواع سرطان ریه براساس نمای ظاهری سلول‌ها زیر میکروسکوپ طبقه‌بندی می‌شوند. سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک (NSCLC) نیز به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود: 1) سرطان بافت سطحی[3]، 2) سرطان غدد تراوش‌کننده‌ی مخاط و رگ‌های لنفاوی[4] (اپیتلیوم غده‌ای) و 3) سرطان ریه با سلول‌های بزرگ[5] [1و 2]. در بین افراد مبتلا به این نوع سرطان حدود %90-85 موارد از نوع NSCLC و حدود %15-10 موارد از نوع SCLC می‌باشد.
شایع‌ترین علائم بالینی سرطان ریه شامل سرفه‌ی مداوم و مزمن، درد قفسه‌ی سینه، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، خلط خونی، تنگی نفس، عفونت‌های تنفسی مثل برونشیت، شروع خس خس سینه و … می‌باشد، که معمولا در مراحل اولیه‌ی بیماری ظاهر نمی‌شود. از این رو آمار مرگ و میر این نوع سرطان بسیار بالا است [3].
1-1-1- عوامل خطرساز
استعمال دخانیات به ویژه مصرف سیگار مهم‌ترین عامل خطرساز برای ایجاد سرطان ریه است [4]، چرا كه تقریبا %90‌ بیماران دارای سرطان ریه سیگاری هستند و خطر ابتلا به سرطان ریه حدود 20 تا 40 برابر در افراد سیگاری بیشتر از افراد غیرسیگاری است. استعمال دخانیات علت اصلی ابتلای تقریبا %79‌ زنان و %90 مردان به سرطان ریه گزارش شده است و نیز %90 مرگ و میر‌های ناشی از سرطان ریه در اثر استعمال دخانیات اتفاق می‌افتد [5].

 

گاز رادون دومین علت عمده سرطان ریه بعد از استعمال دخانیات است [6]، این گاز رادیواکتیو، بی‌بو، بی‌مزه و بی‌رنگ است و به طور طبیعی از شکستن اورانیوم در خاک‌ها و سنگ‌ها تشکیل می‌شود. طبق آمار، سالیانه مواجهه با این گاز در بیش از 20000 مرگ ناشی از سرطان ریه در ایالات متحده آمریکا دخیل است [7]. سایر مواردی که خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهند و در محیط کار وجود دارند شامل: هیدروکربن‌های آرماتیک چندحلقه‌ای، آرسنیک، آزبست، کادمیوم، بریلیوم، ترکیبات حاوی نیکل و کروم، اترهای کلرومتیل و … می‌باشند [4]. همچنین مواردی نظیر آلودگی هوا، پیشینه‌ی خانوادگی ابتلا به سرطان ریه، پرتودرمانی ریه‌ها، رژیم غذایی نامناسب، سن بالا، تغییرات ژنی موروثی و اکتسابی و … از عوامل سرطان ریه می‌باشند.
2-1-1- تغییرات ژنی عامل سرطان ریه
در طی چندین سال اخیر، دانشمندان پیشرفت‌های زیادی در شناسایی اثر عوامل خطرساز بر روی تغییرات DNA و ژن‌ها که منجر به سرطانی شدن سلول‌ها می‌شوند، داشته‌اند. آن‌ها مراحل تولید سرطان‌ها را تعیین كرده‌اند كه چندین ژن جهش‌دار در آن دخالت دارند این تغییرات ژنتیكی باعث از هم گسیخته شدن نظم طبیعی تقسیم و تمایز سلول‌ها می‌شود.
سرطان ریه اغلب نتیجه‌ی یكسری تغییرات ژنتیكی شامل فعال شدن پروتوانكوژن‌ها و تبدیل آن‌ها به انكوژن‌ها[1]، و غیر فعال شدن ژن‌های مهارکننده‌ی تومور[2] (TSGs) و … است. پروتوانكوژن‌ها ژن‌هایی هستند که در حالت طبیعی مسئول تنظیم تقسیم و رشد سلول‌ها هستند و در صورتی كه جهش ژنتیكی پیدا كنند انكوژن نامیده می‌شوند كه بیان ژنی آن‌ها بسیار بالاست. و ژن‌های مهارکننده‌ی تومور ژن‌هایی هستند که تقسیم سلولی را کند کرده و زمان مرگ سلول‌ها را تعیین می‌کنند. فقدان ژن‌های مهار كننده‌ی ‌توموری باعث تقسیم غیرقابل كنترل سلول‌ها می‌شود.
انکوژن‌هایی که منجر به بیماری‌ سرطان ریه می‌شوند شامل c-myc، kras جهش یافته (درهیچ کدام از موارد سرطان ریه از نوع SCLC مشاهده نمی‌شود ولی در %20-15 موارد سرطان ریه از نوع NSCLC و اکثر موارد اپیتلیوم غده‌ای مشاهده می‌شود)، ژن egfr بیش از حد بیان شده، cyclin D1، BCL2 و … هستند.  ژن‌های مهارکننده‌ی تومور (TSGs) درگیر در اکثر موارد سرطان ریه شامل p53 (در %90 موارد سرطان ریه از نوع SCLC و %50 موارد سرطان ریه از نوع NSCLC مشاهده می‌شود)، Rb (در %90 SCLC و %20 NSCLC مشاهده می‌شود)، p16 (در بیش از %50 NSCLC و کمتر از %1 SCLC مشاهده می‌شود) و … هستند. و ژن‌های hTR و  hTERTتقریبا در همه‌ی انواع سرطان‌ ریه به صورت یک مکانیسم نامیرایی بیان می‌شوند [8].
2-1- اهمیت شناسایی سرطان ریه
سرطان ریه مهم‌ترین و شایع‌ترین علت مرگ ناشی از سرطان در بین مردان و زنان محسوب می‌شود. مرگ و میر بالای این نوع سرطان، ناشی از میزان ابتلای بالا به بیماری و شانس بقای پایین برای زنده ماندن است. اخیراً انجمن سرطان آمریکا بیش از 22147000مورد جدید سرطان ریه و بیش از 1147000 مورد مرگ ناشی از آن را در آمریکا گزارش کرده است که حدود %27 مرگ‌های ناشی از انواع سرطان را تشکیل می‌دهد. و طبق آمارهای جهانی هر سال بیش از یک میلیون نفر در اثر این نوع سرطان جان خود را از دست می‌دهند [3و 9].
بیش از %80 بیماران سرطان ریه در کمتر از پنج سال از زمان شناسایی بیماری جان خود را از دست می‌دهند [10]، چرا که بیشتر آن‌ها در طی مراحل پیشرفته‌ی بیماری و زمانی که درمان آن چندان امکان‌پذیر نیست، متوجه بیماری می‌شوند از این رو شناسایی زودهنگام سرطان ریه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
3-1- روش های شناسایی سرطان ریه
تاکنون در زمینه‌ی پزشکی روش‌های مختلفی برای شناسایی سرطان ریه مورد استفاده قرار گرفته است که از جمله‌ی این روش‌ها می‌توان به عکسبرداری از قفسه‌ی سینه با تابش پرتوی ایکس[1]، سی‌تی‌اسکن[2](CT scan) ، ام‌آرآی[3] (MRI)، اسکن استخوان[4]، برونكوسكوپی[5]، آزمایش خلط[6] و … اشاره کرد [11-13]. با پیشرفت‌های چشمگیر فناوری نانو در سال‌های اخیر و توسعه‌ی نانو مواد مختلف، شناسایی بیومارکر‌های سرطان با دقت و حساسیت بالا فراهم شده است. فناوری نانو روش‌های سریع‌تر، ارزان‌تر، دارای حد آشکارسازی پایین‌تر و آسان‌تری را جهت شناسایی سرطان ریه ارائه کرده است. نانو مواد مورد استفاده در این روش‌ها شامل، نانوسیم‌های سیلیکا[7]، نانوذرات طلا، نانو لوله‌های کربنی[8]، نقاط کوانتومی[9]، نانوذرات مغناطیسی و … می‌باشند [14].
بیومارکر‌ها یا نشانگر‌های زیستی، شاخصی از وضعیت زیستی بیماری هستند که برای تشخیص بیماری به کار می‌روند. همچنین این نشانگر‌ها برای مطالعه‌ی فرآیند‌های سلولی و شناخت یا کنترل توقف یا تغییر فرآیند‌های سلولی در سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرند [14]. نشانگر‌های زیستی می‌توانند پروتئین، DNA جهش‌یافته، RNA، لیپید، کربوهیدرات و مولکول‌های کوچک حاصل از متابولیسم سلولی باشند [15]. جدول 1-1 تعدادی از این بیومارکر‌ها را به عنوان نمونه نشان می‌دهد [14].