1

 

 

 

2 – 1     ضرورت تحقیق

 

 

3

 

 

 

3 – 1     اهداف تحقیق

 

 

4

 

 

 

4 – 1     سؤالات تحقیق

 

 

4

 

 

 

5 – 1     فرضیات تحقیق

 

 

4

 

 

 

6 – 1    کاربردهای تحقیق

 

 

5

 

 

 

7 – 1    روش پژوهش و گردآوری اطلاعات

 

 

5

 

 

 

8 – 1     محدوده و زمان مورد مطالعه

 

 

5

 

 

 

9 – 1     سازماندهی تحقیق

 

 

5

 

 

 

10 – 1   مشکلات و موانع تحقیق

 

 

6

 

 

 

11 – 1   پیشینه تحقیق

 

 

6

 

 

 

12 – 1   تعریف اصطلاحات

 

 

7

 

 

 

1- 12 – 1      متغیر مستقل: ژئوپلیتیک آسیای مرکزی

 

 

7

 

 

 

2- 12 – 1      متغیر وابسته: جمهوری اسلامی ایران

 

 

8

 

 

 

3 – 12 – 1     متغیر مداخله گر: علائق قدرتهای مداخله گر

 

 

10

 

 

 

4 – 12 – 1     متغیر تعدیل کننده: چالش (ژئوپلیتیکی)

 

 

 

10

 

 

 

13- 1     همگرایی و واگرایی

 

 

11

 

 

 

14- 1     مفهوم منطقه

 

 

15

 

 

 

15- 1 مرز

 

 

16

 

 

 

فصل دوم: ادبیات تحقیق (مبانی نظری)

 

 

 

 

 

 

1  -2         ژئوپلیتیک

 

 

18

 

 

 

 2 – 2        نظریات پایه ارائه شده در تاریخ مطالعات ژئوپولیتیک

 

 

21

 

 

 

1 -2 – 2     نظریه ارگانیکی حکومت: فردریک راتزل  (1844-1904)

 

 

22

 

 

 

2 -2 – 2     نظریه سرزمین قلبی: سر هالفورد مکیندر (1861-1947)

 

 

23

 

 

 

3 – 2 – 2    نظریه ریملند: نیکولاس اسپایکمن (1914-1840)

 

 

25

 

 

 

4 – 2 -2    نظریه قدرت دریای: آلفرد تایر ماهان

 

 

26

 

 

 

5 – 2 – 2   نظریه ساختار ژئوپلیتیک جهان از سائل بی کوهن

 

 

27

 

 

 

3 – 2        عوامل مؤثر در ژئوپلیتیك

 

 

28

 

 

 

1 – 3 – 2     عوامل ثابت

 

 

29

 

 

 

1. موقعیت

 

 

29

 

 

 

الف. موقعیت دریایی

 

 

29

 

 

 

ب. موقعیت ساحلى

 

 

30

 

 

 

ج. موقعیت بری (مرکزی)

 

 

30

 

 

 

د. موقعیت استراتژیک

 

 

30

 

 

 

2. فضا

 

 

30

 

 

 

3. وسعت خاک

 

 

31

 

 

 

4. توپوگرافی

 

 

31

 

 

 

5. شکل کشور

 

 

31

 

 

 

الف. كشورهاى فشرده

 

 

31

 

 

 

ب. كشورهاى طویل

 

 

31

 

 

 

ج. كشورهاى دنباله دار

 

 

31

 

 

 

د. كشورهاى تکه تکه

 

 

31

 

 

 

ه. كشورهاى منگنه اى

 

 

32

 

 

 

2 – 3 – 2     عوامل متغیّر

 

 

32

 

 

 

1  -2 – 3 – 2     جمعیّت

 

 

32

 

 

 

2 – 2 – 3 – 2      منابع طبیعى

 

 

33

 

 

 

1 – 2 – 2 – 3  -2       منابع غذایی

 

 

33

 

 

 

2- 2 – 2 – 3 – 2       منابع معدنى

 

 

33

 

 

 

3- 2 – 2 – 3 – 2       نهادهای سیاسی و اجتماعی

 

 

34

 

 

 

4 – 2       اقتصاد ـ زمین (ژئواکونومی)

 

 

34

 

 

 

5 – 2       بیضی استراتژیک انرژی و اهمیت راهبردی دریای خزر و خلیج فارس

 

 

35

 

 

 

6 – 2        قوم ترکمن در آسیای مرکزی و ایران

 

 

38

 

 

 

7 – 2       جایگاه آنتروپی در ارتباط با کشورهای منطقه آسیای مرکزی

 

 

40

 

 

 

نتیجه گیری

 

 

42

 

 

 

فصل سوم: منطقه شناسی آسیای مرکزی

 

 

43

 

 

 

1 – 3          تاریخچه منطقه آسیای مرکزی

 

 

43

 

 

 

1 – 1  -3     تاریخچه منطقه آسیای مرکزی در دوره باستان تا ورود اسلام

 

 

43

 

 

 

2 – 1 – 3     تاریخچه منطقه آسیای مرکزی در دوره تمدن اسلامی

 

 

44

 

 

 

3 – 1  – 3     تاریخچه منطقه آسیای مرکزی در دوره روسها و شوروی سابق

 

 

46

 

 

 

4 – 1 – 3   تاریخچه منطقه آسیای مرکزی پس از پایان جنگ سرد و اضمحلال اتحاد جماهیر شوروی                                                                      ض

 

 

49

 

 

 

2 – 3         آسیای مرکزی و موقعیت جغرافیایی آن

 

 

50

 

 

 

3 – 3         جنبه های اهمیّت منطقه آسیای مرکزی در مطالعات آسیای مرکزی

 

 

53

 

 

 

1 – 3 – 3     اهمیت منطقه آسیای مرکزی از نظر ژئوانرژی و ژئواکونومی

 

 

53

 

 

 

2 – 3 – 3    اهمیت آسیای مرکزی از نظر منطقه همجوار با مناطق                           اسلاو، اسلام و زرد پوستان شرق آسیا

 

 

55

 

 

 

4 – 3        کشورشناسی منطقه آسیای مرکزی

 

 

55

 

 

 

1 – 4 – 3          قزاقستان

 

 

56

 

 

 

1 – 1- 4 – 3      ویژگی های جغرافیایی و موقعیت جغرافیایی قزاقستان

 

 

56

 

 

 

2 – 1 – 4 – 3     ویژگی های انسانی قزاقستان

 

 

57

 

 

 

3 – 1- 4 – 3      ویژگی های اقتصادی قزاقستان

 

 

58

 

 

 

2 – 4 – 3          جمهوری تاجیکستان

 

 

59

 

 

 

1 – 2 – 4 – 3     موقعیت جغرافیایی و ویژگی های جغرافیایی تاجیکستان

 

 

59

 

 

 

2 – 2 – 4 – 3    ویژگی های انسانی جمهوری تاجیکستان

 

 

60

 

 

 

3 – 2 – 4 – 3     ویژگی های اقتصادی جمهوری تاجیکستان

 

 

61

 

 

 

3 – 5 – 3           ازبکستان

 

 

64

 

 

 

1 – 3 – 5 – 3      موقعیت جغرافیایی و ویژگی های جغرافیایی ازبکستان

 

 

64

 

 

 

2 – 3 – 5 – 3       ویژگی های انسانی ازبکستان

 

 

65

 

 

 

3 – 3 – 5 – 3       ویژگی های اقتصادی ازبکستان

 

 

65

 

 

 

4 – 5 – 3            جمهوری قرقیزستان

 

 

66

 

 

 

1 – 4 – 5 – 3       موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای انسانی جمهوری قرقیزستان

 

 

    66

 

 

 

2 – 4 – 5 – 3        ویژگی های انسانی جمهوری قرقیزستان

 

 

67

 

 

 

3 – 4 – 5 – 3        ویژگی های اقتصادی جمهوری قرقیزستان

 

 

68

 

 

 

5 – 5 – 3            ترکمنستان

 

 

68

 

 

 

1 – 5 – 5 – 3       موقعیت جغرافیایی و ویژگی های جغرافیایی ترکمنستان

 

 

68

 

 

 

2 – 5 – 5 – 3       ویژگی های انسانی ترکمنستان

 

 

69

 

 

 

3 – 5 – 5 – 3       ویژگی های اقتصادی ترکمنستان

 

 

70

 

 

 

نتیجه گیری

 

 

72

 

 

 

فصل چهارم: زمینه های حضور کشورهای روسیه و آمریکا در آسیای مرکزی                  و چالش های احتمالی آن بر جمهوری اسلامی ایران

 

 

73

 

 

 

1 – 4    بازی بزرگ و  بازی بزرگ جدید و حضور کشورهای منطقه ای                         و فرامنطقه ای در منطقه آسیای مرکزی در قرن نوزدهم تا کنون

 

 

74

 

 

 

2 – 4    زمینه ها و اهداف حضور روسیه و ایالات متحده آمریکا در منطقه آسیای مرکزی

 

 

80

 

 

 

2 – 2 – 4     زمینه ها و اهداف حضور روسیه در منطقه آسیای مرکزی

 

 

82

 

 

 

1- 2 – 2 – 4    اهمیّت آسیای مرکزی بواسطه الزامات امنیّتی ناشی از موقعیّت جغرافیایی

 

 

82

 

 

 

2 – 2 – 2 – 4   اهداف امنیّت ملّی روسیه در آسیای مرکزی در ارتباط با مسائل قومی

 

 

84

 

 

 

3 – 2 – 2 – 4  اهداف روسیه در آسیای مرکزی بعنوان پتانسیل های بازار                   مصرف کالاهای روسی

 

 

85

 

 

 

4 – 2 – 2 – 4  اهمیّت آسیای مرکزی برای روسها از لحاظ  ذخایر انرژی                      و معادن زیر  زمینی

 

 

85

 

 

 

5 – 2 – 2 – 4   اهمیت راهبردی آسیای مرکزی برای روسیه تحت                                عنوان حیات خلوت یا خارج نزدیک

 

 

86

 

 

 

6 – 2 – 2 – 4     اهمیّت اقتصادی روسیه در آسیای مرکزی و مسئله ترانزیت انرژی

 

 

88

 

 

 

4 – 2 – 4     زمینه ها و اهداف حضور ایالات متحده آمریکا        در منطقه آسیای مرکزی

 

 

89

 

 

 

1 – 4 – 2 – 4   استراتژی نظم نوین جهانی و جایگاه آسیای مرکزی در این رویکرد

 

 

91

 

 

 

2 – 2 – 2 – 4       منافع ایالات متحده آمریکا برای جلوگیری از افزایش نفوذ               این کشور در قبال گسترش مناسبات کشورهای آسیای مرکزی و چین

 

 

94

 

 

 

3 – 2 – 2 – 4      حادثه 11 سپتامبر 2001 میلادی و اهمیّت جغرافیای آسیای           مرکزی در قبال با جنگ افغانستان

 

 

94

 

 

 

4 – 4 – 2 – 4    جلوگیری از گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در                         منطقه آسیای مرکزی

 

 

98

 

 

 

5 – 4 – 2 – 4     جلوگیری از سلطه مجدد روسیه برآمده از اضمحلال شوروی در                                              منطقه آسیای مرکزی

 

 

100

 

 

 

6 – 3 – 2 – 4      ارائه الگوی حکومتی مورد نظر خود در کشورهای       منطقه

 

 

101

 

 

 

7 – 3 – 2 – 4      اهداف ایالات متحده در آسیای مرکزی در ارتباط با منابع انرژی

 

 

102

 

 

 

8 – 3 – 2 – 4      اهداف اقتصادی ایالات متحده آمریکا در آسیای مرکزی

 

 

104

 

 

 

3 – 4      ارزیابی گرایش کشورهای آسیای مرکزی در قبال ایالات متحده آمریکا و روسیه

 

 

105

 

 

 

4 – 4      علائق ژئوپلیتیکی ایران در حوزه کشورهای آسیای مرکزی

 

 

108

 

 

 

1  -4- 4      جایگاه متقابل جمهوری اسلامی ایران و کشورهای                              آسیای مرکزی به عنوان مرکزی عنوان مسیر ترانزیتی

 

 

109

 

 

 

2 – 4 – 4     جایگاه ویژه جمهوری اسلامی ایران به عنوان مسیر انتقال                       خط لوله انرژی آسیای مرکزی و دسترسی به دریاهای آزاد

 

 

112

 

 

 

3-  4 – 4      وجود علائق و پیوندهای فرهنگی و اشتراکات تاریخی

 

 

114

 

 

 

4 – 6 – 3      علائق در ایجاد همگرایی با کشورهای آسیای مرکزی

 

 

117

 

 

 

5 – 4         تضاد علائق ومنافع سه کشور جمهوری اسلامی ایران،                          روسیه و ایالات متحده آمریکا

 

 

121

 

 

 

6 – 4       حضور ایالات متحده آمریکا و روسیه در آسیای مرکزی                            و اثرات ژئوپلیتیکی آن بر ایران

 

 

123

 

 

 

1 – 5 – 4     مناسبات جمهوری اسلامی ایران و کشورهای آسیای مرکزی

 

 

124

 

 

 

1 – 1- 5 – 4     مناسبات و روابط در حوزه اقتصادی

 

 

124

 

 

 

2 – 1- 5 – 4     مناسبات و روابط در حوزه فرهنگی

 

 

127

 

 

 

3 – 1 – 5 – 4    مناسبات و روابط در حوزه سیاسی

 

 

128

 

 

 

2 – 4 – 4    حضور ایالات متحده آمریکا و روسیه در آسیای مرکزی                           و اثرات ژئوپلیتیک آن بر ایران

 

 

131

 

 

 

1 – 2 – 4 – 4   حضور ایالات متحده و روسیه و احتمال چالش های مرزی علیه ایران

 

 

131

 

 

 

2 – 2 – 4 – 4   حضور ایالات متحده آمریکا و روسیه در منطقه آسیای                       مرکزی و مسئله ترانزیت و عمق استراتژیکی جمهوری اسلامی ایران در این منطقه

 

 

136

 

 

 

نتیجه گیری

 

 

138

 

 

 

فصل پنجم: ارزیابی فرضیات، نتیجه گیری و پیشنهادات

 

 

141

 

 

 

پیشنهادات

 

 

150

 

 

 

منابع

 

 

151

 

 

 

چکیده انگلیسی

 

 

157

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1 – 1: تنوع قومی در ایران	9
جدول 1 – 2: مهمترین نظریات ارائه شده در رابطه با مناطق مهم و راهبردی	21
جدول 2 – 2	24
جدول 3 – 2: میزان ذخایر نفت و گاز خلیج فارس و خزر 2005	37
جدول شماره 1 – 3: کشورهای آسیای مرکزی	52
جدول شماره 2 -3: میزان تولید نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر (هزار بشکه در روز)	54
جدول شماره 3 – 3: میزان ذخایر نفت و گاز در کشورهای آسیای                             مرکزی و حوزه دریای خزر	55
جدول3 – 3: میزان نرخ رشد جمعیت کشور جمهوری تاجیکستان	61
جدول4 – 3: شاخص های اقتصاد كلان تاجیكستان	63
جدول شماره 1 – 4: مسیر خطوط انرژی منطقه دریای خزر	111
جدول شماره 2 – 4: ترانزیت صادرات و واردات ترکمنستان                                      و کشورهای آسیای مرکزی از مسیر ایران در سال 2003 م. (هزار تن)	112
جدول شماره 3 – 4: خطوط انرژی نیرو موجود بین ایران و ترکمنستان سال 1383	114
جدول 4 – 4: منافع و علائق متضاد سه کشور جمهوری اسلامی                        ایران، روسیه و ایالات متحده آمریکا در آسیای مرکزی	121

 

 

 

فهرست نمودارها:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 1 – 1: مناطق ژئوپلیتیک و استراتژیک همجوار با کشور جمهوری اسلامی ایران	10
نمودار 1 – 2 : عوامل موثر در ژئوپلیتیک …………………………………..	29
نمودار 2 – 2: نمودار روابط آنتروپی و عوامل جغرافیایی …………..	41
نمودار 1 – 4: بازی بزرگ در آسیای مرکزی	76
نمودار 2 – 4: بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در جوزه ژئوپلیتیکی آسیای مرکزی	80
نمودار 3 – 4: بازی بزرگد جدید و منافع کشورهای ایالات متحده آمریکا، روسیه و جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی	122
نمودار 4 – 4: میزان صادرات و واردات متقابل جمهوری اسلامی ایران و کشورهای آسیای مرکزی	127

 

فصل دوم :ادبیات تحقیق  

 

2-1 مبانی نظری تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..     12

 

2-1-1توانمندسازی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………           12

 

2-1-2 تعریف توانمند سازی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….          12

 

2-1-3 مفاهیم توانمند سازی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………          15

 

2-1-4 توانمندسازی به مثابه یك عنصر ارتباطی ……………………………………………………………………………………………………………………          17

 

2-1-5 توانمند سازی به مثابه یك مفهوم انگیزشی ……………………………………………………………………………………………………………….       18

 

2-1-6  توانمندسازی وقدرت ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….         20

 

2-1-7 توانمند سازی وغنی سازی شغل ……………………………………………………………………………………………………………………………………..         20

 

2-1-8 توانمند سازی ومشاركت كاركنان ………………………………………………………………………………………………………………………………….            21

 

2-1-9 توانمند سازی وتفویض اختیار …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………..          22

 

2-1-10 رویكردهای توانمندسازی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….             24

 

2-1-11رویكرد مكانیكی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….          24

 

2-1-12 رویكردارگانیكی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………              26

 

2-1-13 ابعاد توانمند سازی روان شناختی ………………………………………………………………………………………………………………………………..       28

 

2-1-14 احساس شایستگی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….              29

 

2-1-15 احساس خودمختاری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………              30

 

2-1-16 احساس موثر بودن ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………              31

 

2-1-17 احساس معنی دار بودن ………………………………………………………………………………………………………………………………………………                 32

 

2-1-18 احساس اعتماد ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………             34

 

2-1-19 مدل های توانمند سازی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………          35

 

2-1-20 مدل توماس وولتهوس ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..             36

 

2-1-21مدل اسپریتزر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..         36

 

2 -1-22 مدل توانمند سازی یاهیا ملهم …………………………………………………………………………………………………………………………………             38

 

2-1-23 رضایت شغلی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..              39

 

2-1-24تعاریف رضایت شغلی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..           40

 

2-1-25 نظریه های رضایت شغلی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………      41

 

2-1-26 نظریات بروفی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….         41

 

2-1-27نظریه های پارسون ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..          41

 

2-21-28نظریه های كورمن ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..         42

 

2-1-29عوامل موثر بر رضایت شغلی ……………………………………………………………………………………………………………………………………..       45

 

2-1-30 پیامدهای رضایت شغلی وعدم رضایت شغلی …………………………………………………………………………………………….         50

 

2-1-31رضایت شغلی وعملكرد ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..       52

 

2-1-32 میزان حرفه ای بودن ورضایت شغلی ………………………………………………………………………………………………………………        53

 

2-1-33 تحصیلات ورضایت شغلی ………………………………………………………………………………………………………………………………………..      53

 

2-1-34مدل های رضایت شغلی ………………………………………………………………………………………………………………………………………………           53

 

2-1-35 نتایج رضایت شغلی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..  .    55

 

2-1-36 رضایت شغلی وعملكرد ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………   55

 

2-1-37رضایت شغلی وترك خدمت ……………………………………………………………………………………………………………………………………….      57

 

2-1-38 رضایت شغلی وغیبت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………     57

 

2-1-39 مفهوم وتعاریف كیفیت زندگی كاری ………………………………………………………………………………………………………………….     58

 

2-1-40 تاریخچه كیفیت زندگی كاری ………………………………………………………………………………………………………………………………      61

 

2-1-41 رویكردهای كیفیت زندگی كاری ………………………………………………………………………………………………………………….       62

 

2-1-42 اهداف كیفیت زندگی كاری  …………………………………………………………………………………………………………………..  . ……..          65

 

2-1-43نسل های سه گانه برنامه های كیفیت زندگی كاری ………………………………………………………………………..           69

 

2-1-44تعابیر نوین كیفیت زندگی كاری ……………………………………………………………………………………………………………………….         71

 

2-1-45  مدیریت كیفیت فراگیر ……………………………………………………………………………………………………………………………………………        71

 

2 -1-46توانمند سازی كاركنان …………………………………………………………………………………………………………………………………………….      71

 

2-1-47مهندسی مجدد (باز مهندسی )سازمان ……………………………………………………………………………………………………………     72

 

2-1-48شاخص های كیفیت زندگی كاری ……………………………………………………………………………………………………………………        73

 

2-1-49مولفه های كیفیت زندگی كاری والتون ………………………………………………………………………………………………………….        74

 

2-1-50 پرداخت منصفانه وكافی …………………………………………………………………………………………………………………………………………..         74

 

2-1-51 محیط كار ایمن وبهداشتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………..     75

 

 

2-1-52تامین فرصت رشد وامنیت مداوم ………………………………………………………………………………………………………………………..    76

 

2-1-53 وابستگی اجتماعی زندگی كاری …………………………………………………………………………………………………………………………       76

 

2-1-54فضای كلی زندگی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..      77

 

2-1-55 یكپارچگی وانسجام اجتماعی درسازمان ………………………………………………………………………………………………………………       77

 

2-1-56 قانون گرایی در سازمان ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….    78

 

2-1-57توسعه قابلیت های انسانی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..    78

 

2-1-58راهبردهای بهبود كیفیت زندگی كاری ……………………………………………………………………………………………………………………….    79

 

2-1-59 انسانی تر كردن كار ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….      79

 

2-1-60 طراحی شغل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….    79

 

2-2 مطالعات انجام شده……………………………………………………………………………………………………………………    82

 

2-2-1 مطالعات انجام شده در خارج از کشور………………………………………………………………………………………………………………………   82

 

2-2-2 مطالعات انجام شده در داخل کشور …………………………………………………………………………………………………………………………….   84

 

فصل سوم :روش شناسی تحقیق

 

3-1 روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….     87

 

3-2 جامعه آماری ،نمونه آماری وروش نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………………   87

 

3-3 روش وابزار جمع آوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………………………..    87

 

3-4 روایی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………    88

 

3-5 پایایی …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..    88

 

3-6روشهای تجزی وتحلیل اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………………………………………      88

 

فصل چهارم :تجزیه وتحلیل داده ها

 

4-1 توصیف داده های پژوهشی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….     90

 

4-1-1 توصیف نمونه تحقیق برحسب جنسیت………………………………………………………………………………………………………………..      90

 

4-1-2  توصیق نمونه تحقیق بر حسب مقطع تحصیلی ………………………………………………………………………………………………..    91

 

4-1-3 توصیف نمونه تحقیق برحسب وضعیت تاهل …………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-1-4 توصیف نمونه تحقیق برحسب شغل ……………………………………………………………………………………………………………………………    93

 

4-2-آزمون فرضیه ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………  94

 

4-2-1 آزمون فرضیه 1 …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….            94

 

4-2-2 آزمون فرضیه 2 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………          97

 

4-2-3 آزمون فرضیه 3 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………          101

 

4-2-4 آزمون فرضیه 4…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………        104

 

فصل پنجم :نتیجه گیری وپیشنهادات

 

5-1 نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………       110

 

5-2 پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..        112

 

5-2-1پیشنهادات اجرایی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..        112

 

5-2-2 پیشنهادات پژوهشی …………………………………………………………………………………………………………………………………………….         112

 

5-2-3 محدویت های تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………      113

 

   منابع وماخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….     114

 

  پیوست ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..        119

 

چکیده لاتین ………………………………………………………………………………………………     128

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                               صفحه

 

جدول جدول اقتضایی مدل هرزبرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..     52

 

جدول شماره 2-1 ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..         66

 

جدول 2-2 رویكردهای بهبود كیفیت زندگی كاری ……………………………………………………………………………………………………………….      67

 

جدول 2-1-43 نسل های سه گانه برنامه های كیفیت زندگی كاری ……………………………………………………………………….        69

 

جدول 2-4 شاخص های كیفیت زندگی كاری …………………………………………………………………………………………………………………………..      73

 

جدول 4-1 توزیع فراوانی ودرصد نمونه تحقیق برحسب جنسیت ………………………………………………………………………………      90

 

جدول 4-2توزیع فراوانی ودرصد نمونه تحقیق برحسب مقطع تحصیلی ………………………………………………………………………… 91

 

جدول 4-3توزیع فراوانی ودرصد نمونه تحقیق برحسب وضعیت تاهل ………………………………………………………………………    92

 

جدول4-4 توزیع ودرصد نمونه تحقیق برحسب شغل ……………………………………………………………………………………………………………..     93

 

جدول 5-4 خلاصه مدل …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….        94

 

جدول 4-6 نتایج تحلیل واریانس …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………     95

 

جدول 4-7 ضرایب معادله رگرسیونی همزمان …………………………………………………………………………………………………………               ………    96

 

جدول 4-8 خلاصه مدل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..   97

 

جدول 4-9 نتایج تحلیل واریانس ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….    98

 

جدول4-10 ضرایب معادله رگرسیونی همزمان ………………………………………………………………………………………………………………………………..       99

 

جدول 4-11 خلاصه مدل …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………    101

 

جدول 2-12 نتایج تحلیل واریانس ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………      102

 

جدول 4-13 ضرایب معادله رگرسیونی همزمان …………………………………………………………………………………………………………………………………..103

 

جدول 4-14 خلاصه مدل ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….   104

 

جدول4-15 نتایج تحلیل واریانس…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………     105

 

جدول 4-16 ضرایب معادله رگرسیونی همزمان …………………………………………………………………………………………………………………………..  106

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                     صفحه

 

نمودار 4-1 توزیع فراوانی ودرصد نمونه تحقیق برحسب جنسیت ……………………………………………………….      90

 

نمودار4-2توزیع فراوانی ودرصد نمونه تحقیق برحسب مقطع تحصیلی ………………………………………………… 91

 

نمودار4-3توزیع فراوانی ودرصد نمونه تحقیق برحسب وضعیت تاهل ………………………………………………..    92

 

نمودار 4-4 توزیع ودرصد نمونه تحقیق برحسب شغل ……………………………………………………………………………………     93

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                               صفحه

 

شكل 2-1 توانمند سازی به منزله ادارك خود …………………………………………………………………………………………………………………………..    15

 

شكل 2-1-21 مدل توانمند سازی توماس وولتهوس ………………………………………………………………………………………………………..      36

 

شكل 2-3 مدل توانمندسازی اسپریتزر …………………………………………………………………………………………………………………………………………..     37

 

شكل 2-4 مدل توانمند سازی یاهیا ملهم ………………………………………………………………………………………………………………………………………    38

 

شكل 2-5 مدل تطبیقی رضای شغلی………………………………………………..           ………………………………………………………………………………….        54

 

شكل 2-6 ارتباط بین عملكرد ورضایت شغلی……………………………………………………………………………………………………………………………      57

 

 

 

 

 

[1]چکیده:

 

این تحقیق با هدف بررسی رابطه توانمندی روان شناختی وكیفیت زندگی كاری با رضایت شغلی اساتید دانشگاه ازاد اسلامی واحد بندرعباس انجام شد. روش این تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می باشد برای تعیین پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرو نباخ استفاده شد و با استفاده از نرم افزار SPSS محاسبه شد که برای پرسشنامه توانمندسازی روانشناختی اسپریتزر و میشرا پایایی945/0 و برای پرسشنامه کیفیت زندگی کاری والتون پایایی865/0 و برای پرسشنامه رضایت شغلی هرزبرگ پایایی869/0بدست آمد. روشهای آماری مورد استفاده در این تحقیق شامل آمار توصیفی( درصد،فراوانی،میانگین و انحراف معیار )و آمار استنباطی(رگرسیون ساده و رگرسیون چند متغیری) می باشد.

 

نتایج تحقیق بدین شرح می باشد: :1-بین توانمندی روان شناختی با رضایت شغلی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد2-در بررسی ابعاد توان مندی روان شناختی نتایج نشان داد که بین شایستگی,خودمختاری,تاثیرگذاری,اعتماد با رضایت شغلی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس رابطه وجود دارد و بین معنی داربودن با رضایت شغلی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس رابطه وجود ندارد 3-بین كیفیت زندگی كاری با رضایت شغلی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر عباس رابطه وجود دارد4-در بررسی ابعاد کیفیت زندگی کاری نتایج نشان داد که بین نداردجبران منصفانه و مناسب,شرایط کاری ایمن و بهداشتی,یکپارچگی و انسجام اجتماعی در سازمان,فضای کلی زندگی,وابستگی اجتماعی زندگی کاری با رضایت شغلی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس رابطه وجود دارد و بین تامین فرصت رشد و امنیت توسعه, قابلیت های انسانی,قانون گرایی در سازمان با رضایت شغلی اساتید دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس رابطه وجود ندارد

 

کلیدواژه: کیفیت زندگی کاری، توامندی روان شناختی، رضایت شغلی

 

کلمات کلیدی: پوشش، حجاب، سیاستگذاری فرهنگی، سیاستگذاری در جمهوری اسلامی ایران.
 
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات. 1
1-1- مسئله تحقیق. 2
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق. 3
1-3- سابقه تحقیق. 4
1-4- سؤالات تحقیق. 5
1-5- روش تحقیق. 6
1-6- اهداف تحقیق. 6
1-7- سازمان تحقیق. 6
1-8- مشکلات و موانع تحقیق. 7
فصل دوم: پوشش و فرهنگ. 9
مقدمه. 10
2-1-  فرهنگ. 11
1-1-2- ضرورت تعریف فرهنگ. 11
2-1-2- درآمدی بر مفهوم فرهنگ. 12
3-1-2- تعریف فرهنگ. 13
4-1-2- تقسیم‌بندی انواع تعاریف از فرهنگ. 15
1-4-1-2- تعاریف توصیفی. 15
2-4-1-2- تعاریف تاریخی. 15
3-4-1-2- تعاریف هنجاری. 16
4-4-1-2- تعاریف روانشناختی. 16
5-4-1-2- تعاریف تکوینی. 17
6-4-1-2- نتیجه‌گیری. 17
5-1-2- عناصر و مؤلفه‌های درونی نظام فرهنگ. 18
2-2- پوشش:. 23
1-2-2- مفهوم پوشش. 23
2-2-2- ریشه‌های پوشش. 24
3-2-2- عوامل مؤثر بر الگوی پوشش در جامعه. 27
4-2-2- پوشش و فرهنگ. 28
1-4-2-2- پوشش نماد فرهنگ. 29
2-4-2-2- پوشش و هویت و منزلت اجتماعی. 30
5-2-2- پوشش در فرهنگ اسلامی. 33
فصل سوم: دولت و فرهنگ. 38
مقدمه. 39
1-3- دولت و فرهنگ(سیاستگذاری در حوزه فرهنگ). 40
1-1-3- سیاستگذاری عمومی و توسعه فرهنگی. 40
2-1-3- سیاستگذاری فرهنگی. 44
3-1-3- رویکردهای نظری درباره سیاست‌پذیری فرهنگ. 49
1-3-1-3- دیدگاه فرهنگ آزاد. 49
2-3-1-3- دیدگاه کنترل فرهنگی. 50
3-3-1-3- نقد و نتیجه. 52
4-1-3- ضرورت برنامه‌ریزی فرهنگی. 56
5-1-3- دلایل دخالت و سیاستگذاری در فرهنگ. 58
1-5-1-3- وظیفه دولت اسلامی در مبارزه با هرج و مرج و فساد فرهنگی و زمینه‌سازی در جهت کمال جامعه:. 60
2-5-1-3- ضرورت وجود مرکز واحد در مقابله با تهاجم فرهنگی:   60
3-5-1-3- ضرورت ملت‌سازی یا ایجاد هویت ملی:. 61
4-5-1-3- ضرورت نظم‌دهی به تغییرات فرهنگی:. 62
5-5-1-3- تضمین آزادی بیان، مشارکت و تمرکززدایی فرهنگی:   63
6-5-1-3- ضرورت آموزش فرهنگ:. 63
7-5-1-3- تأثیر سیاستگذاری فرهنگی بر سایر زمینه‌ها:. 63
8-5-1-3- افزایش رفاه و گسترش فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی   64
6-1-3- سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی در ایران. 64
2-3- دولت و پوشش(سیاستگذاری در حوزه پوشش). 67
1-2-3- حق و حکم. 68
1-1-2-3- حق و ویژگی‌های آن. 68
2-1-2-3- حکم و ویژگی‌های آن. 69
3-1-2-3- حق یا حکم بودن حجاب. 69
2-2-3- حجاب از منظر حقوق و حوزه عمومی و خصوصی. 70
1-2-2-3- حوزه خصوصی. 70
2-2-2-3- نسبت حکومت با حوزه خصوصی و شخصی. 73
3-2-2-3- حجاب: خصوصی یا عمومی. 74
4-2-2-3- تزاحم حقوق در مسئله حجاب. 75
3-2-3- حجاب از منظر احکام اسلامی. 77
1-3-2-3- توجیه فردی بودن حجاب. 78
2-3-2-3- توجیه اجتماعی بودن حجاب. 79
3-3-2-3- نسبت حکومت با احکام. 82
4-2-3- تعامل رویکرد کیفری با سیاست‌های غیرکیفری در حوزه پوشش   84
فصل چهارم: سیاستگذاری پوشش در. 88
جمهوری اسلامی ایران. 88
مقدمه. 89
2-4- پوشش در قوانین و سیاست‌های پیش از انقلاب. 89
1-2-4- پهلوی اول. 90
2-2-4- پهلوی دوم. 94
3-4- سیاستگذاری پوشش پس از پیروزی انقلاب اسلامی. 96
1-3-4- دهه اول (سال‌های 57 تا 68). 96
1-1-3-4- بخشنامه‌ها و اطلاعیه‌های سازمان‌های قضایی و اجرایی   101
2-1-3-4- قوانین مجلس. 106
1-2-1-3-4- قانون بازسازی نیروی انسانی وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت. 106
2-2-1-3-4- لایحه امر به معروف و نهی از منکر. 106
3-2-1-3-4- قوانین رسیدگی به تخلفات اداری(مصوب 1362، 1365، 1371، 1372). 107
4-2-1-3-4- ماده 102 قانون مجازات اسلامی. 107
5-2-1-3-4- قانون مقررات انتظامی هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی كشور. 108
‌6-2-1-3-4- قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباسهایی كه استفاده از آنها در ملاء عام خلاف شرع است و یا‌عفت عمومی را جریحه‌دار می‌كند.. 108
3-1-3-4- مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی. 109
‌1-3-1-3-4- آیین‌نامه انضباطی دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی. 109
2-3-1-3-4- آئین‌نامه‌ حفظ‌ حدود و آداب‌ اسلامی‌ در دانشگاه‌ها و مؤسسات‌ آموزش‌ عالی‌. 110
2-3-4- دهه دوم (سال‌های 1368 تا 1378). 110
1-2-3-4- چند بخشنامه‌های از قوه قضائیه. 111
2-2-3-4- دولت. 112
1-2-2-3-4- آیین‌نامه اجرایی قانون رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباس‌هایی که استفاده از آنها در ملاء عام خلاف شرع است و یا عفت عمومی را جریحه‌دار می‌کند.. 112
2-2-2-3-4- مصوبات کمیسیون سیاستگذاری در امور اجرایی مبارزه فرهنگی با مظاهر فساد. 113
3-2-3-4- مصوبات مجلس. 117

1-3-2-3-4- قوانین رسیدگی به تخلفات اداری. 117
2-3-2-3-4- كتاب پنجم قانون مجازات اسلامی. 117
4-2-3-4- شورای عالی انقلاب فرهنگی. 118
1-4-2-3-4- ‌آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی   118
2-4-2-3-4- اصول، مبانی و روش‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف   119
3-3-4- دهه سوم (سال‌های 78 تا 88). 121
1-3-3-4 دولت. 121
1-1-3-3-4- آیین‌نامه اجرایی مدارس. 121
2-3-3-4- مجلس. 121
1-2-3-3-4- قانون ساماندهی مد و لباس. 121
3-3-3-4- شورای عالی انقلاب فرهنگی. 122
1-3-3-3-4- سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی. 122
2-3-3-3-4- سیاست‌های فرهنگی تبلیغی روز زن. 123
3-3-3-3-4- سیاست‌های فعالیت‌های بین‌المللی زنان. 124
4-3-3-3-4- منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران   124
5-3-3-3-4- شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی. 125
6-3-3-3-4- راهبردها و راهکارهای گسترش فرهنگ عفاف. 125
7-3-3-3-4- سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی   126
8-3-3-3-4- راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب   126
4-3-4- سیاستگذاری پوشش در صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 127
1-4-3-4- راهبردها و اهداف کلان. 127
2-4-3-4- سیاست‌ها و راهکارها. 133
3-4-3-4- وظایف. 135

1-1. بخش اوّل: کلّیات…………………………………………………………………………………………………………………….. 3

 

1-1-1.  طرح مسأله………………………………………………………………………………………………………………….. 3

 

1-1-2.  سؤال­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 4

 

1-1- 2-1. سؤال اصلی……………………………………………………………………………………………………….. 4

 

1 -1-2-2. سؤال­­های فرعی……………………………………………………………………………………………….. 4

 

1-1-3. ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………… 5

 

1-1-4. پیشینه­ی انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………… 6

 

1-1-5. فرضیه­ها و خطوط راهنمای بحث………………………………………………………………………………. 8

 

1-1-6. هدف­ها ………………………………………………………………………………………………………………………… 8

 

1-2. بخش دوم: روش انجام تحقیق و قلمرو آن…………………………………………………………………………… 9

 

1-2-1. مقدّمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 9

 

1-2-2. روش تحلیل گفتمان…………………………………………………………………………………………………. 10

 

1-2-3. نقد و ارزیابی روش تحلیل گفتمان………………………………………………………………………….. 12

 

1-3. بخش سوم: ساماندهی تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 13

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

 

2. فصل دوم: تحلیل فضای فکری اجتماعی حاکم بر عصر مشروطه

 

2-1. بخش اوّل: ایران در آستانه­ی تغییر……………………………………………………………………………………. 14

 

2-1-1. خودباختگی در برابر غرب………………………………………………………………………………………… 15

 

2-1-2. آغاز تحوّلات اجتماعی در ایران……………………………………………………………………………….. 21

 

2-1-3. پیدایش مدارس جدید در ایران……………………………………………………………………………….. 21

 

2-1-4. رواج انتشار روزنامه­ها و جراید………………………………………………………………………………….. 22

 

2-1-5. تأسیس دارالفنون و سفرنامه­­های فرنگ…………………………………………………………………… 28

 

2-2. بخش دوم: مشروطه و روشنفکری………………………………………………………………………………………. 28

 

2-2-1. مفهوم روشنفکری……………………………………………………………………………………………………… 29

 

2-2-2. خاستگاه مفهوم روشنفکری………………………………………………………………………………………. 30

 

2-2-3. روشنفکری در مشروطه…………………………………………………………………………………………….. 32

 

 

 

 

3. فصل سوم: شعر طنز و معروف­ترین شاعران طنزپرداز عصر مشروطه

 

3-1. بخش یکم: شعر طنز ………………………………………………………………………………………………………….. 38

 

3-1-1. کلّیات…………………………………………………………………………………………………………………………. 38

 

3-1-2.تعریف طنز………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

3-1-3. نگاهی به جایگاه طنز در ادبیّات پیش از مشروطیّت……………………………………………… 40

 

3-2. بخش دوم: معروف­ترین شاعران طنز­پرداز عصر مشروطه…………………………………………………. 44

 

3-2-1. ایرج­میرزا……………………………………………………………………………………………………………………. 45

 

3-2-2. سیّد اشرف­الدّین قزوینی( نسیم شمال)………………………………………………………………….. 48

 

3-2-3. میرزاده­ عشقی…………………………………………………………………………………………………………… 51

 

 

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

3-2-4. عارف قزوینی……………………………………………………………………………………………………………… 53

 

3-2-5. میرزا علی اکبرخان دهخدا……………………………………………………………………………………….. 55

 

3-2-6. ادیب­الممالک فراهانی ……………………………………………………………………………………………… 57

 

3-2-7. ابوالقاسم لاهوتی……………………………………………………………………………………………………….. 60

 

3-2-8. ملک­الشّعرای بهار………………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-2-9. فرّخی یزدی……………………………………………………………………………………………………………….. 65

 

 

 

 

4. فصل چهارم:تحلیل گفتمان مفاهیم اساسی طنز در شعر مشروطه

 

4-1. بخش اوّل: تحلیل گفتمان و شاخص­ها………………………………………………………………………………. 69

 

 

4-1-1. شاخص­های تحلیل گفتمان………………………………………………………………………………………. 70

 

4-1-1-1. واژگان (منفی – مثبت)………………………………………………………………………………….. 70

 

4-1-1-2.  قطب‌بندی ( غیرسازی)………………………………………………………………………………… 70

 

4-1-1-3.  پیش­فرض‌ها…………………………………………………………………………………………………… 71

 

4-1-1-4. دلالت‌های ضمنی شعر (تلقین و تداعی)……………………………………………………… 71

 

4-2. بخش دوم: تحلیل گفتمان مسائل اساسی طنز در شعر معروف­ترین شاعران مشروطه….. 71

 

4-2-1. ایرج­میرزا……………………………………………………………………………………………………………………. 71

 

4-2-2. سیّد اشرف­الدّین حسینی…………………………………………………………………………………………. 74

 

4-2-3. میرزاده­ عشقی…………………………………………………………………………………………………………… 81

 

4-2-4. عارف قزوینی……………………………………………………………………………………………………………… 86

 

4-2-5. میرزا علی اکبرخان دهخدا……………………………………………………………………………………….. 89

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-2-6. ادیب­الممالک فراهانی……………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-2-7. ابوالقاسم لاهوتی……………………………………………………………………………………………………….. 96

 

4-2-8. ملک­الشّعرای بهار………………………………………………………………………………………………………. 99

 

4-2-9. فرّخی یزدی……………………………………………………………………………………………………………. 105

 

4-2-10. جدولِ برآیند گفتمان کلان حاکم بر شعر طنز در عصر مشروطه…………………… 109

 

 

 

 

5. فصل پنجم: جمع­بندی و نتیجه­گیری

 

5-1. مشروطیت و قانون­گرایی…………………………………………………………………………………………………… 110

 

5-2. آزادی و استبدادستیزی……………………………………………………………………………………………………. 112

 

5-3. مساوات و نقد فاصله­ی طبقاتی………………………………………………………………………………………… 113

 

5-4. زن متجدّد و زن سنّتی…………………………………………………………………………………………………….. 115

 

5-5. میهن پرستی و مقابله با نفوذ استعمار…………………………………………………………………………….. 116

 

5-6. تأکید بر تجدّد، عقل­گرایی و خرافه­زدایی……………………………………………………………………….. 117

 

5-7. نتیجه­گیری………………………………………………………………………………………………………………………… 119

 

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 121

 

چکیده

 

عصر مشروطه به عنوان اوّلین گام و خیز جامعه­ی ایرانی بر اساس اندیشه­های نوین جریان روشنفکری یکی از برجسته‌ترین ادوار طنز در ایران از ابتدای پیدایش تا کنون به حساب می‌آید بنابراین شناخت دقیق ادبیّات طنز این دوره­ی و تحلیل گفتمان حاکم بر آن ضرورت تام دارد و این امر از آنجا ناشی می‌شود که حوزه­های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانِ کنونی ما همچنان دستخوش اهداف و تلاش­های جریان روشنفکری است و تحلیل دقیق اوضاع کنونی ما و حرکت به سوی آینده، جز با شناخت عناصر ماهوی و گفتمانی عصر مشروطه امکان­پذیر نخواهد­بود. بنابراین می‌توان گفت که بررسی اشعار و طنز این دوره می‌تواند راهگشایی برای شناختی دقیق از ابتدای تحولات یک قرن اخیر در ایران باشد.

 

بررسی و تحلیل گفتمان سوژه­ها و مفاهیم اساسی طنز در شعر مشروطه، به دلیل اهمیّت تأثیر­گذاری این سرودها بر تاریخ سیاسی و اجتماعی کشور است. هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل اصلی­ترین مفاهیم و سوژه­هایی است که در شعر طنز مشروطه وجود دارد و همچنین تأثیر آن بر فضای سیاسی اجتماعی ایران. در این پژوهش از روش تحلیل گفتمان استفاده شده ­است و از بررسی مفاهیم حاکم بر گفتمان شعر مشروطه این نتیجه گرفته می‌شود که میان گفتمان‌های استبدادی و آزادی، مساوات و فاصله­ی طبقاتی، زن متجدّد و زن سنّتی، میهن­پرستی و نفوذ استعمار، عقل­گرایی و خرافه، تغییری اساسی دیده می­شود و همین اختلاف نظرها، موجب پویایی و حرکت طنز در عصر مشروطه ­می­گردد. در نهایت مشخّص می­گردد که مفاهیمی چون تجدّد، عقل­گرایی، میهن­پرستی، مساوات، مشروطیّت، قانون­گرایی و … از جمله مهم­ترین مضامینی است که شاعران طنز­پرداز عصر مشروطه، در شعر خود بدان پرداخته­اند.

 

واژگان کلیدی: شعر، طنز، مشروطیت، آزادی و قانون گرایی.

 

مقدّمه

 

بررسی و تحلیل گفتمان سوژه­ها و مفاهیم اساسی طنز در شعر مشروطه، از جوانب متعدّدی دارای اهمیّت است. شعر مشروطه تجلّی ذهنیّت­ها، باورها، ارزش­ها و آرمان­­های نخبگان جامعه­ی ایرانی برای  تحوّل و عبور از کاستی­ها و مشکلاتی است که ایرانِ عصر قاجار با آن روبه­رو بوده­است.

 

در قرن نوزدهم میلادی که تمدّن ایرانی – اسلامی به مرحله­ای از انحطاط در ساحات مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می­رسد و جامعه در زیر سایه­ی سنگین بی­تدبیری­ها و خودپرستی­هایِ حُکّام مستبد، در فلاکت و ناامنی دست­و­پا می­زند، چراهای متعدّدی در ذهن اندیشمندان ایرانی درخصوص عقب‌ماندگی­ها و کاستی­ها شکل می­گیرد. نیم­نگاهی به گذشته­ی باشکوه ایران باستان، شکوفایی تمدّن ایرانی در قرن چهارم و پنجم هجری، پس از ورود اسلام به ایران و دوران صفویه، نخبگان جامعه­ی ایرانی را با توجّه به چیرگی قدرت صنعتی اروپایِ مُدرن پس از انقلاب صنعتی که ایرانی­ها طعم تلخ آن را اوّلین بار در شکست از روس­ها چشیده­ بودند، بر ضرورتِ گذار از وضعیّت آن روز متوافق کرد.

 

نهضت مشروطیّت محصول تحوّل­خواهی ایرانیان در سال 1285 هجری شمسی بود. در این وضع نابسامان، ادبیّات همچون همیشه، نقش پُررونقی را در حرکت جامعه­ی ایرانی از وضعیّت موجود به نقطه­ی مطلوب بازی می­کند و بسیاری از منوّرالفکر­ها برای ترویج عقاید و اندیشه­های خود و انتقاد از ساختارهای فرهنگی و سیاسی حاکم، رو به ادبیّات می­آورند و با تکیه بر زبان ساده­ی ادبیّات و نزدیک به توده­های مردم، سعیِ وافری را برای پیشبرد اهداف مشروطه انجام می­دهند. شناخت ادبیّات این دوران و به­خصوص شعر آن، ارتباط وثیقی با شناخت و درک فضای سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه دارد. در میان سبک­های ادبی شعری نیز، طنز به دلیل جذّابیت و همچنین ساختار منتقدانه­ی آن، یکی از اصلی­ترین اهرم­های جریان روشنفکری در کمک به اهداف نهضت مشروطه به حساب می­آید تا با بهره­گیری از ظرافت­های آن، یکی پس از دیگری سنگرهای پیش رو را فتح کنند و جامعه را از وضع نابسامان و رخوت­بار دوره­ی قاجار عبور دهند.

 

در شعر طنز مشروطه، دگرشناسی اوج می­گیرد و مفاهیم اساسی همچون قانون­مداری، آزادی، وطن‌پرستی، خرافه­زدایی از جامعه، حقوق مردم، تجدّد و… به حدّ اعلای خود می­رسد. بسیاری از شعرا و طنزپزدازان مطرح در این مقطع، در مطبوعات مشغول به فعّالیّت می­شوند و در یک تعریف جامع، ادبیّات همچون خنجری برّنده در عمق جان جامعه فرو می­رود تا به زعم خود، کاستی­ها را جبران کند؛ به سستی­ها پایان دهد و انحطاط را به ترقّی و پیشرفت مبدّل سازد.

 

نگارنده با بضاعت اندک خویش در این تحقیق، تلاش دارد تا نمایی کلّی از گفتمان حاکم بر شعر طنز مشروطه و تأثیرات متقابل آن بر گفتمان عمومی جامعه در عصر مشروطه، ارایه دهد و ارتباط میان شعر طنز و تحوّلات سیاسی و اجتماعی آن دوران را واکاوی کند.

 

طرح مسأله

 

شعر طنز در برگیرنده­ی احساسات، عواطف، افکار و اندیشه­های متفکّران  است که در قالبی بدیع و هنری به رشته­ی تحریر در آمده­است. طنز در اصل، واژه­ای عربی است و معنی مسخره­ کردن، طعنه­ زدن، عیب کردن، سخن به رموز گفتن و به ­استهزا از کسی سخن گفتن می­دهد. در فرهنگ عربی به فارسی لاروس، برای طنز معانی گوناگونی آمده­است، طنز، طنزاً (او را ریشخند کرد و سخنانی به او گفت که او را به هیجان آورد.) معادل انگلیسی طنز satire و واژگان هم­خانواده­ی آن satirist (طنزپرداز)،satiric  (طنز­آمیز) هستند. Satyros ریشه­ی یونانی، Satiria و Satura هم ریشه­های لاتین این واژه ­است. در اصطلاح ادبی، طنز به نوع خاصّی  از آثار منظوم یا منثور ادبی گفته­ می­شود که اشتباهات یا جنبه­های نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی سیاسی یا حتّی تفکّرات فلسفی را به شیوه­ای خنده­دار به چالش می­کشد (اصلانی، 1387، ص 140).

 

1-12- سازماندهی پژوهش.. 15

 

فصل دوم چارچوب نظری :سیاست خارجی.. 17

 

2-1-  مقدمه.. 18

 

2-2- هدف گذاری در سیاست خارجی.. 18

 

2-2-1- مبنای هدف گذاری چیست؟.. 19

 

2-3-  انواع اهداف در سیاست خارجی.. 21

 

2-3-1-  انواع اهداف از منظر زمان.. 21

 

2-3-1-1- اهداف کوتاه مدت.. 21

 

2-3-1-2- اهداف میان مدت.. 21

 

2-3-1-3- اهداف بلند مدت.. 22

 

2-3-2-  انواع اهداف از منظر موضوعی.. 22

 

2-3-2-1- اهداف اقتصادی- مالی.. 22

 

2-3-2-2- اهداف فرهنگی- ایدئولوژیک.. 24

 

2-3-2-3- اهداف امنیتی- دفاعی؛.. 26

 

2-3-3- انواع اهداف از منظر گستردگی و شمول.. 27

 

2-3-3-1- اهداف عام.. 27

 

2-3-3-2- اهداف خاص.. 27

 

2-3-4-  جمع بندی هدف گذاری در سیاست خارجی.. 28

 

2-4-  تعیین استراتژی در سیاست خارجی.. 29

 

2-5-جمع بندی.. 29

 

فصل سوم : روابط ایران و جمهوری آذربایجان.. 31

 

3-1- طرح بحث.. 32

 

3-2- تاریخچه روابط.. 33

 

3-3- عوامل همگرا ساز.. 34

 

3-3-1- برخورداری از دین و فرهنگی مشترک.. 34

 

3-3-2-  اشتراکات تاریخی و فرهنگی.. 34

 

3-3-3- ظرفیت های اقتصادی و ژئوپلتیکی.. 35

 

3-4- عوامل واگرا ساز.. 35

 

3-4-1-  دریای خزر.. 35

 

3-4-2- قره باغ.. 36

 

3-4-3-  مسائل مذهبی و سیاسی.. 37

 

3-4-5- روابط با اسرائیل.. 38

 

3-5- تاثیر روابط جمهوری  آذربایجان با دیگر قدرت ها بر روابط با ایران.. 40

 

3-6- جمع بندی فصل.. 41

 

فصل چهارم: قدرتهای منطقهای در منطقه قفقازجنوبی.. 43

 

4-1-ترکیه.. 44

 

4-1-1-  طرح بحث.. 44

 

4-1-2-  سیاست خارجی ترکیه.. 45

 

4-1-3- روابط ترکیه با جمهوری آذربایجان.. 47

 

4-1-4-  رقابت های ایدئولوژیک در منطقه.. 51

 

4-1-5-  رقابت اقتصادی.. 52

 

4-2- روسیه.. 57

 

4-2-1- طرح بحث.. 57

 

4-2-2- سیاست خارجی روسیه.. 58

 

4-2-3- روابط روسیه و جمهوری آذربایجان.. 62

 

4-2-4- رقابت های ایدئولوژیک در منطقه.. 64

 

 

4-2-5- رژیم حقوقی دریای خزر.. 66

 

4-3- جمع بندی فصل.. 68

 

فصل پنجم: قدرتهای فرامنطقهای در قفقاز جنوبی.. 70

 

5-1- اسرائیل.. 71

 

5-1-1- طرح بحث.. 71

 

5-1-2- سیاست خارجی اسرائیل.. 72

 

5-1-3- روابط اسرائیل با آذربایجان.. 75

 

5-1-4- رقابت های ایدئولوژیک.. 79

 

5-1-5- رقابت اقتصادی.. 82

 

5-2-آمریکا.. 84

 

5-2-1- طرح بحث.. 84

 

5-2-2- سیاست خارجی آمریکا.. 85

 

5-2-3- روابط آمریکا و جمهوری آذربایجان.. 88

 

5-2-4- رقابتهای ایدئولوژیک.. 90

 

5-2-5- رقابت های اقتصادی.. 92

 

5-3- جمع بندی فصل.. 93

 

فصل ششم: فرجام.. 96