3

 

 

 

 

2- بیان مسأله

 

 

4

 

 

 

 

3- اهمیت و ضرورت پژوهش

 

 

9

 

 

 

 

1-4- اهداف پژوهش

 

 

11

 

 

 

 

1-5- فرضیه های پژوهش

 

 

12

 

 

 

 

1-6- تعاریف مفهومی و عملیاتی

 

 

13

 

 

 

 

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

 

 

18

 

 

 

 

پیش درآمد فصل دوم

 

 

19

 

 

 

 

2-1- نمایش خلاق

 

 

19

 

 

 

 

2-1-1- نمایش

 

 

19

 

 

 

 

2-1-3- اهداف نمایش خلاق

 

 

22

 

 

 

 

2-1-4- آموزه های نمایش خلاق

 

 

23

 

 

 

 

2-1-5- اصول نمایش خلاق

 

 

24

 

 

 

 

2-1-6- مبانی نظری نمایش خلاق

 

 

27

 

 

 

 

2-1-7- انواع بازی

 

 

28

 

 

 

 

2-1-8- بازی و تئاتر  _

 

 

43

 

 

 

 

2-2-1- تعریف تفكر انتقادی

 

 

44

 

 

 

 

2-2-2- ماهیت تفكر انتقادی

 

 

45

 

 

 

 

2-2-3- اهمیت برخورداری از تفكر انتقادی

 

 

46

 

 

 

 

2-2-4- چگونگی و نحوه تعامل هنر و تفكرانتقادی برای كودكان

 

 

47

 

 

 

 

2-2-5- هنر به عنوان محتوا و كنش در فكرپروری كودكان

 

 

54

 

 

 

 

2-3- پیشرفت درسی

 

 

55

 

 

 

 

2-3-1- نظریه های برنامه درسی  برای پیشرفت درسی

 

 

56

 

 

 

 

2-3-2- عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی

 

 

59

 

 

 

 

2-43- پیشینه پژوهش

 

 

65

 

 

 

 

2-5- جمع بندی فصل دوم

 

 

69

 

 

 

 

2-6- مدل مفهومی پژوهش

 

 

71

 

 

 

 

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

 

 

75

 

 

 

 

پیش درآمد فصل سوم_________________________________

 

 

76

 

 

 

 

3-1- روش پژوهش

 

 

76

 

 

 

 

3-2- طرح پژوهش

 

 

76

 

 

 

 

3-4- متغیر های مورد مطالعه

 

 

78

 

 

 

 

3-5- ابزار پژوهش

 

 

79

 

 

 

 

روایی و پایایی ابزار پژوهش

 

 

80

 

 

 

 

3-7- جامعه آماری

 

 

81

 

 

 

 

3-8- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

 

 

81

 

 

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

 

 

82

 

 

 

 

پیش در آمد فصل چهارم

 

 

83

 

 

 

 

4-1- آمار   _

 

 

83

 

 

 

 

جمع بندی

 

 

106

 

 

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

 

108

 

 

 

 

پیش درآمد فصل پنجم

 

 

109

 

 

 

 

5-1- خلاصه پژوهش

 

 

109

 

 

 

 

5-2- بحث و تفسیر نتایج

 

 

111

 

 

 

 

5-3- نتیجه گیری

 

 

117

 

 

 

 

5-4- محدودیت های پژوهش

 

 

119

 

 

 

 

5-5- پیشنهادات  _

 

 

119

 

 

 

 

منابع   __

 

 

122

 

 

 

 

پیوست

 

 

132

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده:

 

 

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر آموزش به شیوه‌ی نمایش خلاق بر پیشرفت درسی و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه سوم ابتدایی انجام گرفت. روش پژوهش شبه  تجربی با طرح پیش‌آزمون – پس‌آزمون با گروه آزمایش و گواه بود. برای دستیابی به این هدف، نخست یک نمونه 40 نفری به شیوه نمونه‌گیری در دسترس از میان دانش‌آموزان دختر پایه سوم ناحیه یك شهرستان کرمانشاه انتخاب شد. این افراد در پیش‌آزمون که شامل آزمون استاندارد تفکر انتقادی واتسون و گلیزر و آزمون معلم ساخته پیشرفت درسی بود که پایایی آن در اجرای مقدماتی و اصلی به ترتیب 74% و87% به دست آمده است، شرکت کردند.در مرحله بعد، این عده به دو گروه 20 نفری تقسیم شدند. گروه آزمایش به مدت 8 جلسه و با روش آموزش به شیوه نمایش خلاق، و گروه کنترل به شیوه معمول مدارس (سخنرانی) به فراگیری درس تعلیمات اجتماعی پرداختند. در پایان آموزش هر دو گروه در پس‌آزمون شرکت کردند. هم‌چنین به منظور تحلیل داده‌ها از روش آمار استنباطی – آزمون نرمال بودن کلموگروف و آزمون ناپارامتری من ویتنی uاستفاده شده است و نیز پردازش‌های آماری لازم بر روی نمره‌ها با استفاده از برنامه نرم‌افزاری spss (نسخه 18 ) انجام گردید نتایج بدست آمده در همه موارد نشان داد که آموزش به شیوه نمایش خلاق بر افزایش مهارت‌های تفکر انتقادی شامل استنباط،  شناسایی مفروضات، مؤلفه استنتاج، مؤلفه تعبیر و تفسیر، ارزشیابی و پیشرفت درسی دانش‌آموزان پایه سوم ابتدایی تأثیر دارد.  تفکر انتقادی و پیشرفت درسی کودکان را مورد تأیید قرار داد.

 

 

کلیدواژه‌ها: نمایش خلاق، استنباط،  شناسایی مفروضات، مؤلفه استنتاج، مؤلفه تعبیر و تفسیر، ارزشیابی و پیشرفت درسی.

 

 

مقدمه

 

 

امروزه شیوۀ تعلیم و تربیت از رویکرد سنتی و حافظه‌محور به سمت رویکرد تعلیم و تربیت تأملی و تفکرمحور جهت‌گیری کرده است. جان دیویی ماهیت تفكر انتقادی را «قضاوت معلق» یا «تردید سالم» تعریف می‌كند. او تفكر انتقادی را شامل بررسی فعال، پایدار و دقیق هر عقیده یا دانش می‌داند ( لطف‌آبادی، 1384: 45). «سازمان روان‌شناسی آمریكا» در زمینة ماهیت تفكر انتقادی بیان داشته است: «ما تفكر انتقادی را این گونه درك می‌كنیم كه باید قضاوت خودساخته و هدف‌مندی باشد كه به تفسیر، تحلیل، ارزیابی و استنباط منجر شود.» (هاشمیان، 1380: 142).  بنابراین، آموزش تفكر انتقادی شامل ایجاد عمدی جو جدیدی است تا شاگردان بتوانند فرایندهای فكری خود را تعویض یا اصلاح كنند، یا آن را دوباره بسازند. در این میان « وساطت هنر در آموزش تفکر انتقادی به کودکان» موضوعی است که، با در نظر گرفتن برخی مبانی نظری تفکر انتقادی، ضرورت خود را تبیین می‌کند.

 

 

هم‌زمان با طرح موضوع یادشده دو سؤال مطرح می‌شود: نخست چگونگی وساطت هنر (نمایش خلاق)، راهکارها و پیشنهادات احتمالی؛ دوم وضعیت کنونی و میزان واسطه‌گری هنر در برنامۀ آموزش تفکر انتقادی به کودکان. این پژوهش ضمن اشاره به موارد مطرح شده، تبیین ضرورت مسئله را بیشتر مدنظر قرار می‌دهد؛ زیرا نگارنده معتقد است ، به رغم بهره مندی از روش‌ها و محتوای اقدامات هنری، «ضرورت» وساطت هنر را، که به استفادۀ آگاهانه‌تری از این واسطه منجر می‌شود، به اندازۀ کافی کندوکاو نکرده است. هم‌چنین ممکن است در روند بیان این ضرورت این تلقی ایجاد شود که مطلب در پی آن است تا بگوید «هنر» زاییدۀ تفکر و مبنای خردورزی، پایۀ استدلال، خلاقانه‌ترین و برترین انتقادهاست.

 

 

یكی از راه‌های اساسی آموزش موفق تفكر انتقادی آن است كه به طور هم‌زمان به شیوه‌ای تدریجی تفكر شاگردان زیر سؤال قرار گیرد و از آن‌ها در ایجاد شیوه‌های جدید حمایت شود. در مراحل ابتدایی آموزش تفكر انتقادی به شاگردان، معلم مجرب از درگیری بیش از حد دانش‌آموزان با موارد پیچیده اجتناب می‌ورزد. در عوض توجه خود را به آموزش قالب‌های بنیادی رشتة مربوط، مانند واژه‌ها، مفاهیم، مشكلات و روش‌ها معطوف می‌دارد و به تهیة راه‌های كلی برای سازمان‌دهی دانش مربوط و پرسش در آن زمینه می‌پردازد.

 

 

بسیاری از معلمان، ایجاد مدل‌های تجسمی را برای درك فرایندهای فكری خود بسیار مفیدتر از تمرین‌های نوشتاری و شفاهی می‌دانند. این طرز تفكر، كاملاً مطابق با نظریة پیاژه است كه در آن یادگیری پیش از آن كه به حالت مطلق درآید، به صورت تجربة واقعی شروع می‌شود (حبیبی‌پور، 1385: 68). فراگیری تفكر انتقادی، شامل توسعة فرایندهای فكری از طریق سیر كردن در ماورای نگرش‌ها و تصورات خودمحور و تجربة حسی بی‌واسطه است. توانایی‌های تصمیم‌گیری برای دست زدن تجربیات جدید و تجسم امكانات فراتر از تجربیات آنی شخص، از عناصر مهم تفكر انتقادی به حساب می‌آیند. شاگردانی قادر به تفكر انتقادی خواهند بود كه بتوانند تصور و برداشت خود را از واقعیت دست كم به طور موقت كنار بگذارند و به واقعیت‌های جایگزین دیگر بیندیشند. این همان انتقال از تجربة عینی به درك یا فهم امور انتزاعی است.

 

 

از سویی دیگر، نمایش خلاق ترکیبی از تئاتر و تعلیم و تربیت است. توانایی‌های بلاقوۀ انسان را به فعل درمی‎آورد و تفکر در آن شهودی و هم منطقی است. در آزمایشگاه نمایش خلاق آدم‎ها بحران‎ها را می‎آزمایند، نگرش‌ها و توانایی‌های خود را محک می‌زنند، زندگی را در محیطی امن تمرین می‎کنند و به طور فی‎البداهه به آن عکس‏العمل نشان می‎دهند. از آن جا که در این نوع نمایش فشار اجرا در کار نیست، بچه‌ها در مراحل رشد از آن تجربه می‎آموزند و بزرگ‎سالان برای مشکلات خود راه‏حل پیدا می‏کنند.

 

 

بر خلاف سایر درس‏ها، درس نمایش خلاق امتحان و رتبه‏بندی ندارد. به همه فرصت ابراز وجود می‏دهد. درست و غلط در آن مطرح نیست. فعالیتی جاری، نمادین و برانگیزاننده است که در زمان حال روی می‎دهد و بداهه‌سازی در این نوع نمایش اهمیت خاصی دارد (ریچ، 1384: 30). که این ویژگی‌های نمایش خلاق می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد تفکر انتقادی و موجب پیشرفت درسی دانش‌آموزان در کلاس را فراهم گرداند. بنابراین پژوهش حاضر به بررسی نقش آموزش به شیوه‌ی نمایش خلاق در درس اجتماعی بر پیشرفت درسی و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه سوم ابتدایی می‌پردازد.