ازدواج نخستین سنگ بنای تشکیل خانواده و بالطبع، جامعه و اجتماع است. اسلام به عنوان یک مکتب آسمانی آن را نه تنها کاری محبوب و مقدس دانسته، بلکه جوانان را به طور مؤکد بدان توصیه ‌کرده‌است. هر ازدواجی دارای هدف خاص خود است، ولی در این میان، برخی از اهداف کم ارج و کم اهمیت و در نتیجه، ناپایدارند و نمی‌توانند برای همیشه و یا حتی زمانی طولانی خوشبختی زوجین را تضمین کنند. برخی نیز ارجمند و پایدارند.

گمان نمی‌رود از بین مکاتب و مذاهب، هیچ مذهبی به اندازه ی اسلام، درباره ازدواج بحث کرده باشد. ازدواج از نظر اسلام امری مؤکد است که بر اساس مقررات، آداب و رسوم وتشریفات خاصی صورت می‌گیرد.

الف: شروط العاقدین:

در کتاب الفقه علی مذاهب الخمسه شروط عاقدین این گونه بیان شده است که تمام فرق بر شرط عقل و بلوغ در ازدواج اتفاق نظر دارند و نیز گفته شده که زوجین باید خالی از موانع زوجیت باشند یعنی از محارم نسبی و سببی دائم و موقت نباشند و همچنین مذاهب بر این که زوجین باید

معلوم و مشخص باشند و نیز وجود رضا و اختیار توافق نظر دارند و با وجود اکراه طرفین، عقد منعقد نمی شود و فقط حنفیه معتقد است که عقد با اکراه نیز صحیح است.

• • اتفقوا علی شرط العقل و البلوغ فی الزواج الا مع الولی، ویاتی الکلام عنه، علی خلو الزوجین

• و التفقوا ایضا علی وجوب التعیین.

و التفقوا علی وجوب الرضا و الاختیار، و عدم انعقاد الزوج مع الاکراه الا حنفیه فانهم قالو: ینعقد الزواج بالاکراه».^[۹۶]

ب: معنا و مفهوم عقد:

عقد از نظر لغت به معنای (گره زدن) و خود «گره» در اصطلاح هر چیزی است که در سایه آن، رابطه میان دو نفر یا دو گروه ایجاد شود. در زبان ازدواج زناشویی عقد یعنی ایجاد پیوند مشترک میان زن و شوهر که در سایه آن حقوق، تعهدات و مسئولیت‌های دو جانبه پدید می‌آید. هدف اصلی ازدواج پاسخ مثبت دادن به میل جنسی و سنت الهی و تولید نسل است در جهت حفظ نجابت و ارزش‌های انسانی.

نکاح عقدی است که به موجب آن، مرد وزن لااقل بر نفی محرومیت جنسی یا علاوه بر نفی آن محرومیت به منظور تشکیل خانواده و زندگی مشترک خانوادگی قانوناً با هم متحد می‌شوند. ^[۹۷]

برای هر ازدواج سه ضرورت مطرح است:

۱-ضرورت فردی

۲-ضروت اجتماعی

۳-ضرورت مذهبی

به طور کلی در هر ازدواجی که صورت می‌گیرد یکی از ضرورت های مذکور وجود دارد، و افراد بر اساس ضرورت‌های فردی، که خود آن شامل نیازهای عاطفی، روحی و جسمی است، ازدواج می‌کنند که در اصل یک عامل درونی محسوب می‌شود و مربوط به روحیات فردی شخصی است که قصد ازدواج دارد. یا بر اساس ضرورت اجتماعی، که در آن زندگی می‌کنند مثلاً عرف یک جامعه سن خاص یا شرایط خاصی را برای ازدواج افراد آن تعیین ‌کرده‌است ، پس افراد آن جامعه خود را ملزم به رعایت عرف رایج در آن جامعه می‌دانند.مورد سوم ضرورت مذهبی در ازدواج است که پیروان هر آیینی سعی می‌کنند راه و روش زنگی خود و از جمله ازدواجشان را بنا ‌بر همان آموزه‌های دینی پایه ریزی کرده وبه آن عمل نمایند.

ج: مهریه:

مهر کلمه ای ایست عربی و در فارسی آن را کابین گویند، و لغات دیگر مترادف آن در عربی، صداق، نحله، فریضه و اجر می‌باشد. در قرآن مجید واژه ی مهر به کار نرفته است بلکه از لغات معادل ان استفاده شده .آیات زیر مبنای فقهی مهر در قرآن است:

وآتوا النساءصدقاتهن نحله .

صداق‌های زنان را به عنوان بخشش پرداخت نمایید.

و ان طلقتموهن من قبل ان تمسوهن و قد فرضتم لهن فریضه فنصف ما فرضتم.

هر گاه زنان را قبل از همبستری طلاق دادید نیمی از مهر آنان را پرداخت کنید.

فما استمتعتم به منهن فاتوهن اجورهن.

یعنی از زنان که استمتاع می‌برید اجر آنان را پرداخت کنید.این آیه بر نکاح منقطع تفسیر شده است و لذا بر مهریه نکاح منقطع اجر(مزد)اطلاق گردیده است. ^[۹۸]

مهر به حکم کتاب و سنت و اجماع مسلمین، حقی است از حقوق زوجه. ^[۹۹]

د: اقسام مهر:

۱-مهرالمثل ۲- مهرالمتعه ۳-مهرالسنه ۴- مهر المسمی ۵- مهرالمفوضه

۱- مهرالمثل:

مهری است که در عقد نکاح از آن نامی برده نشود و مقدار آن تعیین نگردد در این صورت باید حد وسط مهذ خویشاوندان زن و شوهر تبعیت کنند مثلاً اگر زن از فامیلی باشد که عموماً مهر دخترانشان در حدود پنجاه هزار ریال تا صد عزار ریال است باید حد وسط و میانگین دو مبلغ مذبور را مورد توجه قرارداده و مهر را تعیین

می‌کنند. ^[۱۰۰]

۲- مهرالمتعه:

اگر کسی زنی را به عقد خویش در آورد و در عقد هم مهر را به هیچ عنوان ذکر نکردند سپس بدون این که با وی عمل زناشویی انجام بدهد او را طلاق گوید در این مورد مهر المثل واجب نیست بلکه باید رعایت حال مرد آن هم در شرافت خانوادپی و توانگری ، مقداری از مال خویش را به آن زن بخشیده و هدیه نماید این چنین مهری را مهر المتعه می‌گویند. ^[۱۰۱]

۳-مهرالسنه:

منظور از مهر السنه مهری است که رسول خدا (ص)جهت ازدواج دختر خود صدیقه کبری فاطمه زهرا علیهاالسلام با امام علی مرتضی علیه السلام قرارداده بوده است.وآن عبارت از پانصد درهم می‌باشد مطابق برخی از اخبار مهر صدبقه کبری حدود سیصد درهم بوده است. ^[۱۰۲]

۴-مهرالمسمی:

این مهر چنان که از نام آن معلوم می‌باشد ، آن است که مقدار آن درعقدتعیین گردد.

و تعیین مقدار آن وابسته به رضایت زن و شوهر است که به هر مقداری رضایت دادند درست خواهد بود خواه مقدار آن کم باشد مانند پنجاه ریال و خواه زیاد باشد مانند پنج میلیون ریال در واقع برای حداکثر آن میزان معینی در بین نیست هر قدر خواستند می‌توانند تعیین کنند.

فقهای اربعه اهل سنت با ما هم عقیده هستند و دلیل آن آیه شریفه ۲۰ سوره ی نساء است.رسول خدا (ص) فرمودند بهترین ازدواج آن نکاحی است که مهر آن کمتر و سبکتر باشد.چنانچه ابوالفتح رازی در ذیل تقسیر خود در آیه ی فوق متذکر گردیده است و نیز در کتاب لئالی الاخبار از امام علی (ع) نقل شده که فرمودند(لا تغلوا فی مهر النساء فیکون عداوه)یعنی درباره ی مهر و کابین زنان زیاده روی و غلو نورزید که ممکن است به عداوت و دشمنی کشانده شود. ^[۱۰۳]

۵-مهر المفوضه(تفویض مهر):

عبارت است از این که مهر در عقد به طور اجمال ذکر شود و مقدار آن به اختیار یکی از دو طرف عقد ازدواج، زوجه قرار داده شود .‌بنابرین‏ اگر تفویض مهریه به حکم و دستور زوج قرار داده شداو دارای اختیار خواهد بود به هر مقداری که بخواهد تعیین نماید چه کم و چه زیاد باشد و از برای آن اندازه و حد معینی نیست ولی اگر اختیار مهر به زوجه تفویض گردید از لحاظ کمی دارای اندازه و حدی نیست اما از لحاظ زیادی نمی تواند هر قدر که دلخواه او باشد تعیین نماید بلکه کثرت و زیادی آن محدود است با آن که از مهر السنه که مقدارش قبلاً گفته شد تجاوز نکند. ^[۱۰۴]

ح: مهریه از منظر مذاهب:

«ریموندگن»، محقق هوشمند جرم شناسی – که حتی عقایدش را بعد از تحقیق روشمند و علمی، با احتیاط و وسواس بیان می‌کند – در این زمینه می نویسد: «سیستم های گوناگون کنترل غیرکیفری، نقشی متغیر اما مسلم در امر پیشگیری از تبهکاری و تکرار جرم دارند.» (ریموندگیس: ۱۴۰) وی همچنین معتقد است: «سیاست نوین جنایی که متمرکز در پیشگیری های ثانویه است، به طور قطع، اثر بسیار محدود کننده ای بر روی تبهکاران دارد.»^[۳۶]

ترویج دستورات اخلاقی اسلام و به کارگیری توصیه های آن در عرصه های مختلف زندگی، همان چیزی است که «برانتتینگهام وفاست» (۱۹۷۶) از آن به ‌عنوان پیشگیری اولیه یاد می‌کند (کراهام: ۱۱) و جالب است که «اشتاین متر» (۱۹۸۲) از اهمالی که در امر بازدارندگی عمومی و فردی ایجاد شده است، سخن می راند و اظهار تأسف می‌کند. (همان: ۴ الی ۸)

اهتمام به عبادات فردی و جمعی مانند نمازهای یومیه، روزه، حج، نماز جمعه، عزاداری در ماه های محرم و مراسم ویژه ماه رمضان، شرکت در مساجد و تکایا، زیارت مقابر قدسی ائمه اطهار (علیهم السلام) و بزرگان دین، از جمله مراسم مذهبی – سنتی و تقریبا بی هزینه جامعه ماست که می توان در این راستا نهایت بهره معنوی را حاصل نمود.

علاوه بر توصیه های مکرر فوق، نهاد مستقل دیگری به نام امر به معروف و نهی از منکر توسط دین اسلام تأسیس شده است، تا عمل به فرامین اخلاقی را تضمین نموده و در عین حال، از اصلاح جامعه نیز، غفلت نشود.

امر به معروف و نهی از منکر، به معنای مسئولیت فرد در قبال مردم و جامعه است و مبارزه با همه عوامل انحرافی و بیمار کننده و ضد ترقی و سلامت را شامل می شود.

اگر بتوانیم با توجه به وضعیت جوامع فعلی، راهکارهای منطقی و کارآمدتری برای انجام این واجب الهی پیدا کنیم، جامعه خود به خود و در سطحی وسیع و چه بسا با تخصیص هزینه هایی به مراتب کمتر. کنترل خواهد شد و با این نظارت گسترده عمومی، لغزشها و انحرافات به حداقل خود خواهد رسید.

اسلام با توجه به جهان بینی الهی و توحیدی خود، به هستی معنی می بخشد و در نتیجه به زندگی، هدف و نشاط داده و در نهایت به انسان، آرامش و به جامعه، آسایش می‌دهد.

پیشگیری از وقوع جرم از جهت خط مشی و از جهت عملی به سنت های فرهنگی، سیاسی و فکری رایج بستگی دارد، به همین دلیل نحوه پذیرش و مفهوم سازی پیشگیری از جرم و در نتیجه روش برنامه ریزی، هماهنگی و اجرای سیاست‌های مربوط در سطح ملی در کشورهای مختلف به نحو قابل ملاحظه ای متفاوت است.

اسلام تمام مساعی خود را به کار می بندد و تمهیدات لازم را در بعد فردی و اجتماعی برای سلامت افراد و جامعه تدارک می بیند؛ با این همه، از اصلاح و نازپروری آن عده از افرادی که احیاناً مرتکب جرم و گناه می‌شوند، غافل نمانده است که اتفاقاً علمی ترین و انسانی ترین تدابیر را بعد از ارتکاب جرم، مدنظر قرار داده است.

با توجه به اهمیت امر پیشگیری از وقوع جرم و موقعیت والای این مسئولیت در تمامی نظامهای معتبر امروزی، این تفسیر که «هر گونه اقدامی که ‌در مورد امر پیشگیری از وقوع جرم لازم باشد، اگر قوای دیگر در اجرای آن، وظایفی را متحمل گردند دخالت در سایر قوا نخواهد بود.»کاملا منطقی به نظر می‌رسد؛ چرا که انجام این وظیفه سنگین در کشور ما متولی دیگری ندارد.^[۳۷]

بخصوص که ممکن است دولت و یا نهادهای دیگر غیردولتی از اثرات بالقوه جرم زایی سیاست‌های خود آگاه نباشند، لذا برای به حداقل رسانیدن اینگونه تأثیرات، نظارتی از دید سیاست جنایی، منطقی و ضروری به نظر می‌رسد. شاید «نظارت بر حسن اجرای قوانین»^[۳۸] را بتوان از این زاویه نیز تعریف نمود و یا لااقل یکی از وجوه این نظارت برشمرد.

اهمیت خانواده در پیشگیری از جرم سال‌های زیادی است که جرم شناسان، جامعه شناسان و آسیب شناسان اجتماعی به اهمیت غیرقابل انکار و عظیم خانواده در تربیت فرزندان خود توجه کرده‌اند و براین باورند که خانواده به ‌عنوان یک اجتماع اولیه با اعضای تشکیل دهنده محدود و اندک خود (فرزندان) به منزله پرورشگاه باورها، اعتقادات، ارزش‌ها، هنجارها، اخلاقیات، اندیشه ها و رفتارهای مورد قبول اجتماعی محسوب می شود.

پر واضح است که جنبه‌های مختلف شخصیتی هر فرد سالم و ایده آل از ارائه مطلوب هنجارهای مورد قبول اجتماع از سوی والدین خود شکل گرفته و به سوی تکامل پیش می رود.

اگر خانواده در ارائه علمی، رفتاری و گفتاری بایدها و نبایدهای انسانی و اجتماعی به فرزندان خود موفق باشد، به نظر می‌رسد که در آینده، کمتر شاهد نقض حقوق فردی و اجتماعی در جامعه باشیم.

در بررسی وضعیت شخصیتی غالب مجرمان، به خصوص مجرمان نوجوان و جوان، ملاحظه خواهیم کرد که اکثریت آن ها در دوران کودکی و نوجوانی مشکلاتی را از لحاظ عاطفی، تربیتی، مالی و رفتاری داشته اند که ناشی از عدم تربیت و حضانت مناسب پدر و مادر آن ها بوده است؛ به طوری که یا خانواده از هم پاشیده و والدین از هم جدا داشته اند یا یکی از آن ها، بخصوص مادر محکومیت کیفری داشته است و… .

از جمله بزرگترین راه های انتقال میراث فرهنگی به کودکان و نوجوانان، راه مصاحبت، معاشرت و گفتگوست و از این طریق زمینه بلوغ کودکان فراهم شده و آشتی آن ها با قوانین و الگوهای اخلاقی و اجتماعی صورت می‌گیرد و گفتگو به عبارتی راه بزرگ تعلیم و تربیت است.

ممکن است ما با جبر و تندی، کودکان را مطیع خود کنیم، اما این را نیز نباید فراموش کنیم که کودکان و نوجوانان ما، مقابل مقررات تحمیلی و هنجارهای درونی نشده، مقاومت نشان خواهند داد. این امر، ‌در مورد افراد بزرگسال نیز مصداق دارد بدین توضیح که اگر مردم از لحاظ اخلاقی، عملی را به ‌عنوان عملی ناپسند، غیرانسانی و غیراخلاقی تلقی نکنند و آن را نپذیرند، ممکن است ما با توسل به زور، چند صباحی جلوی ارتکاب به آن عمل را بگیریم، اما چندی نخواهد گذاشت که با ارتکاب متعدد به آن عمل، مواجه خواهیم شد. خانواده، برای پیشگیری از نابسامانیهای اجتماعی، اعمال مجرمان و عدم تعادل روحی افراد، مهمترین ابزار است. انسانی که از درون یک خانواده ناسالم برخاسته، نمی تواند یک شهروند درست باشد. پس باید، از وارد شدن آسیب بر پیکره خانواده ها محافظت کرده و تلاش کنیم پوسته محافظ آن، سالم بماند.

گفتار دوم: نقش امر به معروف و نهی از منکر در پیشگیری از جرم

بزهکاری امری اجتناب ناپذیر است که در همه جوامع بشری وجود دارد، اما در جوامع مختلف با اشکال متفاوت ظاهر می شود. هیچ چامعه ای نیست مگر آنکه در آن جامعه، «جرم» – یعنی عملی که احساسات قوی و مشخص وجدان گروهی را جریحه دار می‌سازد (بیکا، ۱۳۷۰: ۱۷) – وجود دارد.

فرضیه اول: با طبقه‏ بندی تجدید ارائه صورت سود و زیان در دو گروه متقلبانه و غیر متقلبانه، می‏توان رابطه معناداری بین سود تقسیمی و تجدید ارائه (به عنوان معیاری از گزارشگری متقلبانه) مشاهده کرد.

فرضیه دوم: با طبقه‏ بندی تجدید ارائه صورت سود و زیان در دو گروه متقلبانه و غیر متقلبانه، می‏توان رابطه معناداری بین سطح سود تقسیمی و تجدید ارائه (به عنوان معیاری از گزارشگری متقلبانه) مشاهده کرد.

۳-۴ مدل مورد استفاده برای آزمون فرضیه‌ها

در این تحقیق به منظوربررسی رابطه بین سیاست تقسیم سودشرکت‌هاوگزارشگری مالی متقلبانه ازرابطه لوجستیک (۱) استفاده شده است:

رابطه (۱)

P (Fraud)_i,t = α_۰ + α_۱DIV_i,t + α_۲SIZE_i,t + α_۳ROA_i,t + α_۴FIN_i,t + α_۵LEV_i,t + α_۶CFO_STD_i,t + ε_i,t

همچنین،به منظوربررسی رابطه بین سطح سودتقسیمی وگزارشگری مالی متقلبانه ازرابطه لوجستیک (۲) استفاده شده است:

رابطه (۲)

P (Fraud)_i,t= α_۰ + α_۱BDIV_i,t + α_۲SIZE_i,t + α_۳ROA_i,t + α_۴FIN_i,t + α_۵LEV_i,t + α_۶CFO_STD_i,t + ε_i,t

۳-۵ اندازه‌گیری متغیرهای تحقیق

متغیرهای تحقیق شامل سه بخش است. بخش اول دربرگیرنده تقلب در گزارشگری مالی به عنوان متغیر وابسته و بخش دوم شامل سود تقسیمی به عنوان متغیرمستقل و بخش سوم شامل اندازه شرکت، بازده دارایی‌ها، تأمین مالی خارجی، اهرم مالی شرکت و انحراف معیارجریان نقد عملیاتی طی دوره پنج ساله به عنوان متغیرهای کنترلی است.

۳-۵-۱ متغیرهای وابسته

متغیروابسته در این تقلب در گزارشگری مالی شرکت‌‌ها است که درادامه نحوه تعیین آن تشریح می‌شود. در این تحقیق متغیر وابسته، یعنی گزارشگری مالی متقلبانه (Fraud) به سه شکل زیر تعریف شده‏است، تا امکان انجام تحلیل‏های اضافی برای پژوهش‏گر ایجاد شود.

الف. در نخستین شکل تعریف گزارشگری مالی متقلبانه، گزارشگری مالی شرکت‏هایی که صورت‏های مالی آن ها در دوره های آتی تجدید ارائه شده‏است، متقلبانه در نظر گرفته می‏ شود. این نحوه تعریف گزارشگری مالی متقلبانه همگام با تحقیقاتی است که تجدید ارائه صورت‏های مالی را به عنوان کیفیت گزارشگری مالی در نظر گرفته‏اند. در این نحوه تعریف گزارشگری مالی به هیچ عنوان به انگیزه های تجدید ارائه صورت‏های مالی توجه نمی‏ شود. هدف از این نوع تعریف گزارشگری متقلبانه مقایسه و تحلیل نتایج تحقیق در برابر سایر پژوهش‏های داخلی است. بر این اساس متغیر وابسته تحقیق (Fraud) این گونه تعریف می‏ شود: درصورتی که شرکت صورت‏های مالی خود را در دوره آتی تجدید ارائه کرده‏باشد Fraud مقدار ۱ را اختیار خواهد کرد و در غیر این صورت (یعنی شرکت صورت‏های مالی خود را تجدید ارائه نکرده‏باشد) مقدار Farud صفر خواهد بود.

ب. در دومین حالت تعریف متغیر وابسته، به انگیزه های تجدید ارائه صورت‏های مالی توجه می‏ شود. ‌به این ترتیب شرکت‏هایی که صورت‏های مالی آن ها تجدید ارائه شده و بر اساس مدل برادستچر و همکاران (۲۰۱۲) این تجدید ارائه فرصت‏طلبانه طبقه‏ بندی شود، گزارشگری مالی این شرکت متقلبانه تلقی می‏ شود و متغیر وابسته تحقیق (Fraud) مقدار یک را اختیار خواهد کرد. در غیر این صورت مقدار متغیر وابسته صفر خواهد بود که شامل شرکت‏هایی خواهد بود که صورت‏های مالی خود را تجدید ارائه نکرده اند یا تجدید ارائه آن ها غیر متقلبابه طبقه‏ بندی شده‏است. مبنای آزمون فرضیه ‏های تحقیق این نحوه از تعزیف گزارشگری مالی متقلبانه خواهد بود.

ج. به منظور انجام تحلیل‏های اضافه در خصوص نتایج به دست آمده در خصوص فرضیه ‏های تحقیق، سومین تعریف از متغیر وابسته تنها بر شرکت‏های نمونه گزارشگری مالی غیر متقلبانه تمرکز خواهد کرد و نمونه تحقیق تنها شامل این گروه از شرکت‏ها خواهد بود. از آنجا که دلایل تجدید ارائه در نمونه غیرمتقلبانه نامشخص است و می‏تواند به دلایل متعددی حادث شده‏باشند، ممکن است نتایج به دست آمده در این گروه مضنون تلقی شود. از آنجا که در ادبیات تحقیق تأکید شده‏است در مواردی که مدیریت سود با افزایش درآمد شناسایی شده همراه است، احتمال بروز رفتار متقلبانه مدیریت سود، بیشتر است. ‌بنابرین‏، در این قسمت مشاهدات شرکت-سال موجود در نمونه غیرمتقلبانه در دو گروه مدیریت سود افزایشی و کاهشی طبقه‏ بندی شده‏اند.‏‏ شرکت‏هایی که در گروه غیر متقلبانه کاهشی قرار می‏ گیرند شرکت‏هایی هستند که سود اولیه از سود تجدید ارائه شده کمتر است. یعنی سود واقعی (تجدید ارائه شده) بیشتر از سودی بوده‏است که شرکت در ابتدا گزارش کرده‏است.شرکت‏هایی که در گروه غیر متقلبانه افزایشی قرار می‏ گیرند شرکت‏هایی هستند که سود اولیه از سود تجدید ارائه شده بیشتر است. یعنی سود واقعی (تجدید ارائه شده) کمتر از سودی بوده‏است که شرکت در ابتدا گزارش کرده‏است.‌به این ترتیب متغیر وابسته (Fruad) برای مشاهدات گروه کاهشی مقدار یک و برای مشاهدات گروه افزایشی ارزش صفر را اختیار خواهدکرد.

• • 1. متغیرهای مستقل

متغیرهای مستقل این تحقیق به شرح زیر است:

• • DIV: متغیر مجازی است. در صورتی که شرکت سود توزیع کرده باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است.

• BDIV: متغیر مجازی است. در این تحقیق شرکت‌ها هر ساله بر اساس نسبت سود نقدی، به صورت صعودی مرتب شده و به چهار گروه تقسیم می‌شوند. شرکت‌هایی که در چارک اول (یعنی شرکت‌هایی که جزء ۲۵% شرکت‌های با کمترین نسبت توزیع سود هستند) قرار می‌گیرند مقدار صفر و سایرشرکت‌ها مقدار یک را اختیار می‌کنند.

۳-۵-۲ متغیرهای کنترلی

ارتباط بین سود تقسیمی و گزارشگری مالی متقلبانه ممکن است تحت تأثیر محیط اطلاعاتی و خاص هر شرکت باشد که در این تحقیق به منظور افزایش دقت و قابلیت اتکاء، نتایج متغیرهای زیر کنترل شده‌اند:

• • SIZE=برای کنترل اثراتاندازه شرکت از لگاریتم طبیعی فروش استفاده می‌شود.

• ROA=بازده دارایی‌ها که از تقسیم سود عملیاتی بر میانگین کل دارایی‌ها به دست می‌آید.

OP/((TA_t-1+TA)/2)

• FIN=تأمین مالی خارجی.

متغیرمجازی است،درصورتی که شرکت در طول سال تأمین مالی خارجی(بدهی جدید یا سهام منتشره جدید) داشته باشد و میزان آن ۲۰% یا بیشتر از میزان (بدهی یا سرمایه) موجود باشد برابربایک ودرغیراینصورت برابرباصفراست.

متغیرتأمین مالی خارجی یک متغیر مجازی است برای کنترل انگیزه‌ای تأمین مالی. برخی مطالعات بیان می‌کنند که دستیابی مکرر به بازار سرمایه انگیزه مدیران را برای مدیریت سود زیادمی‌کنددرحالی‌که سایر مطالعات می‌گویند که اهرم و سرمایه می‌تواندهزینه‌های نمایندگی را بکاهد و مانع رفتارهای فرصت‌طلبانه مدیران شود(ین و میائو، ۲۰۱۱).

• LEV= اهرم مالی که از نسبت کل بدهی‏ها به کلدارایی‏های شرکت به دست می ‏آید.

ما نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام را برای کنترل اثر اهرم بر کیفیت سود به کار گرفتیم به طوری که (دیفوند و جیامبالوو^[۶۲]، ۱۹۹۴) مدارکی ارائه می‌کنند که مدیران شرکت‌هایی که دارای اهرم بالاتری هستند درآمدهای خود را دستکاری می‌کنند تا از تعهدات بدهی شانه خالی کنند. درحالی که (بارتون و وایمر^[۶۳]، ۲۰۰۴) شواهدی ارائه می‌کند که انگیزه مدیران جهت گزارشگری با کیفیت بالا با افزایش میزان بدهی‌ها زیادمی‌شود (ین و میائو، ۲۰۱۱).

منحنی‌های یادگیری مبتنی بر تجربه

منحنی‌های یادگیری مبتنی بر تجربه به روش کسب دانش از طریق تجربه اشاره دارد که در آن تجربه به سازمان در بقای آن کمک می‌کند.

دانش عاریتی

دانش عاریتی به هوشمندی شرکت^[۲۲] نیز شهرت دارد. این فرایند شامل جستجوی اطلاعات ‌در مورد اینکه رقبا چه کارهایی انجام می‌دهند و چگونه کارهایشان را انجام می‌دهند، می‌باشد. این اطلاعات را می‌توان از طریق مشاوران، نمایشگاه‌های تجاری، فروشندگان، شبکه های تخصصی، الگوگیری^[۲۳]، شبکه های تخصصی، سرمایه‌گذاری‌های مشترک^[۲۴]، کار با مشتریان رهبر، و آموزش و پرورش^[۲۵] به دست آورد.

سوء استفاده

سازمان‌ها از این طریق به اطلاعات سازمان‌های دیگر دست پیدا می‌کنند؛ اطلاعاتی که قبلاً آن ها را دارا نبودند.

جستجو و ادراک

جستجو و ادراک، فرایند کسب دانش است که می‌تواند به شکل بررسی دقیق^[۲۶]، تحقیق متمرکز^[۲۷] یا نظارت بر عملکرد^[۲۸] باشد.

بررسی دقیق

بررسی دقیق محیطی برای بررسی یا حداقل‌سازی تغییرات محیطی در جهت اطمینان از بقای سازمان اشاره دارد. بررسی دقیق از لحاظ شدت می‌تواند متفاوت باشد و حالت‌های مختلفی شامل هوشیاری بالا^[۲۹]، حفظ^[۳۰] و انفعالی^[۳۱] داشته باشد.

تحقیق متمرکز

تحقیق متمرکز شبیه بررسی دقیق است، اما در یک حوزه خاص مانند مشتریان یا رقبا انجام می‌شود.

نظارت بر عملکرد

یکی از شفاف‌ترین و فراگیرترین شیوه های جستجوی سازمانی، نظارت بر عملکرد سازمانی است. سازمان‌ها به طور مداوم میزان دستیابی به اهداف عملکردی خود را ارزیابی می‌کنند. نظارت بر عملکرد با هدف بهبود عملکرد صورت می‌گیرد.

توزیع اطلاعات

بخش دوم یادگیری‌مداری، توزیع اطلاعات است. توزیع اطلاعات فرآیندی است که سازمان از طریق آن دانش و اطلاعات کسب شده را در سرتاسر سازمان توزیع می‌کند. مکانیزم‌های مختلفی وجود دارد که سازمان‌ها می‌توانند برای توزیع اطلاعات استفاده کنند، مانند جلسات میان بخشی، روزنامه‌های سازمانی، پست الکترونیکی، گزارشات و سمینارها. توزیع اطلاعات در سازمان‌، عامل تعیین کننده وقوع و گستره یادگیری‌مداری است. برای مثال، واحدهای مختلف سازمان با توزیع اطلاعات در سازمان، می‌توانند چیزهایی را که هر یک از آن ها به طور مستقل می‌دانستند را به هم مرتبط کنند و ‌بنابرین‏ چیزهای جدیدی را یاد بگیرند.

توزیع مؤثر اطلاعات، ارزش اطلاعات را افزایش می‌دهد، چرا که همه بخش‌های سازمان به اطلاعات سازمان دسترسی پیدا می‌کنند و از آن ها در تصمیم‌گیری‌های خود استفاده می‌کنند.

تفسیر اطلاعات

سومین مرحله یادگیری‌مداری، تفسیر اطلاعات است. دفت و ویک (۱۹۸۴) تفسیر را به ‌عنوان فرآیندی که در آن اطلاعات معنادار می‌شود و فرایند ترجمه وقایع در سازمان‌ها و ایجاد درک مشترک در سازمان معرفی کردند.

به منظور اینکه سازمان یاد بگیرد، باید یک توافق عمومی در معنای اطلاعات و استلزامات آن برای کسب و کار وجود داشته باشد (دی، ۱۹۹۴ الف). برای اطمینان از اینکه کل اطلاعات در سازمان مد نظر قرار گرفته است، باید جلسات بحث و گفتگویی برای تبادل اطلاعات و بحث‌هایی مانند جایگاه‌های ارتباطی، نقش‌های یکپارچه‌کننده، سازمان‌های ماتریسی، جلسات چهره به چهره و استفاده از فن‌آوری اطلاعات در سازمان برگزار شود.

شکل مشخصی دادن به فرایند تفسیر اطلاعات بسیار مهم است. تفسیرهای ناهمگون و متعارض توسط واحدهای سازمانی که دارای اهداف متفاوتی هستند، به طور اجتناب‌ناپذیری منجر به عدم توافق‌ها می‌شود. اجازه دادن به ایجاد چنین اختلافاتی باعث بحث‌های احساسی و خصمانه و در نهایت اختلافات بلند مدت بین واحدهای اصلی سازمان می‌شود. برای حل مؤثر تعارضات، به استفاده از فرآیندهای ساختاردهی شده برای از بین بردن مخالفت‌ها نیاز است.

برخی از تئوریسین‌ها مانند سینکولا (۱۹۹۴)، اندازه‌گیری تفسیر اطلاعات را مشکل می‌دانند. اما هوبر (۱۹۹۱)، ۴ عامل قابل اندازه‌گیری را ارائه ‌کرده‌است که بر تفسیر اطلاعات تأثیر می‌گذارند. این عوامل عبارتند از: نقشه‌های شناختی^[۳۲]، غنای رسانه‌ای^[۳۳]، ظرفیت اطلاعات^[۳۴] و به فراموشی سپردن^[۳۵].

نقشه‌های شناختی

نقشه‌های شناختی همچنین با نام مدل‌های ذهنی^[۳۶] یا منطق‌های مسلط^[۳۷] نیز شناخته می‌شوند. آن ها شیوه هایی را برای سازماندهی اطلاعات ‌به این منظور که این اطلاعات تفسیر شود، ارائه می‌دهند. استفاده آگاهانه از نقشه‌های شناختی بسیار ضروری است، ‌به این خاطر که زمانی که اطلاعات در واحدهای مختلف سازمانی توزیع می‌شود، معمولاً به یک شکل طراحی یا شناسایی نمی‌شود. به علاوه نقشه‌های شناختی واحدهای مختلف سازمان، به خاطر اینکه هر یک از آن ها دارای مسئولیت‌های متفاوتی هستند، با هم فرق می‌کند. احتمال کمی وجود دارد که تفسیرهای یکسان صورت بگیرد، مگر آنکه نقشه‌های شناختی آگاهانه مورد استفاده قرار گیرد.

غنای رسانه‌ای

غنای رسانه‌ای به درجه‌ای که اطلاعات توسط فرستنده و گیرنده پیام با یک معنا برداشت می‌شود، اطلاق می‌شود.

ظرفیت اطلاعات

ظرفیت اطلاعات به میزان اطلاعاتی که گیرنده اطلاعات در حال حاضر در حال پردازش است، گفته می‌شود. اطلاعات در صورتی که میزان اطلاعات از ظرفیت گیرنده برای پردازش اطلاعات بیشتر باشد، دارای اثر کمتری خواهد بود. از آنجا که ظرفیت اطلاعاتی در واحدهای مختلف، یکسان نیست، ‌بنابرین‏ احتمال زیادی وجود دارد که تفسیر اطلاعات نیز در بین واحدها یکسان نباشد.

به فراموشی سپردن

به فراموشی سپردن فرآیندی است که طی آن یادگیرندگان، دانش‌های قدیمی و گمراه کننده را کنار می‌گذارند (هدبرگ، ۱۹۸۱). این فرایند سه تأثیر کوتاه مدت بر سازمان دارد:

• • سازمان در جاهایی که دانش قبلاً یافت شده بود، غیر فعال می‌شود.

• • یک تحقیق متمرکز از داخل یا خارج از شرکت به منظور به دست آوردن یک حقیقت جایگزین آغاز می‌شود.

• یادگیری جدیدی برای جایگزینی دانش کنار گذاشته شده صورت می‌گیرد.

حافظه سازمانی

حافظه سازمانی، دانش جمعی یک سازمان است و شامل تئور‌های کاربردی، مدل‌های ذهنی مشترک، پایگاه‌های داده‌ای اطلاعات، رویه‌ها و روال‌های رسمی و شکل‌گیری آداب و رسوم فرهنگی است که رفتارها را در سازمان شکل می‌دهند. این آخرین مرحله فرایند یادگیری‌مداری است و مطابق با این مدل، نتیجه اصلی یادگیری‌مداری است (اسلیتر و نارور، ۱۹۹۵). همان‌ طور که آرجریس و شون (۱۹۷۸) بیان کردند: «تلاش به عنوان نمایندگان یادگیری تا زمانی که در حافظه سازمانی ثبت نشود، بی نتیجه می‌ماند».

از بین عواملی که بر حافظه سازمانی تأثیر می‌گذارند، می‌توان ترک سازمان توسط اعضای آن، توزیع و تفسیر اطلاعات، روش‌های ذخیره‌سازی و دریافت اطلاعات و روش‌های جایابی و دریافت اطلاعات را نام برد.

حافظه سازمانی برای سازمان‌ها مهم است، چرا که جابجایی‌های کارکنان، باعث ایجاد ‌آسیب‌های زیادی به مؤلفه انسانی حافظه سازمانی می‌شود. بدون حافظه سازمانی، یادگیری به خاطر جابجایی‌های کارکنان و گذر زمان دارای عمر کوتاه خواهد بود (سینکولا، ۱۹۹۴).

موجودی کالا خریدها * ۳۶۵ = مدت زمان نگه داری موجودی کالا = رابطه (۲)

مدت زمان پرداخت حسابهای پرداختنی نیز نشان دهنده میانگین زمانی که سازمان بدهی هایش را با عرضه کنندگان خود تصفیه می‌کند، می‌باشد واز طریق رابطه (۳) محاسبه می‌گردد.سیاست های اتخاذ شده در قبال عرضه کنندگان نیز بر روی سودآوری سازمان تاثیر خواهد گذاشت(کالیس و دیگران^[۲۵]، ۲۰۱۱).

حساب های پرداختنی خریدها * ۳۶۵ = مدت زمان پرداخت حساب های پرداختی= رابطه (۳)

چرخه نقدینگی نیز فاصله زمانی وجوه نقد برای خرید موجودی برای استفاده در فرایند تولید و زمانی که وجوه نقد از طریق فروش محصول نهایی به شرکت باز می‌گردد را شامل می شود. این شاخص از طریق رابطه (۴) محاسبه می‌گردد .لازم به ذکر است که شاخص چرخه نقدینگی اگر چه در این مقاله به عنوان شاخص مدیریت سرمایه در گردش در نظر گرفته شده است ولی می‌تواند به عنوان یک شاخص عملکرد نیز در نظر گرفته شود . جانسون و سوئنن نیز در بررسی شاخص هایشرکت های موفق، چرخه نقدینگی را به عنوان یک معیار عملکرد در نظر گرفته اند(کمانکاس، ۲۰۰۸).

وصول مطالبات = چرخه نقدینگی = رابطه (۴)مدت زمان پرداخت حسابهای پرداختنی (تعداد روزهای نگهداری موجودی) + مدت زمان

۲-۲-۱۲ شاخص های عملکرد

جانسون و سوئنن^[۲۶] در مطالعه ای ۱۹۸۲داشته اند – که بر روی ۴۷۸ شرکت در دوره زمانی ۱۹۹۸ ۱۰شاخص را به عنوان شاخص های شرکت های موفق در نظر گرفته اند که سودآوری و نقدینگی از بین این شاخص ها مرتبط با سرمایه در گردش می‌باشد. سودآوری یکی از شاخص های مهم در ارزیابی عملکرد مالی شرکت‌ها محسوب می شود، که با استفاده و سود عملیاتی (ROA) از معیارهایی همچون بازده داراییها ناخالص و … محاسبه می‌گردد(کالیس و دیگران، ۲۰۱۱). نقدینگی نیز طبق نظر شلتون به توانایی سازمان برای ادای تعهدات کوتاه مدت خود مربوط می شود و سازمان باید سرمایه در گردش کافی یا دسترسی به وجوه کافی برای ادای این تعهدات را داشته باشد(سایفرت، ۲۰۰۵). پس می توان این چنین استدلال کرد که یک سطح نقدینگی بهینه می‌تواند به عنوان معیار مناسبی برای عملکرد مالی سازمان در نظر گرفته شود.

۲-۲-۱۳ عوامل مؤثر بر سرمایه در گردش

عوامل زیادی ممکن است بر روی سرمایه در گردش و سیاست‌های سرمایه در گردش سازمان تاثیر بگذارد(کالیس و دیگران، ۲۰۱۱). در اینجا چهار مورد از این عوامل که از اهمیت بیشتری برخوردار است توضیح داده می شود و بقیه عوامل نیز در حد اشاره خواهد آمد.

۲-۲-۱۳-۱ مدیریت وجوه نقد

شرکت ها استراتژی های مدیریت وجوه نقد خود رابر محور دو هدف تعیین می‌کنند : ۱) تهیه و تأمین وجه نقد برای انجام پرداخت های شرکت . ۲) به حداقل رساندن موجودی هایی که در شرکت به صورت راکد باقی می ماند(کالیس و دیگران، ۲۰۱۱). پلاک و کوکورک نیز اهداف مدیریت وجوه نقد را افزایش نقدینگی، کنترل جریان نقدی، افزایش ارزش سرمایه و کاهش هزینه های سرمایه بیان کرده‌اند و در مطالعه ای که در جمهوری چک داشته اند ‌به این نتیجه رسیده اند که بسیاری از فعالیت‌های بانکداری و خزانه داری در جمهوری چک بر روی مدیریت وجوه نقد که شامل بودجه بندی سرمایه، مدیریت بدهی ها، روابط خوب با بانک‌ها، پرداخت به عرضه کنندگان، جمع‌ آوری وجوه از مشتریان، کنترل پول خارجی و گزارش و حمایت فنی از این وظایف متمرکز شده اند(هاملز، ۲۰۰۴). ‌بنابرین‏ می توان با توجه ‌به این وظایف برای مدیریت وجوه نقد این چنین استدلال کرد که مدیریت مناسب و بهینه وجوه نقد بر روی مدیریت سرمایه در گردش سازمان تاثیر خواهد گذاشت چرا که بر روی مدت زمان وصول مطالبات و مدت زمان پرداخت بدهی ها تاثیر می‌گذارد و آن ها را در سطح بهینه نگه می‌دارد(چینگ و دیگران^[۲۷]، ۲۰۰۷).

۲-۲-۱۳-۲ نسبت بدهی

با این نسبت کل وجوهی که از محل بدهی ها تامین شده محاسبه می شود و از تقسیم کل بدهی ها بر کل دارایی ها به دست می‌آید(شارت و دیگران، ۲۰۰۸). چیو وچنگ در مطالعه ای که بر روی عوامل مؤثر بر مدیریت سرمایه در گردش داشته اند، دریافتند که نسبت بدهی ارتباط منفی معناداری با تراز نقدینگی خالص و نیازمندی های سرمایه در گردش و در نتیجه با مدیریت سرمایه در گردش دارد و هر چه میزان نسبت بدهی بالاتر باشد میزان سرمایه در گردش لازم برای عملیات روزمره سازمان کاهش می‌یابد(دایتون^[۲۸]، ۲۰۰۹).

۲-۲-۱۳-۳ جریان نقدی عملیاتی

چیو وچنگ^[۲۹] (۲۰۰۶) در مطالعه اثر جریان نقدی عملیاتی بر روی مدیریت سرمایه در گردش دریافتند که جریان نقدی عملیاتی ارتباط مثبت معناداری با تراز نقدینگی خالص و ارتباط منفی معنادار با نیازمندی های سرمایه در گردش دارد و در نتیجه بر روی مدیریت سرمایه در گردش سازمان تاثیر گذار می‌باشد(کمانکاس، ۲۰۰۸).

۲-۲-۱۳-۴ ابزارهای کنترل ریسک