2-3- مهم­ترین انواع نمایشنامه……………………………………………………………………………………………………………………………………19

 

2-3-1- کمدی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..20

 

2-3-2- تراژدی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………21

 

2-4- نمایشنامه عربی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………22

 

2-4-1- نمایشنامه­ عربی قبل از عصر نهضت………………………………………………………………………………………………………………….22

 

2-4-2- نمایشنامه­ عربی بعد از نهضت جدید………………………………………………………………………………………………………………..26

 

2-4-3- پیشگامان نمایش عربی در عصر نهضت…………………………………………………………………………………………………………….27

 

– مارون النقاش مؤسس نمایش عربی…………………………………………………………………………………………………………………………….28

 

– أبوخلیل قبانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….29

 

– یعقوب صنوع………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….30

 

2-4-4- نمایشنامه در قرن 20……………………………………………………………………………………………………………………………………..31

 

2-5- آغاز دوران معاصر نمایشنامه نویسی در مصر……………………………………………………………………………………………………..35

 

2-6- نمایشنامه شعری……………………………………………………………………………………………………………………………………………….37

 

فصل سوم : نگاهی به زندگی و ادبیات صلاح عبدالصبور

 

3-1- صلاح عبدالصبور در گذرگاه حیات وادبیات………………………………………………………………………………………………………43

 

3-2- نمایشنامه­های صلاح عبدالصبور…………………………………………………………………………………………………………………………..48

 

3-2-1-بعد أن یموت الملک………………………………………………………………………………………………………………………………………..48

 

3-2-1-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه بعد أن یموت الملک…………………………………………………………………………………….49

 

– پادشاه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..49

 

– ملکه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….49

 

– شاعر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………50

 

3-2-2- مأساة الحلاج…………………………………………………………………………………………………………………………………………………50

 

3-2-2-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه مأساة الحلاج……………………………………………………………………………………………….52

 

– حلاج……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

 

– شبلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………52

 

– حاکمان جور……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………52

 

3-2-3- لیلی و المجنون………………………………………………………………………………………………………………………………………………53

 

3-2-3-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه لیلی و المجنون……………………………………………………………………………………………55

 

– سعید………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………55

 

– لیلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..55

 

– استاد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………55

 

– زیاد………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..56

 

– حسان…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….56

 

3-2-4- الأمیرة تنتظر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..56

 

3-2-4-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه الأمیرة تنتظر………………………………………………………………………………………………..58

 

– شاهزاده خانم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

 

– قرندل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..58

 

– سمندل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………58

 

3-2-5- مسافر لیل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 58

 

3-2-5-1- شخصیت­های برجسته نمایشنامه مسافر لیل……………………………………………………………………………………………………59

 

– مسافر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

– بلیط فروش…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59

 

– راوی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 60

 

 

 

 

 

فصل چهارم : نمایشنامه­های صلاح عبدالصبور و میراث­های غربی و عربی 

 

 تأثیرپذیری­های صلاح عبدالصبور در نمایشنامه­هایش…………………………………………………………………………………………………..62

 

4-1-تأثیرپذیری عبدالصبور از آثار به ویژه نمایشنامه­های غربی(دوره جدید)………………………………………………………………..63

 

4-1-1- نمایشنامه­ی مأساة الحلاج………………………………………………………………………………………………………………………………..63

 

4-1-2- نمایشنامه­ی مسافر لیل…………………………………………………………………………………………………………………………………….66

 

4-1-3- نمایشنامه­ی لیلی و المجنون…………………………………………………………………………………………………………………………….68

 

4-1-4- نمایشنامه­ی الأمیرة تنتظر…………………………………………………………………………………………………………………………………72

 

4-2- تأثیرپذیری­های عبدالصبور از فرهنگ و ادبیات قدیم و معاصر عربی…………………………………………………………………….73

 

 

4-2-1- میراث تاریخی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….73

 

4-2-2- میراث ملی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….77

 

4-2-3- میراث دینی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..80

 

4-2-4- میراث صوفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………85

 

4-2-5- میراث ادبی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………90

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم : مضامین نمایشنامه­های صلاح عبدالصبور 

 

5-1- فقر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..94

 

5-2- التزام و پایبندی متفکران…………………………………………………………………………………………………………………………………..100

 

5-3- فساد و ظلم و ستم حاکمان(بی­عدالتی رایج در جامعه)………………………………………………………………………………………….107

 

5-4- عشق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………110

 

5-5- آزادی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..117

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 123

 

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..125

 

منابع عربی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..127

 

مجلات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….129

 

 چکیده

 

 

 

ادبیات از دیرباز جلوه­گاه اندیشه، آرمان، فرهنگ، تجارب و روحیات یک ادیب بوده است. امروزه آثار ادبی به صورت مستقیم یا در قالب رمز و اشاره، در حقیقت بیانگر عواطف، آگاهی­ها، افکار و تجربیات نویسندگا­نش است. آن­ها با قدرت اندیشه و قوه­ی تخیل و به کارگیری بدیع زبان، جلوه و معنای خاصی به زبان می­بخشند و با نفوذ در فکر و جان خواننده آن­ها را در غم­ها و شادی­هایشان شریک می­کنند. در واقع برخی از آثار ادبی می­تواند صادق­ترین ترسیم کننده­ی زندگی فردی و اجتماعی و دغدغه های صاحب اثر باشد. ادبیات معاصر عربی، دربردارنده­ی مفاهیمی نو است که نتیجه پیشرفت تمدن بشری است. بیان مسائل گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … از آغاز تا به امروز در ادبیات وجود داشته است؛ اما در عصر مدرن نمود مشخص­تری دارد. از جمله شاعران و نویسندگان معاصر مصری که در بیان این گونه مسائل بسیار موفق بوده است، می­توان صلاح عبدالصبور را نام برد. آثار او به ویژه نمایش­نامه­هایش که در قالب نمایشنامه­های شعری است در فضای ادب عربی، دارای ویژگی های منحصر به­ فردی از لحاظ شکلی و محتوایی است که مضامین آن در اثر ارتباط شاعر با واقعیت­های ملموس زندگی حاصل می­شود. با بررسی وتحلیل نمایشنامه­های او می­توان به پیام­های بسیاری که ورای شکل ظاهری نمایشنامه­های اوست، پی برد. این رساله بر این است تا با تکیه بر نمایش نامه­های عبدالصبور و بررسی آن­ها، دغدغه­ها و مضامین مورد توجه او در جوامع عربی به ویژه مصر را بیان دارد.

 

 

 

کلید واژه­ها: ادبیات معاصر، صلاح عبدالصبور، نمایش­نامه، میراث، مسائل انسانی

 

Abstract

 

Literature has always portrayed the ideas, ideals, culture, experience and spirit of a literary man. The literary works directly or in the form of a code or hint, in fact, represent emotions, awareness , and mass opinion of their authors, experiences. They give power of thought, and imagination and the use of innovative ideas, give special meaning to the language and to influence the minds and souls of readers participate them in their sorrows and joys. in fact, some of the literary outlines the sincerest concerns of the individual and social life and owner of the work. Contemporary Arabic literature, embodies the new concepts is the result of the development of civilization. Expressing various issues of political, cultural, social, economic from the beginning up to now, have existed in the literature, but in modern times it is more specific. Including poets and writers of contemporary Egyptian expression of these issues has been very successful, named salah abdulsaboor. His works, especially his views in the form of a poem plays in the atmosphere of Arabic literature, has unique characteristics in terms of form and content, the themes of his relationship with tangible realities of life can be achieved. By surveying and analyzing, many messages can be realized beyond the appearance of his plays. This dissertation which relies on the plays of Abdulsaboor tries to express the concerns and themes addressed in the Arabic countries, especially Egypt.

 

 

 

Key words: Literature, Salah Abdulsaboor, drama, heritage, human issues.

 

مقدمه:

 

ادبیات به عنوان یکی از انواع آثار هنری می­تواند تصویرگر بسیاری از حوادث و رویدادهایی باشد که در یک ملت رخ داده است. این نوع هنری همواره در زندگی انسان تاثیرگذار بوده است. در حقیقت، ادبیات از بستر جامعه دور نیست؛ بلکه همواره از زندگی اجتماعی و دغدغه­های بشر گرفته شده است. ادبیات هر جامعه­ای زبان گویای رازهای مگوی آن جامعه به طور مستقیم یا در رهگذر نماد و رمز است.

 

نمایشنامه یکی از انواع مهم آثار ادبی است که نویسندگان از آن به واسطه­ی رابطه­ی تنگاتنگی که با جامعه دارد، برای بیان افکار و دغدغه­های خود بهره می­برند. نمایشنامه­ی شعری یکی از انواع نمایشنامه در دوران معاصر است که بسیار مورد توجه نویسندگان عربی قرار گرفته است. صلاح عبدالصبور یکی از سردمداران این نوع هنری است.

 

صلاح عبدالصبور شاعر و نویسنده معاصر عربی از پیشگامان شعر مدرن مصر محسوب می­شود و با مهارت خود توانست نمایشنامه­ی عربی را وارد مرحله­ی جدیدی نماید. وی همواره معتقد بود یک ادیب قبل از این که یک نویسنده یا شاعر باشد باید زبان گویای مشکلات و کاستی­های جامعه خود باشد. پنج نمایشنامه­ی شعری او به شکل­های گوناگون به شرایط نا به سامان موجود در مصر میان سال­های 1952 تا 1971 اشاره دارد. شخصیت­هایی که در نمایشنامه­های او حضور دارند، هر کدام بیانگر یکی از مسائل و دغدغه­های انسان معاصر است که در این آثار انعکاس می­یابد که تحلیل مضامین نمایشنامه­های وی، موضوع اصلی پایان­ نامه حاضر است.

 

برای این منظور پس از بررسی کلیات، ابتدا به سیر نمایشنامه نویسی در سرزمین­های عربی به ویژه نمایشامه­ی شعری پرداخته شده، سپس در فصل سوم در خصوص زندگی شاعر، ادبیات و خلاصه نمایشنامه­های شعری او سخن گفته شده است. در فصل چهارم نیز تاثیرپذیری عبدالصبور از نمایشنامه­های غربی و میراث­های قدیم و جدید عربی مورد بررسی قرار گرفته است و سعی بر این بوده تا در این میان از مثال­های مناسب برای بهتر روشن شدن مبحث استفاده شود و هدف از اشاره به این تأثیرپذیری­ها، این بوده که وی در نگارش نمایشنامه­های خود بی تاثیر از دیگر نمایشنامه­ها نبوده است. در ادامه تلاش شده تا مضامین موجود در نمایشنامه­ها استخراج و مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.