1-6-1- قلمرو موضوعی تحقیق.. 19

 

1-6-2- قلمرو زمانی.. 19

 

1-6-3- قلمرو مکانی.. 19

 

1-7- روش تحقیق.. 20

 

1-8- روش نمونه برداری.. 20

 

1-9- جامعه تحقیق.. 21

 

1-10- پیشینه تحقیق.. 21

 

1-11- تعریف متغیرها و دادهها 26

 

فصل2- ادبیات موضوعی تحقیق.. 28

 

2-1- مقدمه. 29

 

2-1-1- چیستی و چگونگی دانش… 31

 

2-1-2- اشکال جدید منابع سازمانی.. 32

 

2-2- سرمایه فکری و رویکردهای آن. 41

 

2-2-1- مقدمه و تاریخچه. 41

 

2-2-2- سرمایه انسانی.. 48

 

2-2-3- سرمایه ساختاری.. 50

 

2-2-4- حسابداری دارایی های نامشهود و سرمایه فکری.. 51

 

2-2-5- طبقه بندی و مدلهای سرمایه فکری.. 51

 

2-2-6- سنجش سرمایه فکری.. 52

 

2-2-7- مدلهای توصیفی سنجش سرمایه فکری.. 54

 

2-2-8- نتیجه گیری.. 76

 

2-3- عملکرد سازمانی.. 77

 

2-3-1- مقدمه. 77

 

2-3-2- تعریف سنجش عملکرد. 78

 

2-3-3- نتیجه گیری.. 81

 

فصل3- روش شناسی تحقیق.. 82

 

3-1- مقدمه. 83

 

3-2- روش تحقیق.. 84

 

3-3- قلمرو تحقیق.. 85

 

3-3-1- قلمرو مکانی.. 86

 

3-3-2- قلمرو زمانی.. 86

 

3-4- روش نمونه گیری.. 86

 

3-5- شیوه های گردآوری داده های اطلاعاتی.. 87

 

3-5-1- روش های کتابخآن‏های.. 87

 

3-5-2- بررسی میدانی.. 87

 

3-6- تعیین روایی.. 88

 

3-6-1- روایی محتوا 89

 

3-7- تعیین پایایی.. 89

 

3-8- تحلیل عاملی.. 90

 

3-8-1- بنیآن‏های اولیه تحلیل عاملی.. 91

 

3-8-2- درك مفهومی تحلیل عاملی و كاربرد آن. 91

 

3-8-3- مفاهیم کلیدی روش تحلیل عاملی.. 92

 

3-8-4- مراحل اجرای تحلیل عاملی.. 93

 

3-8-5- روش KMO.. 94

 

3-8-6- روش بارتلت.. 94

 

3-8-7- معیارهای استخراج تعداد عاملها 98

 

3-8-8- معیار تعیین سطح معنی داری بارهای عاملی.. 99

 

3-9- مدل یابی معادلات ساختاری.. 99

 

3-9-1- اندیشه اساسی زیربنای مدل یابی ساختاری.. 100

 

3-9-2- توسعه مدل های علّی.. 101

 

3-9-3- موارد کاربرد روش لیزرل. 101

 

3-9-4- نرم افزار لیزرل. 102

 

3-9-5- تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی.. 102

 

 

3-9-6- آزمون های برازندگی مدل کلی.. 104

 

فصل4- تجزیه وتحلیل داده ها 106

 

4-1- مقدمه. 107

 

4-2- تحلیلهای آماری مربوط به پژوهش… 108

 

4-2-1- آمار توصیفی.. 109

 

4-2-2- آمار استباطی.. 112

 

4-3- بررسی فرضیه های تحقیق.. 121

 

4-4- معادلات اندازه گیری و ساختاری.. 125

 

4-4-1- اندازه گیری های موجود در معادلات بر طبق خروجی LISREL. 126

 

فصل5- نتیجه گیری و پیشنهادات.. 132

 

5-1- مقدمه. 133

 

5-2- نتیجه گیری حاصل از تحلیل نتایج تحقیق.. 133

 

5-2-1- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه اول. 133

 

5-2-2- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه دوم. 133

 

5-2-3- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه سوم. 134

 

5-2-4- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه چهارم. 134

 

5-2-5- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه پنجم. 134

 

5-2-6- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه ششم. 135

 

5-2-7- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه هفتم. 135

 

5-2-8- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه هشتم. 135

 

5-2-9- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه نهم. 136

 

5-2-10- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه دهم. 136

 

5-2-11- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه یازدهم. 136

 

5-2-12- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه دوازدهم. 136

 

5-2-13- نتیجه گیری و تحلیل فرضیه سیزدهم. 137

 

5-2-14- نتیجه گیری و تحلیل رتبه بندی ابعاد مختلف سرمایهفکری.. 137

 

5-3- پیشنهادات اجرایی.. 139

 

5-3-1- پیشنهادات بر مبنای نتایج و یافته های تحقیق.. 139

 

5-4- پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 142

 

5-5- محدودیتهای تحقیق.. 142

 

فصل6- منابع و مراجع.. 145

 

فصل7- ضمیمه ها 149

 

 

 

 

 

فهرست اشكال

 

شکل ‏1‑1-  اجزای مختلف سرمایه فکری از دیدگاه بونتیس… 6

 

شکل ‏1‑2- اجزای سرمایه فکری از دیدگاه ادوینسون. 15

 

شکل ‏1‑3- سرمایه فکری و اجزای آن، مدل استفاده شده در این پژوهش – بونتیس (2008) 16

 

شکل ‏2‑1- روند سنجشی سرمایه فکری.. 53

 

شکل ‏2‑2- دسته بندی مدلهای توصیفی سرمایه فکری.. 54

 

شکل ‏2‑3- مدل ارزش گذاری حقوق انحصار معنوی.. 59

 

شکل ‏4‑1- مدل پیشنهادی برای سرمایه فکری در این تحقیق.. 118

 

شکل ‏4‑2- مدل در حالت استاندارد در LISREL. 119

 

شکل ‏4‑3- مدل در حالت مقدار محاسبه t 121

 

شکل ‏4‑4- مدل معادلات ساختاری تحقیق شده برای سرمایه فکری و تاثیر آن بر عملکرد سازمانی.. 125

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول ‏2‑1- تاثیرگذارترین تلاشها در جهت سرمایه فکری.. 44

 

جدول ‏2‑2- شاخصها و سنجه های کارت امتیازی متوازن (خاکاوند و همکاران، 1388) 68

 

جدول ‏2‑3- شاخصها و سنجههی مدل اسکاندیا (ادوینسون و مالون، 1997) 73

 

جدول ‏2‑4- طبقه بندی عاملهای عمومی موفقیت در سنجش عملکرد منبع خاکاوند و همکاران، 1388. 81

 

جدول ‏4‑1- آلفای کرون باخ به ازای تمام متغیرهای پنهان مستقل و وابسته. 108

 

جدول ‏4‑2- آمار توصیفی مربوط به سرمایه انسانی.. 110

 

جدول ‏4‑3- آمار توصیفی مربوط به سرمایه ساختاری.. 110

 

جدول ‏4‑4- آمار توصیفی مربوط به سرمایه ارتباطی.. 111

 

جدول ‏4‑5- آمار توصیفی مربوط به عملکرد سازمانی.. 111

 

جدول ‏4‑6- شاخص KMO به ازای عاملها 113

 

جدول ‏4‑7- بارهای عاملی استخراج شده در یک گروه، سرمایه انسانی.. 115

 

جدول ‏4‑8- بارهای عاملی استخراج شده در یک گروه، سرمایه ساختاری.. 115

 

جدول ‏4‑9- بارهای عاملی استخراج شده در یک گروه، سرمایه ارتباطی.. 116

 

جدول ‏4‑10- بارهای عاملی استخراج شده در یک گروه، عملکرد سازمانی.. 116

 

جدول ‏4‑11- روابط بین متغیرها و علائم اختصاری مربوطه. 119

 

جدول ‏4‑12- شاخص های نیکویی بدست آمده به ازای مدل پژوهش… 120

 

جدول ‏5‑1- رتبه بندی ابعاد و متغیرهای سرمایه  فکری.. 138

 

 

 

فصل1- کلیات طرح

 

 

 

1-1- مقدمه

 

چندیست که مقوله­ای به نام سرمایه فکری [1]در نظر مدیران و صاحبان فن اهمیت­های فراوانی پیدا کرده است . می­دانیم که دارایی[2]­ها در سازمان به دو بخش دارایی­های مرئی و نامرئی تقسیم بندی می­شود از جمله دارایی­های مرئی می توان سرمایه در گردش و یا حساب بانکی شخص یا بنگاه را دانست و دارایی­های نامشهود خود به دو دسته تقسیم بندی می شوند:

 

 

• دارایی­های نامشهودی که به وسیله قانون حمایت شده­اند و به آن‏ها عنوان مالکیت معنوی داده­اند و شامل حق امتیازها و کپی رایت و فرانشیز و علایم و مارکهای تجاری است . که برخی از موارد آن در ترازنامه منعکس می شوند.

 

• سایر دارایی­های نامشهودی که شامل سرمایه­های فکری است که تحت اصول اقتصاد فراوانی عمل می­کنند یعنی با استفاده بیشتر از آن‏ها ، از ارزش آن‏ها کاسته نمی­شود و معمولا در ترازنامه منعکس نمی شوند (تایلس و همکاران و 2000).

 

با ورود تکنولوژی و تکنولوژیکی شدن بنگاه­ها مفاهیم جدیدی در عرصه کسب و کار به وجود آمدند، ما نیازمند نیروی متخصص شدیم تا بتوانیم از تکنولوژی­ها استفاده کنیم و از آن‏ها بهره ببریم و همینطور در سطح سازمان نیازمند سیستم­ها و برنامه­ها و واحد تحقیق و توسعه شدیم و با بالا گرفتن رقابت بین بنگاه­ها، ارتباط با مشتری در راس کار هر بنگاه قرار گرفت، اتحادهای استراتژیک به وجود آمد و ارتباطات نزدیکی بین تامین کنندگان مواد اولیه و بنگاه ها به وجود آمد به همین دلیل نیازمند این شدیم که در قالب یک مفهوم آن را بررسی کنیم و بهترین واژه برای آن سرمایه­های­فکری است. در حال حاضر تعریف جهانشمولی از سرمایه فکری وجود ندارد که تمامی متخصصین بر روی آن اتفاق نظر داشته باشند ولی در ذیل به مهمترین این تعریف ها که سرمایه فکری را تا حد قابل قبولی روشن می سازد می پردازیم:

 

 

• یک چیز فرار و گریزان است اما زمانیکه کشف شود ومورد استفاده قرار گیرد سازمان را قادر می سازد تا با یک منبع جدید در محیط رقابت کند (بونتیس[3] ، 1996) .

 

• سرمایه فکری شامل همه فرآیندها و دارایی­هایی است که به طور معمول و سنتی در ترازنامه نشان داده نمی شوند و همچنین شامل آن دسته از دارایی­های نامشهودی مانند علایم تجاری یا مارک ها و حق امتیاز است که روشهای حسابداری مدرن آن‏ها را در نظر می گیرد (روس[4] و همکاران ، 1997).

 

• سرمایه فکری شامل حاصل جمع دانش اعضای یک سازمان و تبدیل کاربرد عملی دانش اعضای سازمان است(روس و همکاران 1997).

 

• سرمایه فکری مجموعه منحصر به فردی از منابع مشهود و نامشهود شرکت است و همچنین سرمایه فکری نیز به تغییر و تحولات این منابع مشهود و نامشهود نیز اطلاق می­شود (گوپتا[5] و همکاران ، 2001).

 

• سرمایه فکری، مواد فکری از قبیل دانش و اطلاعات و مالکیت (دارایی) معنوی و تجربه است که باعث ایجاد ثروت می شوند و هنوز تعریف جهانشمولی برای آن وجود ندارد(استوارت[6] ، 1997).

 

• سرمایه فکری جستجو و پیگیری استفاده موثر از دانش (کالای ساخته شده) در مقایسه با اطلاعات (مواد خام ) است(بونتیس، 1998).

 

• سرمایه فکری یک دانش وسیع و گسترده­ای که مخصوص و منحصر به فرد برای هر شرکتی است که به شرکت اجازه می­دهد تا بطور پیوسته خود را با شرایط در حال تغییر و تحول انطباق دهد(موریتسن[7]، 1995) .

 

• سرمایه فکری یک جریان دانشی در درون شرکت است(دیرکز و کول[8]، 1989).

 

• سرمایه فکری بصورت گروهی از دارایی های دانشی تعریف می‏شود که به یک سازمان اختصاص دارند و جزو ویژگی­های یک سازمان محسوب می­شوند و به طور قابل ملاحضه­ای از طریق افزودن ارزش به ذینفعان کلیدی سازمان، به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می­شود (مار[9]، 2004).

 

با اینکه قریب به اتفاق مقالاتی که در زمینه سرمایه های فکری نوشته شده است روی متدها و چارچوب­ها و مدل­ها و سیستم­ها آگاهی­های خوبی به ما داده­اند ولی شرکت‏ها اکثرا به این موضوع بی­تفاوت بوده و مقدار کمی از سازمآن‏ها و شرکت‏ها به طور گسترده به ارزیابی سرمایه های فکری خود پرداخته­اند(کلین[10]، 1998). بر طبق نظر کلین (1998) بسیاری از سازمآن‏ها سرمایه­های فکری خود را با متغیر­هایی همانند تحصیلات و سابقه اندازه گیری می‏کنند.

 

در حقیقت با توجه کردن به سرمایه فکری به چیزی جز دانش [11]در سازمان توجه نکرده ایم و دانش در سازمان می تواند در سطوح[12] مختلفی باشد. مفهوم دانش از نیمه دوم قرن بیستم اهمیتی بیشتر در بنگاه­ها و سازمآن‏ها به خود گرفت به حدی که اتحادیه اروپا استفاده از دانش را برای تبدیل شدن به قطب صنعتی در دنیا را بسیار مهم دانست. برای سال­های متمادی تئوری­های راهبردی شرکت‏ها بر این موضوع تاکید می­کرد که سازمآن‏ها یک بدنه از دانش را در بر می­گرفتند. با حرکت ما از عصر صنعتی به عصر دانش محور دانش تبدیل به عنصر کلیدی در رقابت­ها بین سازمآن‏ها و بنگاه ها و حتی ملت ها شد. دانش باید به صورتی مدیریت شود که مردم و سازمآن‏ها را به سمت تولید و نگه داری رفاه بیشتر سوق دهد. بر طبق گفته زک [13] توانایی ساخت دانش و ادامه دادن آموزش یک مزیت رقابتی می­باشد، زیرا دانش نوآورآن‏های که امروزگسترش پیدا کرده همان دانش پایه­ای برای فردا است(مارتینز تورس [14]، 2006).

 

دانش مزیت رقابتی بود که سازمآن‏ها و بنگاه ها با داشتن آن می­توانستند در دنیای رقابت پیشرفت بسیاری داشته باشند و باید دانست که دارایی‌های فکری سازمان مهمترین بخش دانش سازمانی است و نیاز به شناخت و اندازه‌گیری دارد (مار و چیوما[15]، 2006). پس بنابراین تعریف سرمایه فکری هم می تواند شامل خود دانش (که به مالکیت فکری و یا دارایی فکری یک شرکت تبدیل شود) و هم نتیجه نهایی فرایند انتقال آن باشد. در مدلی به نام جایگاه ارزش سرمایه فکری به 3 جزء اصلی تقسیم بندی می­شود که این تقسیم بندی عبارتند از : سرمایه انسانی[16]، سرمایه ساختاری [17]یا سازمانی و سرمایه مشتری [18]یا ارتباطی(ادوینسون و مالون ، 1997).

 

[1] Intellectual Capital