_OSAS خطر بروز تصادفات رانندگی را ۳-۲ برابر افزایش می‌دهد .

۲-۴ خواب چیست ؟

خواب همانند بیداری بخش مهمی از زندگی ما را تشکیل می‌دهد زیرا حداقل یک سوم زندگی انسان‌ها در خواب سپری می شود. هنگامی که احساس به خواب رفتن به فرد دست می‌دهد و شخص در حال به خواب رفتن است افکارش دچار از هم کسیختگی شده و پیوستگی جریان تفکر در او از بین می رود.

به بیان دیگر پیش از آن که فرد به خواب عمیق فرود رود سطح هوشیاری او کاهش یافته و عکس العمل های او نسبت به محرک های اطراف کند می شود. باید یادآوری نمود آنچه که تحت عنوان هوشیاری از آن یاد می شود توجه و تمرکز کامل و آگاهی از رویدادهایی است که در پیرامون ما اتفاق می افتد و تردیدی نیست که هوشیاری کامل راننده نخستین و مهمترین شرط رانندگی ایمن است.

در یک فرد سالم که از لحاظ روحی و جسمی در شرایط طبیعی به سر می‌برد، خواب عموماً از یک

الگوی طبیعی پیروی می‌کند اما گاهی اوقات خواب الگوی طبیعی خود را از دست داده و به عبارت دیگر اختلالات خواب بروز می‌کنند .

۲-۴-۱ اختلالات خواب

اختلالات خواب به سه گروه تقسیم می‌شوند:

– بی خوابی

– پر خوابی و خواب آلودگی

– بد خوابی

به منظوربررسی عوامل اصلی بروز تصادفات رانندگی شناخت ‌گروه‌های اختلالات خواب اهمیت زیادی دارد لذا بیشتر به آن خواهیم پرداخت . { ۲۲ }

الف ) بی خوابی

بی‌خوابی‌ عبارت‌ است‌ از اختلال‌ در خواب‌، از جمله‌ مشکل‌ در به‌ خواب‌ رفتن‌، مشکل‌ در باقی‌ ماندن‌ در حالت‌ خواب‌، بیدار شدن‌ متناوب‌، بیدار شدن‌ صبح‌ خیلی‌ زود، یا ترکیبی‌ از این‌ حالات‌. بی‌خوابی‌ در تمام‌ سنین‌ رخ‌ می‌دهد، اما در سالمندان‌ شایع‌تر است‌. بی‌خوابی‌ ممکن‌ است‌ موقتی‌ باشد، مثلاً در اثر بروز کلی‌ بحران‌ در زندگی‌ یا تغییر شیوه‌ زندگی‌؛ یا مزمن‌ باشد، مثلاً به‌ علت‌ مشکلات‌ جسمی‌ ، روانی‌ یا خوردن‌ دارو

ب )پرخوابی و خواب آلودگی

پرخوابی خود بدون نوع افزایش میزان خواب در شب (پرخوابی واقعی) و خواب آلودگی روزانه دسته

بندی می شود. خواب آلودگی روزانه یکی از شایع ترین انواع اختلالات خواب است که ۴ الی ۱۲ درصد مردم جوامع مختلف گرفتار آن هستند. افرادی که دچار خواب آلودگی روزانه هستند در معرض استرس های روانی مختلف، کاهش میزان کارایی و فعالیت در محیط کار، افت تحصیلی و افزایش خطر سوانح و حوادث قرار دارند مطالعات انجام شده در سراسر دنیا خصوصاًً بر روی رانندگان وسیله نقلیه سنگین حاکی از آن است که خواب آلودگی روزانه یکی از مهم ترین و شایع ترین عوامل مؤثر در وقوع تصادفات جاده ای است. این آمار در برخی موارد بسیار وحشتناک و تکان دهنده است. به عنوان مثال مطالعه ای که در سال ۲۰۰۶ میلادی در امریکا بر روی رانندگان کامیون هایی که مسافت های طولانی را می پیمودند انجام شد نشان داد که حدود ۴۷ درصد از آن ها در زمان رانندگی در طی روز دچار خواب آلودگی شوند .

۲-۴-۲ علل اصلی خواب آلودگی رانندگان

۱ – ریتم سیرکادین

انسان همانند سایر موجودات زنده دارای ریتم بیولوژیک می‌باشد . مهمترین ریتم بیولوژیک در انسان ریتم سیرکادین است که هر دوره آن ۲۵-۲۴ ساعت بطول می‌ انجامد و همه روزه توسط نور خورشید و عوامل محیطی تنظیم می‌گردد . خواب و بیداری نیز این ریتم را تبعیت می‌کند . در این رابطه زمان اوج خواب آلودگی و میل به خواب بین ساعات ۵-۱ بامداد و با شدت کمتری در ۱۶-۱۳ بعد از ظهر می‌باشد . افرادی که دچار اختلالات خواب بوده و یا کمبود خواب ( محرومیت از خواب ) را دارند مستعد خواب آلودگی هستند . یکی از عواملی که در خواب آلودگی زمینه ایجاد خطر را فراهم می‌کند ، بروز حملات نا خودآگاه خواب کوتاه مدت است که (micro sleep ) نامیده می‌شوند . این خواب کوتاه مدت حدودا ۱۰ – ۵ ثانیه طول کشیده و در هنگام فعالیت‌های شغلی پر خطر همچون رانندگی باعث بروز حوادث می‌شوند . حملات نا خودآگا ه خواب در دو پیک خواب آلودگی ( ۵ – ۱ بامداد و ۴ – ۱ بعداز ظهر ) احتمال بروز بیشتری داشته و به همین علت در این زمانها خطر بروز تصادفات مرگبار بیشتر است . { ۲۹ }

۲ –رانندگی های طولانی

بررسی تصادفات و حوادث رانندگی نشان داده است که تعداد زیادی از رانندگانی که دچار سوانح رانندگی شده اند برای بیش از ۱۰ ساعت پیاپی رانندگی کرده بودند. در واقع علت اصلی خواب آلودگی های زمان رانندگی، کم بودن ساعات خواب و بی خوابی های زیاد پیش از رانندگی است. به همین دلیل است که قانون حداکثر زمان رانندگی در طول شبانه روز برای رانندگان کامیون ها معادل ۱۰ ساعت و برای رانندگان اتوبوس ها معادل ۸ ساعت به تصویب رسیده و ‌در مورد رانندگان وسایل حمل ونقل عمومی بار و مسافر اعمال می‌گردد.

عکس ۲-۴ پلیس و کنترل ساعت کار راننده

۳- شیفت کاری

شایع ترین علامت آن بروز دوره ای بی خوابی طی شب و خواب آلودگی طی روز می‌باشد بررسی های مختلف نشان داده است وقوع سوانح مربوط به خواب در افرادی که به طور شیفتی فعالیت می‌کنند به طور معنی داری بالاتر رفته است . در برخی از مطالعات اختلالات خواب در افراد نوبت کار شیوع بیش از ۶۰/۰ داشته است .

۴- بی خوابی و بدخوابی

بی خوابی های شبانه به هر علت به سادگی می‌تواند موجب خواب آلودگی و پرخوابی در طی روز بعد شود. افرادی که به صورت شیفتی کار می‌کنند مانند پزشکان، پرستاران، نیروهای نظامی و انتظامی، اپراتورهای سیستم های مخابراتی و نکهبانان در این گروه جای می گیرند. به علاوه کسانی که داروهای محرک از قبیل آمفتامین (اکستازی) مصرف می‌کنند یا دچار بیماری های اعصاب و روان هستند نیز در این گروه جای دارند.

عکس ۲-۵ خواب و رانندگی

۵-برخی شرایط فیزیولوژیک

برخی از شرابط فیزیولوژیک ( عملکرد طبیعی بدن) نیز می‌توانند سبب خواب آلودگی شوند. از جمله

این مسایل می توان به پرخوری خصوصاًً مصرف زیاد غذاهای چرب و یا استفاده از غذاهای تخمیری مانند دوغ که زمینه را برای چرت زدن و خواب آلودگی مهیا می‌کنند، اشاره نمود. نکته مهم دیگر این است که بسیاری از بانوان در دوره های عادت ماهیانه در اثر تغییرات هورمونی دچار خواب آلودگی می‌شوند لذا باید در چنین مواردی تا حد امکان از رانندگی بپرهیزند.

۶- مصرف دارو ، الکل، مواد مخدر و داروهای تضعیف کننده سیستم مغزی

مصرف برخی از داروهای آرام بخش و خوب آور مثل دیازپام یا داروهای حاوی کدئین ، داروهای ضد حساسیت (آنتی هیستامین) و ضد افسردگی نیزگیجی و خواب آلودگی راننده را در پی دارد. در بسیاری از کشورهای جهان مصرف مشروبات الکلی یکی از عوامل اصلی تصادفات رانندگی به حساب آمده و به همین دلیل روش های زیادی برای مقابله با مستی ناشی از مشروبات الکلی در زمان رانندگی در پیش گرفته اند. الکل و مواد مخدر که از آن ها تحت عنوان تضعیف کننده های سیستم عصبی مرکزی و مغز نام برده می شود، می‌توانند با ایجاد خواب آلودگی و گیجی، زمان تصمیم گیری و عکس العمل راننده را افزایش داده و موجب افزایش احتمال وقوع تصادفات شوند.

۷– قطع ناگهانی داروهای محرک و کافئین