2-2-3- محیط کشتSNA  (Synthetic Nutrient-poor Agar)                                18

 

2-2-4- محیط کشت Nash & Snyder                                                           19

 

2-2-5- محیط کشت برگ میخک- آگار (CLA)                                                         20

 

2-2-6- محیط خاک                                                                                 20

 

2-2- 7- محیط PDB                                                                               20

 

2-3- روش جداسازی قارچها                                                                       21

 

2-3-1- استفاده از محیط کشت PDA‌                                                            21

 

2-3-2- استفاده از محیط کشتNash & Snyder                                                          21

 

2-4- روش خالص سازی قارچها                                                                  21

 

2-4-1- روش تک اسپور کردن (Single sporing)                                              21

 

2-5- روش نگهداری کشت خالص قارچها                                                       22

 

2-5-1 روش استفاده از محیط خاک                                                               23

 

2-6- روش وادارسازی قارچها به اسپورزایی                                                      23

 

2-6-1- روش استفاده از محیط CLA                                                                            23

 

2-7- روش وادارسازی قارچها به تولید کلامیدوسپور                                            24

 

2-8- نحوه تشخیص قارچها                                                                        24

 

2-9- آزمایشات گلخانه‌ای                                                                          24

 

2-9-1- روش تهیه مایه تلقیح (Inoculum) جهت اثبات بیماریزایی قارچهای فوزاریوم در گلخانه 24

 

2-9-2- روش تهیه ماسه، خاک و کود سترون جهت آزمایش‌های گلخانه‌ای                            25

 

2-9-3- اثبات بیماریزایی قارچهای فوزاریوم در گلخانه                                         25

 

2-9-4- روش تهیه مایه تلقیح جهت اثبات بیماریزایی قارچهای غیر فوزاریوم در گلخانه   26

 

2-9-5- اثبات بیماریزایی قارچهای غیر‌فوزاریوم با روش تلقیح میسلیومی در گلخانه                  26

 

2-9-6- کشت گیاهان جهت مایه‌زنی                                                              26

 

2-9-7- مایه زنی گیاهچه ها با سوسپانسیون قارچ و تعیین مقاومت ارقام                     26

 

2-9-8- نقشه اجرای آزمایش                                                                      27

 

فصل سوم: نتایج

 

3-1- گونه های جمع آوری شده                                                                   29

 

3-1-2- توصیف جنس Fusarium                                                                31

 

3-1-2- شرح گونه های فوزاریوم جمع آوری شده                                              33

 

 

1. oxysporum                                     33

 

1. redolens 35

 

1. foetens 36

 

1. reticulatum 38

 

1. sambucinum 40

 

1. pallidoroseum 43

 

1. camptoceras 44

 

1. solani 46

 

1. javanicum 48

 

1. petroliphilum 49

 

1. acutatum 51

 

3-1-4- شرح گونه های غیر فوزاریوم                                                             52

 

 Bipolaris sorokiniana                                                                                     52

 

Alternaria alternate                                                                                                     53

 

3-2- نتایج آزمایشات گلخانه‌ای                                                                             55

 

3-2-1- نتایج آزمون بیماریزایی در گلخانه                                                        55

 

3-2-2- عامل بیماری                                                                                56

 

3-2-3- موقعیت تاکسونومی                                                                       56

 

3-2-4- علائم و مراحل آلوده سازی                                                              57

 

3-2-5- دامنه میزبانی                                                                                57

 

3-2- 6- انتشار                                                                                                58

 

3-2-7- بقاء                                                                                          58

 

3-2-8- نتایج ارزیابی مقاومت ارقام نخود                                                                 58

 

فصل چهارم: بحث

 

4-1- شناسایی قارچها                                                                                84

 

4-2- تست بیماریزایی                                                                               84

 

4-3- ارزیابی مقاومت ارقام                                                                          84

 

4-4- پیشنهادات                                                                                               85

 

منابع مورد استفاده                                                                                     86

 

مقدمه

 

حبوبات دانه‌های خشک خوراکی هستند که به خانواده بقولات تعلق دارند. بذور رسیده و خشک حبوبات دارای ارزش غذایی زیاد و قابلیت نگهداری خوبی هستند و یکی از مهمترین منابع غذایی ‌سرشار ‎از‌‌‌‌‌ پروتئین می‌باشند (باقری و همکاران، 1376). پس از غلات، دومین منبع مهم غذایی بشر، حبوبات است. این گیاهان متعلق به خانواده‌ی بقولات (Fabaceae) و زیرخانواده پروانه‌آسایان (Papilionoidea) هستند (کوچکی و بنایان اول، 1386). حبوبات با بر آوردن نیازهای پروتئینی انسان و در نتیجه کاهش فشار بر چراگاه‌های طبیعی برای تولید پروتئین‌های دامی، نقش انکار ناپذیری در حفظ اکوسیستم های طبیعی دارند. نخود با نام علمی Cicer aritinum L گیاهی است که علاوه بر تأمین پروتئین گیاهی، توانایی افزایش حاصلخیزی خاک را دارد که نیاز به مصرف کود شیمیایی و سموم دفع آفات را به حداقل می‌رساند (امینی زاده و همکاران، 1392).

 

حبوبات به دلیل پروتئین بالا و اسیدهای آمینه ضروری محصولات زراعی مهمی هستند دانه حبوبات در مقایسه با غلات محتوی پروتئین بیشتری است. مقدار پروتئین موجود در بذور حبوبات (25-20%) در مقایسه با غلات (10-6%) است. حبوبات به طور معمول سرشار از پروتئین، کربوهیدرات‌های پیچیده، فیبر و مقدار کمی روغن هستند (Akibode, 2011). همچنین مقدار پروتئین موجود در دانه حبوبات 10‌تا‌20 برابر بیشتر از پروتئین موجود در گیاهان غده‌ای بوده، درحال حاضر حدود 90 درصد از کالری ‌‌و ‌75 درصد از پروتئین مورد نیاز انسان از منابع گیاهی تامین می‌شود که در این میان حبوبات نقش مهمی را دارا می‌باشد (مجنون حسینی، 1387). این گیاهان منبع مهم ویتامین‌هایی مانند ریبوفلاوین، ویتامین ب و کاروتن هستند و از لحاظ اسیدهای آمینه ضروری مخصوصاً لیزین، که کمبود آن در غلات وجود دارد غنی هستند. از طرف دیگر با توجه به توانایی تثبیت ازت در این گیاهان قرار‌دادن آنها در تناوب زراعی به پایداری سیستم‌های زراعی کمک می‌کند (Singh et al.,1989).

 

حدود 680 هزار هكتار معادل 6/5 درصد از اراضی محصولات سالانه برداشت شده در سال زراعی 90- 1389 به حبوبات اختصاص یافته است. از این مقدار نخود 3/61 درصد، از سطح برداشت را به خود اختصاص داده است. استان لرستان با تولید 80 هزار و 955 تن نخود مقام نخست تولید کشور را دارد (آمارنامه کشاورزی، 1390-1389‌).

 

نخود یکی از مهمترین محصولات در حال رشد در ایران و جهان است اما عملکرد و کیفیت نخود تحت تاثیر پژمردگی ناشی ازFusarium oxysporum. Schl. f. sp. ciceri (Padw) Matuo & K. Sato قرار می‌گیرد. کاهش عملکرد نخود به علت پژمردگی ناشی از قارچ فوزاریوم تا 90 درصد گزارش شده است. این بیماری تقریباً در تمام مناطق زیر‌کشت حبوبات از جمله، شبه قاره هند، ایران، پرو، سوریه ، اتیوپی مکزیک، اسپانیا، تونس، ترکیه و آمریکا شایع است (Lal and Datta, 2013). کاهش عملکرد نخود به علت پژمردگی فوزاریومی در هند و اسپانیا 10درصد، در تونس 40 درصد و در ایران 17درصد گزارش شده است (Karimi et al.,2012). پژمرده و زرد شدن برگ‌ها، ضعف بوته، کاهش تعداد غلاف، کوچک ماندن دانه‌‌ها و در نتیجه کاهش محصول از نشانه‌های این بیماری هستند. عامل بیماری قارچ خاکزاد F. oxysporum f. sp. ciceri است. خسارت این بیماری در بعضی از مزارع اطراف مراغه تا ۸۰ درصد گزارش شده است (ولادی و همکاران، 1391).

 

علایم این بیماری هم در مراحل ابتدایی رشد گیاه و هم در مراحل مختلف بلوغ قابل رویت است. علائمی از قبیل کوتولگی، کوچک‌ شدن برگها، آویختگی برگ و بالاخره مرگ گیاه را موجب می‌شود.(Stoilova and Chavdarov, 2006)

 

هشت نژاد ازF. oxysporum  تا کنون گزارش شده است که شش نژاد (1A, 2, 3, 4, 5 and 6) باعث علائم پژمردگی و از نظر اقتصادی مهمتر هستند نسبت به نژادهای0  و 1B/C که باعث علائم زردی می‌شوند (Lal and Datta, 2013 ؛Karimi et al.,2012  ؛ Jimenez-Gasco and Jimenez-Diaz, 2002).

 

نژادهای 2، 3 و4، فقط از هند گزارش شدند.0 ،1B/C ،5  و6 از ناحیه مدیترانه و آمریکا‌ (کالیفرنیا) و نژاد1A  از هند، کالیفرنیا و حوزه مدیترانه گزارش شدند (Jimenez-Gasco and Jimenez-Diaz, 2002).

 

اهداف

 

1- مطالعه سبب شناسی عوامل زردی و پژمردگی نخود

 

2- شناسایی عوامل زردی و پژمردگی نخود در استان لرستان

 

3- تعیین مقاومت ارقام نخود به عوامل پژمردگی و زردی

 

4- مقایسه میانگین ها برای تمامی صفات مورد مطالعه ارقام نخود از نظر مقاومت به بیماری زردی و پژمردگی

 

5- بررسی میزان خویشاوندی ارقام نخود از نظرمقاومت به بیماری زردی و پژمردگی

 

فرضیه ها

 

1– زردی و پژمردگی نخود عامل قارچی ندارد.

 

2- ارقام نخود نسبت به عوامل پژمردگی و زردی مقاوم نیستند.

 

3– عامل زردی و پژمردگی نخود قارچ فوزاریوم نیست.

 

4- میانگین صفات مورد مطالعه ارقام نخود از نظر مقاومت به بیماری زردی و پژمردگی اختلاف معنی داری ندارند.

 

5- ارقام نخود از نظر مقاومت به بیماری زردی و پژمردگی خویشاوندی ندارند.

 

هدف ما از انجام این تحقیق شناسایی عوامل بیماری زردی و پژمردگی نخود و تعیین ارقام مقاوم نخود نسبت به این بیماری در شرایط گلخانه در استان لرستان می‌باشد. 

 

1-1- کلیات

 

1-1-1- سطح زیر‌کشت و تولید نخود در ایران

 

در سال زراعی 90-89 سطح زیر‌کشت و میزان تولید نخود به ترتیب برابر با 5/419 هزار هکتار و 6/233 هزار‌ تن بوده است. محصول نخود به دو صورت آبی و دیم در ایران کشت می‌شود که 6/97 درصد از سطح زیر‌کشت و 4/93 درصد از تولید این محصول به صورت دیم است (آمارنامه کشاورزی، 1390) (جدول1-1).

 

جدول 1-1- سطح زیر کشت و میزان تولید نخود در ایران (سال زراعی 1390-1389)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سطح زیر کشت (هکتار)			سهم ‌از سطح زیرکشت		تولید (تن)			سهم از تولید
آبی	دیم	مجموع	آبی	دیم	آبی	دیم	مجموع	آبی	دیم
10221	409276	419497	4/2	6/97	17/15434	1/218252	3/233686	6/6	4/93

 

جدول 1-2- وضعیت تولید نخود در استانهای تولید کننده ( 1390- 1389)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

استان	سطح‌‌زیر کشت	سهم سطح زیر کشت	تولید	سهم تولید
آذربایجان شرقی	40421	6/9	2/26976	5/11
آذزبایجان غربی	72036	2/17	2/29869	8/12
اردبیل	4089	1	2/2765	2/1
ایلام	5012	2/1	7/3731	6/1
فارس	3342	8/0	3/4942	2/1
کردستان	72010	2/17	4/29512	6/12
زنجان	4154	1	4/1165	5/0
خراسان رضوی	8320	2	1/3173	4/1
خراسان شمالی	2286	5/0	6/903	4/0