2-2- پذیرش……………………………………………………………………………………………………………………………………….10

 

2-2-1- تعریف پذیرش……………………………………………………………………………………………………………………..10

 

2-2-2- پذیرش فن­آوری……………………………………………………………………………………………………………………10

 

2-2-3- موانع پذیرش فن­آوری……………………………………………………………………………………………………………11

 

– بخش دوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………12

 

2-3- منشاء آفات…………………………………………………………………………………………………………………………………12

 

2-3-1- تاریخچه کنترل آفات……………………………………………………………………………………………………………..12

 

2-3-1-1- دوره روش­های سنتی…………………………………………………………………………………………………………12

 

2-3-1-2- دوره آفت­کش­ها………………………………………………………………………………………………………………..12

 

2-3-1-3- دوره مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………13

 

2-4- مدیریت تلفیقی آفات (IPM)……………………………………………………………………………………………………….13

 

2-4-1- مزایای مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………..13

 

2-4-2- عملیات مدیریت تلفیقی آفات…………………………………………………………………………………………………14

 

2-4-2-1- روش­های کنترل زراعی………………………………………………………………………………………………………14

 

2-4-2-2- روش­های کنترل بیولوژیک…………………………………………………………………………………………………15

 

2-4-2-3- روش­های کنترل فیزیکی…………………………………………………………………………………………………….15

 

2-4-2-4- روش­های کنترل مکانیکی…………………………………………………………………………………………………..15

 

2-4-2-5- روش­های کنترل شیمیایی……………………………………………………………………………………………………15

 

2-4-3- ویژگی­های مگس زیتون…………………………………………………………………………………………………………16

 

2-4-3-1- شکل­شناسی……………………………………………………………………………………………………………………..16

 

2-4-3-2- زیست­شناسی مگس زیتون………………………………………………………………………………………………….16

 

2-4-3-3- اهمیت اقتصادی مگس زیتون……………………………………………………………………………………………..18

 

2-4-3-4- علائم خسارت مگس زیتون………………………………………………………………………………………………..19

 

– بخش سوم………………………………………………………………………………………………………………………………………..19

 

2-4-4- مدیریت تلفیقی مگس زیتون در جهان و ایران…………………………………………………………………………..19

 

2-4-4-1- ردیابی مگس زیتون……………………………………………………………………………………………………………19

 

2-4-4-1-1- ردیابی مگس زیتون با استفاده از تله زرد چسبنده………………………………………………………………19

 

2-4-4-1-2- ردیابی مگس زیتون با استفاده از تله مکفیل………………………………………………………………………19

 

2-4-4-1-3- ردیابی مگس زیتون با استفاده از تله فرمونی……………………………………………………………………..20

 

2-4-4-1-4- ردیابی مگس زیتون با استفاده از اکوتراپ…………………………………………………………………………20

 

2-4-4-1-5- ردیابی مگس زیتون با استفاده از بطری­های شفاف…………………………………………………………….20

 

2-4-4-2- روش­های کنترل مگس زیتون……………………………………………………………………………………………..21

 

2-4-4-2-1- مبارزه قانونی (اقدامات قرنطینه­ای)…………………………………………………………………………………..21

 

2-4-4-2-2- مبارزه زراعی………………………………………………………………………………………………………………..21

 

2-4-4-2-3- مبارزه مکانیکی……………………………………………………………………………………………………………..21

 

2-4-4-2-4- مبارزه ژنتیکی با استفاده از روش نرعقیمی………………………………………………………………………..22

 

2-4-4-2-5- مبارزه بیولوژیک……………………………………………………………………………………………………………22

 

2-4-4-2-6- مبارزه شیمیایی……………………………………………………………………………………………………………..22

 

2-4-4-2-6-1- کنترل شیمیایی همراه با جلب­کننده­های حشرات کامل……………………………………………………23

 

2-4-4-2-6-1-1- طعمه­پاشی لکه­ای………………………………………………………………………………………………….24

 

2-4-4-2-6-1-2- طعمه­پاشی ردیفی………………………………………………………………………………………………….24

 

2-4-4-2-6-1-3- طعمه­پاشی هوایی………………………………………………………………………………………………….24

 

2-4-4-2-7- استفاده از ذرات کائولین برای محافظت میوه از مگس زیتون……………………………………………….25

 

– بخش چهارم……………………………………………………………………………………………………………………………………..25

 

2-5- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………25

 

– فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………………………………38

 

– متدولوژی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….39

 

3-1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………40

 

3-1-1- معرفی شهرستان رودبار………………………………………………………………………………………………………….40

 

3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….42

 

3-3- جامعه و نمونه آماری……………………………………………………………………………………………………………………42

 

3-4- ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………….43

 

3-5- روایی و پایایی ابزار اندازه­گیری……………………………………………………………………………………………………..44

 

 

3-5-1- روایی…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

3-5-2- پایایی…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

3-6- متغیرهای تحقیق و تعاریف عملیاتی……………………………………………………………………………………………….45

 

3-6-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………………45

 

3-6-1-1- ویژگی­های فردی………………………………………………………………………………………………………………45

 

3-6-1-2- ویژگی­های نظام زراعی………………………………………………………………………………………………………45

 

3-6-1-3- ویژگی­های اقتصادی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………….45

 

3-6-1-4- نفوذپذیری اجتماعی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………….45

 

3-6-1-5- همکارب با نهادها……………………………………………………………………………………………………………..45

 

3-6-1-6- مشارکت اجتماعی باغداران زیتون……………………………………………………………………………………….46

 

3-6-1-7- فعالیت­های آموزشی- ترویجی باغداران زیتون………………………………………………………………………46

 

3-6-1-8- دانش فنی باغداران زیتون…………………………………………………………………………………………………..46

 

3-6-1-9- نوع کانال­های ارتباطی باغداران زیتون………………………………………………………………………………….46

 

3-6-1-10- نوع روش مورد استفاده برای مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون…………………………………………….47

 

3-6-1-11- دلایل عمده عدم انگیزه باغداران برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون……………………………………….47

 

3-7- فرضیه­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..47

 

3-8- روش تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………49

 

3-8-1- آمار توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………………49

 

3-8-2- آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………..49

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………51

 

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………52

 

4-2- یافته­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..52

 

4-2-1- ویژگی­های فردی…………………………………………………………………………………………………………………..52

 

4-2-2- ویژگی­های نظام زراعی…………………………………………………………………………………………………………..54

 

4-2-3- ویژگی­های اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………55

 

4-2-4- نفوذپذیری اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………58

 

4-2-5- همکاری با نهادها………………………………………………………………………………………………………………….59

 

4-2-6- مشارکت اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………60

 

4-2-7- فعالیت­های آموزشی- ترویجی………………………………………………………………………………………………..61

 

4-2-8- دانش فنی……………………………………………………………………………………………………………………………..62

 

4-2-9- سه اولویت مهم برای کسب اطلاعات در زمینه مدیریت تلفیقی مگس زیتون…………………………………64

 

4-2-10- استفاده از روش­های کنترل مگس زیتون در دوسال اخیر…………………………………………………………..65

 

4-2-11- سه دلیل عمده ایجاد عدم انگیزه در باغداران زیتون برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون…………………65

 

4-3- یافته­های استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………..66

 

4-3-1- بررسی روابط بین متغیرهای اسمی با متغیر وابسته……………………………………………………………………..66

 

4-3-2- بررسی روابط بین متغیرهای پیش­بین با متغیر وابسته از طریق ضرایب همبستگی پیرسون و اسپیرمن..67

 

4-3-3- تحلیل تشخیصی……………………………………………………………………………………………………………………69

 

فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………………………………………………74

 

– بحث، نتیجه­گیری و پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..75

 

5-1- مرور کلی بر تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..76

 

5-1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………..76

 

5-1-2- اهداف و سوالات…………………………………………………………………………………………………………………..76

 

5-1-3- محدوده تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..77

 

5-1-4- محدودیت تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….77

 

5-1-5- روش و نوع تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..77

 

5-1-6- متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………77

 

5-1-6-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………….77

 

5-1-6-2- متغیرهای وابسته……………………………………………………………………………………………………………….77

 

5-1-7- فرضیه­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….77

 

5-2- نتیجه­گیری………………………………………………………………………………………………………………………………….78

 

5-2-1- یافته­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………….78

 

5-2-2- یافته­های استنباطی…………………………………………………………………………………………………………………82

 

5-3- بحث………………………………………………………………………………………………………………………………………….83

 

5-4- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………………85

 

5-4-1- پیشنهادهای پژوهش حاضر…………………………………………………………………………………………………….85

 

5-4-2- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آینده………………………………………………………………………………………..86

 

– منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………..87

 

– پیوست­ها………………………………………………………………………………………………………………………………………….96

 

– پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………………………………………….97

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول 3-1- ارزش عددی گویه­های پرسش­نامه. 43

 

جدول 3-2- ارزش عددی گویه­های پرسش­نامه. 44

 

جدول3-3- میزان اعتماد (پایایی) پرسش­نامه با استفاده از روش آلفای كرونباخ.. 44

 

جدول 4-1- توزیع فراوانی ویژگی­های فردی زیتون­کاران.. 53

 

جدول  4-2- توزیع فراوانی ویژگی­های نظام زراعی باغداران زیتون.. 55

 

جدول 4-3-  توزیع فراوانی ویژگی­های اقتصادی باغداران زیتون.. 56

 

جدول 4-4- میزان نفوذ­پذیری اجتماعی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 58

 

جدول 4-5- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه برحسب میزان نفوذ­پذیری اجتماعی.. 59

 

جدول 4-6- میزان همکاری باغداران زیتون با نهادها، به ترتیب اهمیت موضوع.. 59

 

جدول 4-7- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب همکاری با نهادها. 60

 

جدول 4-8- میزان مشارکت اجتماعی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 60

 

جدول 4-9- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان مشارکت اجتماعی.. 61

 

جدول 4-10- میزان فعالیت­های آموزشی-ترویجی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 62

 

جدول 4-11- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان فعالیت­های آموزشی.. 62

 

جدول 4-12- میزان دانش­فنی باغداران زیتون به ترتیب اهمیت موضوع.. 63

 

جدول 4-13- توزیع فراوانی باغداران مورد مطالعه بر حسب میزان دانش فنی.. 64

 

جدول 4-14- روش­های کسب اطلاعات باغداران زیتون در زمینه مدیریت تلفیقی مگس زیتون.. 64

 

جدول 4-15- استفاده از روش­های کنترل مگس زیتون در دوسال اخیر. 65

 

جدول 4-16- دلایل عدم انگیز باغداران برای مدیریت تلفیقی مگس زیتون.. 66

 

جدول 4-17- بررسی تاثیر ویژگی­های فردی، زراعی، اقتصادی در میزان استفاده از روش­های کنترل آفت مگس زیتون با استفاده از کای­اسکویر. 66

 

جدول 4-18- متغیرها، مقیاس متغیرها، ضریب همبستگی و سطوح معنی­داری آن­ها در جامعه آماری باغداران  زیتون         67

 

جدول 4-19– تفسیر ضریب همبستگی.. 68

 

جدول 4-20- متغیرهای وارد­شده در تابع تشخیص به روش گام به گام. 70

 

جدول 4-21- نتایج حاصل از آزمون معنی­داری تابع.. 71

 

جدول 4-22- ضرایب تابع تشخیص کانونی.. 71

 

جدول 4-23- ماتریس ساختار. 72

 

جدول 4-24- نتایج طبقه­بندی پاسخ­گویان بر مبنای تابع تشخیص گام به گام. 73

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

شکل 2-1- چارچوب نظری تحقیق.. 37

 

شکل 2-2- نقشه استان گیلان.. 40

 

شکل 3-1- نقشه شهرستان رودبار. 41

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

1–1– مقدمه                                                    

 

میزان خسارت­های وارده به تولیدات­کشاورزی به­وسیله علف­های­هرز، بیماری­ها، حشرات و سایرآفات از مجموع خسارت­های وارده به محصولات­کشاورزی که در حدود 35 درصد می­باشد، به ترتیب 45، 30، 20 و 5 درصد تعیین شده است.اگر چه کنترل شیمیایی در مورد بسیاری از عوامل خسارت­زا موثر بوده و تحول زیادی در افزایش تولید بوجود آورده است، اما هزینه و تاثیر نامطلوب آنها بر محیط­زیست و کیفیت محصولات کشاورزی منجر به توجه بیشتر به استفاده از روش­هایی شده است که در آنها نیاز به مصرف مواد شیمیایی کم بوده یا نباشد (رنجبر و همکاران، 1386). تولید محصولات کشاورزی علاوه بر شرایط اقلیمی و مخاطرات پیش­بینی نشده در وهله اول تابع عوامل مدیریتی خاصی است که تاثیرات مهمی در تولید پایدار کشاورزی دارد. این عوامل به طور کلی شامل مدیریت خاک، آب، آفات و بازاریابی است که هر یک از این بخش­ها، خود دارای مسایل و معضلات بی­شماری است، اما در این بین، مدیریت تلفیقی آفات نقش مهمی در فرآیند تولید محصولات کشاورزی دارد (نوری و همکاران، 1390). خسارت آفات به محصولات کشاورزی دارای سابقه طولانی بوده و هر ساله با وجود مصرف سموم شیمیایی نه تنها خسارت آفات کنترل نمی­شود، بلکه سطح آلودگی مزارع نیز افزایش می­یابد ( نوری و همکاران، 1385 به نقل از شریفی مقدم، 1383).

 

در سال­های اخیر و با توجه بیشتر بشر به محیط زیست، کارگزاران بخش، مدیریت تلفیقی آفات را به­منظور کنترل آفات و بیماری­های گیاهی معرفی نموده­اند که مفید و در عین حال بیشتر از دیگر راهکارها به طبیعت نزدیک می­باشد.

 

مدیریت تلفیقی آفات، یک رهیافت موثر و حساس از نظر محیط زیست برای مدیریت آفات است که بر ترکیبی از روش­های معمول تکیه دارد. برنامه­های مدیریت تلفیقی آفات از اطلاعات جامع و جاری درباره چرخه زندگی آفات و ارتباطات آنها با محیط استفاده می­کند (2009 Ofuoku et al.,). ترویج اثر بخش مدیریت تلفیقی آفات نیازمند شناسایی محورها و مؤلفه­های اصلی مدیریت تلفیقی آفات به­منظور سیاست­گذاری و برنامه­ریزی عملی با مشارکت کشاورزان است. این مهم می­تواند از طریق اجرای برنامه­های مدیریت تلفیقی از طریق رهیافت­های مشارکتی ترویجی همانند رهیافت مدارس مزرعه­ای صورت گیرد، زیرا در فرآیند توسعه سرمایه انسانی مهم­ترین عامل به­شمار می­آید و استفاده از رهیافت­های مشارکتی عامل موفقیت برنامه­های توسعه کشاورزی از جمله مدیریت تلفیقی آفات محسوب می­شود(شریفی و همکاران، 1386).

 

علی­­رغم تلاش­های فراوانی که در دهه­های اخیر برای آموزش روستائیان صورت گرفته، هنوز دانش و آگاهی روستاییان برای مدیریت تلفیقی آفات کافی نیست. این امر از آن حکایت دارد که شیوه­های به­کار گرفته شده از کارایی لازم برخوردار نبوده است. موفقیت برنامه­های مدیریت تلفیقی آفات به انگیزش­ها، مهارت­ها، و دانش کشاورزان و همچنین مشارکت گروه­های محلی و جوامع بستگی دارد.

 

زیتون به عنوان یکی از محصولات باغی، به لحاظ نقشی که در راستای تولید روغن خوراکی دارد، از جایگاه ویژه­­ای در جهان برخوردار است. تولید زیتون به دلیل تاثیرپذیری از عوامل جوی و محیطی در کنار مشکل آفات و بیماری­های گیاهی، در امر تولید با خطر مواجه می­باشد. آفت مگس زیتون (Bacterocera oleae)  یکی از آفات مهم زیتون­کاری­های کشور بوده که با توجه به جدید بودن آفت مگس زیتون در ایران، و از طرفی بالا بودن میزان خسارت آن خصوصاً در استانهای گیلان، قزوین و زنجان، این آفت یکی از محدودکننده­ترین عوامل توسعه کشت زیتون در کشور و خصوصاً در شهرستان رودبار می­باشد و با بررسی مرور منابع داخلی، هیچگونه تحقیقی در زمینه شناسایی عوامل موثر بر عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون در کشور صورت نگرفته است. لذا این تحقیق سعی دارد با شناسایی عوامل موثر بر عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون توسط باغداران شهرستان رودبار، گام موثری درجهت افزایش این پذیرش زیتون­کاران شهرستان رودبار بردارد.

 

1-2- بیان­مسأله

 

آفات و بیماریهای­گیاهی از عوامل مهم تهدید­کننده و محدودکننده توسعه کشت زیتون یا هر نبات دیگری نیز می­باشند. نیاز مبرم کشور به روغن و وابستگی شدید به خارج از کشور جهت تأمین آن باعث شد تا سیاست‌گذاران بخش کشاورزی به منظور کاهش وابستگی اقدام به توسعه سطح زیر کشت گیاهان روغنی برای نیل به این هدف کنند که در این راستا یکی از گیاهانی که مقرر شد سطح زیر کشت آن به شدت افزایش یابد، زیتون بود. با توجه به برنامه وزارت جهادکشاورزی در راستای خودکفایی روغن خوراکی، جایگاه زیتون در تولید روغن مورد نیاز کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. شهرستان رودبار دارای1/7804 هکتار (تا پایان سال 91) سطح زیر کشت زیتون، که از این سطوح 9/5625 هکتار باغات بارده و 2/2178 هکتار باغات غیربارده می­بوده (صالحی، سازمان جهاد­کشاورزی استان گیلان) و بدین­جهت یکی از قطب­های تولید زیتون و نیز روغن زیتون در سطح کشور می­باشد. تا چندی پیش به جز شرایط آب و هوایی فاکتور دیگری به طور عمده تهدید کننده این برنامه توسعه نبود ولی از مردادماه سال 83 که برای اولین‌بار آفت مگس زیتون از کشور گزارش شد، زنگ خطر به صدا درآمد و در مدت کمتر از سه ماه دامنه گسترش آفت ۱۳ استان را در بر گرفت. مگس زیتون یکی از مهم‌ترین آفات زیتون است. لارو این آفت با تغذیه از گوشت میوه، باعث ریزش میوه‌ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون و باعث ورود قارچ‌های بیماری­زا از محل سوراخ ورودی لاروها شده و اسیدیته داخل میوه‌ها را به میزان دو تا چهار برابر افزایش می­دهد. اگر میوه‌ها از واریته‌های کنسروی باشد، بازارپسندی محصول به واسطه خسارت مستقیم لاروها از بین می‌رود و هم‌چنین این حشره قادر است باکتری مولد گال زیتون را هم انتقال دهد.

 

وزارت جهادکشاورزی به جهت جلوگیری از خسارت آفت مگس زیتون، هر ساله هزینه­های هنگفتی را جهت تهیه و تدارک عوامل و تجهیزات مدیریت تلفیقی آفت متقبل می­شود و خصوصاً نهاده­های کنترل مگس زیتون از قبیل کارت زرد چسبنده، پروتئین هیدرولیزات و سم مالاتیون را بصورت رایگان در اختیار باغ­داران قرار می­دهد ولی باغ­داران زیتون برای کنترل آفت مگس زیتون با مدیریت جهادکشاورزی شهرستان رودبار به روش مدیریت تلفیقی، همکاری نمی­نمایند (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان، 1391). از آنجایی­که به­دلیل وجود عوامل متعدد فردی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی پیرامون کشاورزان، عوامل زیادی در پذیرش و عدم پذیرش و تغییر در سیستم تاثیر­گذار هستند، بنابراین شناسایی این عوامل و جهت دادن سیاستها به سمت آنها، از جمله راهکارهای اصلی برای پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون (Bactrocera oleae) برای باغداران زیتون است لذا این تحقیق سعی دارد عوامل دخیل در عدم­ مشارکت باغ­داران زیتون شهرستان رودبار در مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون را شناسایی، تا براساس آن بتوان راهکاری در جهت افزایش پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون توسط باغ­داران زیتون شهرستان رودبار ارائه نماید تا راه­گشای کارشناسان مجری طرح باشد.

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

اهمیت موانع پذیرش فن­آوری­ها در توسعه کشاورزی پایدار، شناخت این عوامل کمتر به صورت یک موضوع فرعی و در چارچوب شناخت عوامل موثر بر پذیرش در مطالعات پیشین به آن پرداخته شده است. به همین دلیل، نمی­توان چارچوب مشخصی برای شناخت موانع اصلی یافت. نکته شایان توجه دیگر، وابسته بودن موانع پذیرش به زمینه اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی منطقه­ای است که فن­آوری­ها در آنجا معرفی شده است که به احتمال زیاد علت اصلی آن، خلاء و نبود یک چارچوب مشخص است (ویسی و همکاران، 1388).

 

از آنجائی­که کشاورزی به عنوان منبع اصلی در­آمدی 51 درصد جمعیت جهان است، خسارت ناشی از آفات می­تواند منجر به کاهش معنی­داری در عملکرد و در­آمد شود (FAO, 2009). مگس زیتون به چندین گونه از زیتون­های وحشی نیز حمله می­کند (Rice, 2000). لارو مگس با تغذیه از میوه­ی زیتون باعث ریزش میوه­ها قبل از برداشت، کاهش کیفیت روغن زیتون، افزایش اسیدیته میوه و ورود قارچ­های پاتوژن از سوراخ ورودی می­شود (Whit and Elson-Haris, 1992).

 

مگس زیتون (Bactrocera oleae) یکی از مهم­ترین آفات زیتون در مناطق زیتون­خیز دنیا محسوب می­شود(سروش و همکاران، 1389). در باغ­هایی که اقدامات کنترلی در آن­ها اجرا نمی­شود این آفت تا 100 درصد خسارت ایجاد می­کند (Cristofard et al., 2005). در ایران از گذشته­ی دور مگس زیتون جزء آفات قرنطینه­ای بوده است. برای اولین بار در تاریخ پنجم مردادماه سال 83 در منطقه­ی رستم­آباد به وجود این آفت پی بردند. متعاقب مشاهده­ی آفت در استان گیلان، آلودگی در زیتون­کاری­های سایر استان­ها، از جمله زنجان و قزوین نیز مشخص شد. با ردیابی­هایی که از این آفت در کل کشور به عمل آمد، مشخص شد که بیشتر نقاط زیتون­کاری شده­ی کشور آلوده هستند (Jafari and Rezaei, 2005).

 

با توجه به اهمیت ویژه­ای که این آفت از نظر زیان اقتصادی روی میوه­ی زیتون دارد، لازمه تهیه­ی برنامه اصولی در مدیریت کنترل آن می­باشد. سازمان حفظ­نباتات کشور برای کنترل آفت مگس زیتون از سال 83 در سطح استان­های گیلان، قزوین و زنجان که بیشترین آلودگی به این آفت را داشتند اقدام به توزیع لوازم و تجهیزات کنترل این آفت نمود. در همین سال مقدار 1035000 کیلوگرم میوه آلوده به مگس زیتون، به جهت مبارزه با این آفت در شهرستان رودبار معدوم گردید و در همان سال خسارتی بین90-10 درصد به محصول زیتون باغات شهرستان رودبار وارد آمد (سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان). هم اکنون سازمان حفظ­نباتات با همکاری بخش­های ترویج و حفظ­نباتات مدیریت­ جهاد کشاورزی شهرستان­ رودبار در حال مدیریت تلفیقی این آفت می­باشد و با برگزاری کلاس­های آموزشی، برنامه رادیویی، توزیع لوازم و امکانات مبارزه با آفت مگس زیتون و اطلاعیه­های پیش­آگاهی، کشاورزان را ترغیب به استفاده از این روش نموده است. با این که مدت چند سالی است که از این روش برای کنترل آفت در شهرستان رودبار استفاده می­شود ولی هنوز عده­ کثیری از باغداران زیتون از پذیرش آن خودداری می­کنند. از آنجا که تحقیقاتی در زمینه پذیرش و یا عدم پذیرش مدیریت تلفیقی آفت مگس زیتون در کشور، علی­الخصوص در شهرستان رودبار که مهد زیتون کشور است انجام نشده، نتایج حاصل از این تحقیق می­تواند راهنمایی باشد برای مجریان طرح که به دنبال راه­کارهایی برای افزایش پذیرش مدیریت تلفیقی مگس زیتون توسط باغداران زیتون و در نهایت، باعث افزایش بهره­وری گردد. این موضوع خود می­تواند برای باغداران زیتون رودبار به جهت علمی و به­روز نمودن سطح آگاهی­های آنان مثمرثمر واقع گردد.

 

2-6- نیازهای اقلیمی توتون.. 12

 

2-7-  نیازهای زراعی توتون.. 12

 

2-8-  سیستم کشت توتون.. 14

 

2-9-آبیاری توتون.. 16

 

2-10- روشهای مدیریت آبیاری در سیستم کشت توتون و اثرات آن بر عملکرد. 19

 

2-11-کارایی مصرف آب توسط گیاه. 20

 

2-12- ارقام توتون.. 23

 

2-13- اثرات مدیریت آبیاری بر عملکرد توتون.. 23

 

 

 

2- 14- اثرات مدیریت آبیاری و ارقام مورد آزمایش بر اجزای عملکرد توتون.. 24

 

2- 15- مدل CROPWAT. 25

 

2-16- توابع تولید محصول نسبت به آب… 26

 

فصل سوم: مواد و روش ها 28

 

3-1- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل انجام آزمایش…. 29

 

3-2- اطلاعات هواشناسی منطقه مورد آزمایش…. 30

 

3-3- مشخصات طرح آزمایشی.. 30

 

3-4- آبیاری توتون.. 30

 

3-5- مواد آزمایشی.. 30

 

3-5-1- معرفی ارقام. 30

 

3-5-2- معرفی مدل CROPWAT 8.0. 31

 

3-6- مراحل اجرای طرح.. 31

 

3-6-1- تهیه خزانه. 31

 

3-6-2- آماده سازی زمین و اعمال تیمارها 32

 

3-6-3- مراحل داشت توتون در زمین اصلی.. 33

 

3-7- صفات اندازه گیری شده. 35

 

3-7-1- طول برگ… 35

 

3-7-2- عرض برگ… 35

 

3-7-3- تعداد برگ… 35

 

3-7-4- ارتفاع گیاه. 35

 

3-7-5- قطر ساقه. 36

 

3-7-6- سطح برگ… 36

 

3-7-7- تعیین وزن تر و خشک برگ… 36

 

3-7-8- تعیین مقدار قند برگ… 36

 

3-7-9- تعیین مقدارنیکوتین برگ… 37

 

3-8- توابع تولید ارقام توتون نسبت به آب… 37

 

3-9- محاسبات آماری.. 37

 

فصـل چهارم: تجـزیه و تحلیل داده ها 38

 

4-1- اثر آبیاری بر عملکرد کمی.. 39

 

4-2- اثر آبیاری بر قیمت برگ خشک توتون.. 40

 

4-3- اثر آبیاری بر درآمد ناخالص در واحد سطح.. 40

 

4-4- اثر آبیاری  بر طول و عرض برگ توتون.. 45

 

4-5- اثر آبیاری  بر ارتفاع بوته. 45

 

4-6- اثر آبیاری بر تعداد برگ… 46

 

4-7- اثر آبیاری  بر  قطر ساقه. 46

 

4-8- اثر آبیاری  بر سطح برگ… 47

 

4-9- توابع تولید ارقام توتون نسبت به آب… 51

 

4-10- اثر آبیاری  بر میزان قند برگ توتون.. 52

 

4-11- اثر آبیاری بر میزان نیکوتین برگ توتون.. 54

 

فصـل پنجم: نتیجه گیری و بحث.. 60

 

5-1- نتیجه گیری.. 61

 

5-2-نتیجه گیری نهایی.. 66

 

5-3- پیشنهادات… 66

 

منابع و مآخذ. 68

 

 

چکیده انگلیسی.. 73

 

 

 

فهرست جداول­

 

 

 

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

 

 

جدول 2-1 سطح زیر کشت و تولید توتون در کشورهای مختلف جهان بر اساس آمار. 11

 

جدول 3-1 برخی خصوصیات شیمیایی خاک محل انجام آزمایش…. 29

 

جدول 3-2 برخی خصوصیات فیزیکی خاک محل انجام آزمایش…. 29

 

جدول 3-3 آمار هواشناسی ایستگاه تحقیقات توتون گیلان در سال انجام آزمایش…. 34

 

جدول 3-4 تعداد دور آبیاری و میزان آب مصرفی در هر دور و در کل دوره رشد گیاه. 35

 

جدول 4-1 تجزیه واریانس صفات عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد و قیمت در واحد سطح ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی   42

 

جدول 4-2 مقایسه میانگین عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد، قیمت در واحد سطح در سطوح مختلف نیاز آبی گیاه 43

 

جدول 4-3 مقایسه میانگین عملکرد برگ تر، عملکرد برگ خشک، قیمت وزن واحد و درآمد هکتاری در ارقام توتون.. 43

 

جدول 4-4 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر عملکرد برگ تر و خشک، قیمت وزن واحد وقیمت در واحد سطح.. 44

 

جدول 4- 5 تجزیه واریانس صفات طول برگ، عرض برگ، ارتفاع بوته، تعداد برگ، قطر ساقه و سطح برگ ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی.. 48

 

جدول 4-6 مقایسه میانگین طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر ساقه و سطح برگ در سطوحمختلف نیاز آبی.. 49

 

جدول 4-7 مقایسه میانگین طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر ساقه و سطح برگ در ارقام توتون.. 49

 

جدول 4-8 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ، قطر ساقه، سطح برگ… 50

 

جدول 4-9 تجزیه واریانس صفات نیکوتین پابرگ، کمربرگ، لچه برگ و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ ارقام توتون در سطوح مختلف نیاز آبی   58

 

جدول 4-10 مقایسه میانگین صفات نیکوتین پابرگ، کمربرگ، لچه برگ و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ در ارقام توتون.. 58

 

جدول 4-11 مقایسه میانگین اثر متقابل آبیاری در ارقام توتون بر نیکوتین و قند پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 59

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

 

 

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

 

 

شکل 4- 1 منحنی تابع تولید رقم Coker347. 51

 

شکل 4- 2 منحنی تابع تولید رقم PVH19. 51

 

شکل 4- 3 منحنی تابع تولید رقم ULT138. 52

 

شکل 4- 4  درصد قند برگ در سطوح نیاز آبی در پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 56

 

شکل 4- 5 درصد نیکوتین برگ در سطوح مختلف نیاز آبی در پابرگ، کمربرگ و لچه برگ… 57

 

 

 

 

 

چکیده

 

به منظور بررسی مدیریت آبیاری توتون که یکی از محصولات با ارزش کشاورزی و صنعتی است و در شرایط مختلف آب و هوایی کشت می­شود، آزمایشی به صورت کرت­های خرد شده بر پایه بلوک­های کامل تصادفی با در نظر گرفتن 50 (I₁) ، 75 (I₂) و 100(I₃) درصد نیاز آبی گیاه در کرت­های اصلی و ارقام توتون Coker₃₄₇ (V₁) ، PVH₁₉ (V₂) و ULT₁₃₈ (V₃) در کرت­های فرعی در سه تکرار به اجرا درآمد. این طرح در سال 1389 در مرکز تحقیقات توتون رشت انجام گرفت و مدیریت آبیاری سه رقم توتون با استفاده از داده­های هواشناسی منطقه با بکارگیری برنامه کامپیوتری CROPWAT8.0 برنامه­ریزی شد. بر اساس نتایج بدست آمده از نظر وزن تر محصول، ارقام نر عقیم نسبت به رقم کوکر آبدوست تر بوده و پتانسیل پذیرش آب بیشتری را از خود نشان دادند. از نظر این صفت رقم PVH₁₉ (V₂) با آبیاری 100درصد با 15710 کیلوگرم بیشترین و رقم کوکر347 (V₁) با آبیاری 50 درصد با 8786 کیلوگرم کمترین عملکرد برگ تر را داشتند. از نظر تولید برگ خشک نیز ارقام نر عقیم نسبت به رقم کوکر دارای عملکرد بیشتری بودند. از نظر این صفت رقم PVH₁₉ (V₂) با نیازآبی 75 درصد و تولید 1761کیلو محصول برتر از سایر ارقام بوده و رقم کوکر347 با 50 درصد نیاز آبی با 912 کیلو کمترین مقدار محصول برگ خشک را داشت. نتایج طرح نشان داد که تیمار رقم PVH₁₉ (V₂) با 100 درصد نیاز آبی از نظر درآمد هکتاری با29010000 ریال بیشترین و تیمار، رقم Coker₃₄₇ (V₁) با50 درصد نیاز آبی با 9514700ریال کمترین درآمد را به خود اختصاص داد. نتایج حاصله نشان داد که با صرفه­جویی 25 درصدی در مصرف آب نه تنها از میزان محصول و درآمد کشاورز کم نمی­شود بلکه در هزینه­های مصرف آب و کارگری نیز صرفه­جویی قابل توجهی به عمل می­آید. بنابراین با در نظر گرفتن هزینه­ها و درآمد حاصل از اجرای طرح، تیمار (I₂V₂) ( PVH₁₉ با نیازآبی 75 درصد) به عنوان تیمار برتر انتخاب و معرفی گردید.

 

 

 

واژگان کلیدی : توتون، منابع آب، كراپ وات، بهره وری آب کشاورزی، مدیریت آبیاری

 

 

 

فصـل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

1-    1- مقدمه

 

نگرش فراگیر و همه­جانبه به مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف تنها راه برای حل بحران آب است، تا در پرتو درک اهمیت این ماده حیاتی، بتوان با مدیریت علمی و دقیق، بهره­وری آن را بیش از پیش ارتقاء داد. زیرا بیش از 97 درصد از آبهای کره زمین بصورت آب شور است که در اقیانوس­ها جای گرفته و 15/2 درصد از 5/2 درصد آب شیرین باقیمانده بصورت یخ قطبی است در نتیجه فقط 65/0 درصد از آب شیرین قابل استفاده می­باشد که 16/0 درصد از آن به شکل بخار در جو موجود است و آب باقیمانده که 49/0 درصد کل آب شیرین کره زمین را تشکیل می­دهد بصورت آبهای زیرزمینی یا سطحی در دریاچه­ها، رودخانه­ها، نهرها موجود می­باشد اما تمامی این منابع آب الزاماً از لحاظ اقتصادی قابل مدیریت و بهره­برداری نیستند (هاشمی­نیا، 1383). استان گیلان با برخورداری از حدود 600 هکتار سطح زیر کشت توتون و با متوسط عملکرد 1500 کیلوگرم در هکتار بعد از استان های مازندران و گلستان سهم مهمی در تولید توتون کشور و از نظر صنعت ساخت سیگار مقام اول را در خاورمیانه دارد (بی­نام، 1392). سطح زیر کشت توتون در دنیا 69/3 میلیون هکتار و تولید سالانه آن 88/6 میلیون تن و عملکرد آن در کشور­های در حال توسعه حدود 6/1 و در کشورهای توسعه یافته حدود 2/2 تن در هکتار است (جدول 1- 1). سازمان خوار­و­بار­جهانی ((FAO, 2009 . همچنین سطح زیر کشت توتون در ایران حدود 5 هزار هکتار با تولید سالانه 14700 تن برآورد گردیده است (FAO, 2009) .توتون در استان­های شمالی کشور بیشتر بدون آبیاری (دیم) و در استان­های آذربایجان غربی و کردستان به صورت آبی کشت می شود. تغییرات عوامل اقلیمی در سال­های اخیر از جمله افزایش درجه حرارت هوا، کاهش میزان بارش و پراکنش نامنظم آن در طول مرحله رشد موجب ایجاد تنش خشکی در مراحل مختلف رشد گیاه شده و میزان عملکرد را در شرایط دیم به طور قابل ملاحظه­ای کاهش داده است )بیگلویی و همکاران، 1385). آبیاری گزینه با ارزشی برای افزایش بهره­وری آب در اراضی کشت دیم است و بدون توجه به آن دستیابی به عملکرد مطلوب در شرایط دیم امکان پذیر نمی­باشد. کم آبی همانند آب بیش از حد نیاز به طور معنی­داری موجب کاهش عملکرد و کیفیت توتون می­شود. از این رو آبیاری به مقدار کافی و در زمان مناسب در عملکرد توتون نقش بسزایی دارد. بارش باران ملایم همراه با هوای ابری پس از نشاءکاری، بارش سبک در اوایل مرحله رشد و باران ملایم همراه با هوای روشن و آفتابی در مرحله رشد سریع و عدم بارش در مرحله برگ چینی (بارش در این مرحله از رشد موجب شسته شدن صمغ سطح برگ­ها و کاهش کیفیت برگ می شود) بهترین شرایط برای رشد در مزرعه می­باشد. توتون گیاهی است که بر اساس نحوه خشکانیدن در چهار گروه گرمخانه­ای[1]، هواخشک[2]، آفتاب­خشک[3] و آتش­خشک[4] طبقه­بندی می­شود و کشت اصلی توتون­کاران گیلانی، توتون­های تیپ غربی مانند رقم COKER₃₄₇ (V₁) که عموما” برگ­درشت بوده و در گرم­خانه خشک می­شوند، می­باشد. بنابراین بکارگیری برنامه کامپیوتری کراپ­وات در قالب طرح تحقیقاتی می­تواند جهت تعیین زمان و مقدار آب مورد نیاز (مدیریت آبیاری) در عملکرد کمی و کیفی توتون­های ارقام تجاری PVH₁₉ (V₂) ، ULT₁₃₈ (V₃)  و رقم محلی COKER₃₄₇ (V₁) که از توتون­های گرمخانه­ای محسوب می شوند نقش بسزایی داشته باشد.

 

1-2-  بیان مسئله

 

توتون یکی از محصولات با ارزش کشاورزی و صنعتی است که در شرایط مختلف آب هوایی در بیش از صد کشور دنیا کشت می شود و در اقتصاد بعضی از آنها تاثیر بسزایی دارد . با توجه به اینكه بزرگترین کارخانه سیگارت سازی خاور میانه در استان گیلان قرار دارد و در سال­های اخیر به دلیل رقابت شدید كشت­های رقیب در منطقه و كم شدن چشم­گیر سطح زیر كشت توتون از یك ­سو و كاهش نزولات آسمانی و پراكنش نامنظم آن در طول فصل رشد از سوی دیگر موجب پایین آمدن عملكرد در واحد سطح گردیده و هر ساله ارز زیادی صرف واردات توتون می­شود بنابراین برای تامین توتون كارخانه­های سیگارت سازی، نیاز به افزایش عملکرد در واحد سطح با اعمال مدیریت آبیاری می­باشد. با توجه به تحقیقات انجام گرفته، نیاز آبی توتون از نظر ارقام و مراحل رشد گیاه بسیار متفاوت است به گونه ای که آبیاری بلافاصله بعد از عمل نشاکاری غیر از مواقع خشکی و گرمای شدید توصیه نمی­شود زیرا حداکثر نیاز آبی آن 50 الی 70 روز بعد از نشاکاری (Ananymous, 1998) است وکمبود آب در اواسط مرحلة توسعه موجب کاهش رشد و کوچکتر ماندن برگ­ها می­شود و کمبود شدید آن در طول مرحله گل­دهی و رسیدگی، موجب تأخیر در مرحله برداشت محصول و در نتیجه کاهش وزن برگ و ترکیبات شیمیایی آن می­شود (Doorenbos and Kassam, 1986). در توتون کم آبی همانند آب بیش حد نیاز بطور معنی­داری موجب کاهش عملکرد كمی و كیفی آن می­شود، از این رو آبیاری به مقدار کافی و در زمان مناسب (مدیریت آبیاری) در عملکرد توتون نقش به سزایی دارد. بنابراین افزایش عملکرد کمی و کیفی توتون بدون توجه به  ارقام  و اعمال مدیریت آبیاری امکان پذیر نمی­باشد. در این آزمایش ارقام توتون Coker_347 , ULT₁₃₈  و PVH₁₉  با سه سطح 50،  75 و100 درصد نیاز آبی با استفاده از مدل CROPWAT بر اساس شرایط آب و هوایی سال 1389 منطقه در مرکز تحقیقات توتون رشت جهت مقایسه عملکرد كمی و كیفی با رویکرد صرفه اقتصادی مورد آزمایش قرار گرفت.

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

در استان گیلان توتون طی سالیان گذشته عمدتاً بدون آبیاری کشت می­شد و معمولاً بجز آب نشاءکاری آب دیگری در طول دوره داشت به آن داده نمی­شد. و این در شرایطی بود که میزان بارندگی استان بیش از 1500 میلی­متر در سال بود. در سال­های اخیر به دلیل کاهش میزان بارندگی و نامنظمی پراکنش آن بویژه در طول دوره رشد، توتونکاران ناگزیر به انجام آبیاری تکمیلی گردیده­اند. اما بعلت بی­اطلاعی از نیاز آبی توتون، در بسیاری از مناطق بیشتر و کمتر از نیاز واقعی گیاه آبیاری انجام می­گیرد. در حال حاضر جمعیت کشور بیش از 70 میلیون نفر است و برای تولید 65 میلیون تن محصول حدود 85 میلیارد متر مکعب آب ( با کارایی 62/0 کیلوگرم با مصرف 1000 لیتر) مصرف می شود. با توجه به پیش­بینی­های انجام شده در 50 سال آینده جمعیت ایران به حدود 120 میلیون نفر خواهد رسید. مسئله مهم پیش روی کشاورزی کشور این است که با افزایش جمعیت چگونه می­توان تولیدات کشاورزی را به دو برابر مقدار کنونی یعنی 130 میلیون تن رساند؟ بنابر­این با نگرش به منابع آبی به این واقعیت تلخ پی می­بریم که هر چند زمین کشاورزی به قدر کافی داشته باشیم، منابع آبی اجازه استفاده دو برابر فعلی یعنی 170 میلیارد متر مکعب را نمی­دهد. و این امر با توجه به قرار گرفتن ایران در گروه کشورهای « کمبود مطلق آب » مدیریت علمی و دقیق بهره­وری آب را بیش از پیش می طلبد.

 

1-4- فرضیه­ها

 

– مدیریت آبیاری با استفاده از برنامه CROPWAT  می­تواند در صرفه­جویی مصرف آب مؤثر باشد.

 

–  مدیریت آبیاری مناسب می­تواند بر افزایش عملکرد کمی و کیفی توتون و اقتصادی بودن آن مؤثر باشد.

 

– افزایش سود اقتصادی محصول به ازاء هر واحد آبیاری در شرایط محدودیت آب با اعمال مدیریت صحیح آبیاری می­تواند موجب گسترش تولید گیاه توتون در بین کشاورزان منطقه گردد.

 

 

 

 

 

1-5- اهداف تحقیق

 

 

 

• با استفاده از برنامه کامپیوتری CROPWAT مدیریت آبیاری برای کشت ارقام مختلف توتون در منطقه رشت موجب صرفه جویی در مصرف آب و افزایش عملکرد کمی و کیفی آن خواهد شد.

 

2-4  تعاریف ارزیابی عملکرد 17

 

2-5  فرآیند ارزیابی، مراحل ارزیابی عملکرد 19

 

2-6 رویکرد های اندازه گیری عملکرد 24

 

2-7 روش های ارزیابی عملکرد 25

 

2-8  اهمیت ارزشیابی عملکرد 26

 

2-9 ابعاد ارزیابی عملکرد 26

 

2-10 مفهوم کارایی و انواع آن 28

 

2-10-1 انواع کارایی 29

 

2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل 30

 

2-11  تحلیل نسبت در اندازه گیری کارایی 32

 

2-11-1روش های تحلیل نسبت 33

 

2-12 روش های ارزیابی کارایی 36

 

2-12-1 روش های پارامتری 36

 

2-12-2 روش های ناپارامتری 36

 

2-13  مدل های پایه ای تحلیل پوششی داده ها 39

 

2-14 رگرسیون و تحلیل پوششی داده ها 42

 

2-15  مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها 43

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

3-1 مقدمه 54

 

3-2 روش تحقیق 54

 

3-3 جامعه تحقیق 55

 

3-4  نمونه تحقیق 55

 

3-5 روش گردآوری اطلاعات 55

 

3-6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 56

 

3-7 تحلیل پوششی داده ها(DEA) 56

 

3-7-1ماهیت الگوی مورد استفاده 56

 

3-7-2 بازده به مقیاس الگوی مورد استفاده 57

 

3-8 انواع الگوهای (DEA) 58

 

R 58

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل  داده ها

 

4-1  مفاهیم ورودی و خروجی 62

 

4-2  شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق 62

 

4-3 بررسی نتایج با مدل CCR 67

 

4-4  بررسی نتایج با مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس(BCC) 68

 

4-5 بررسی کارایی مقیاس 69

 

4-6  مجموعه مرجع 72

 

4-7  مازاد عامل تولید(Is) و مازاد محصول(Os) 78

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1  مقدمه 86

 

5-2  پاسخ به پرسش های پژوهش 86

 

5-3  جمع بندی و نتیجه گیری 90

 

5-4 پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش 90

 

5-5  پیشنهاد برای تحقیقات آتی 92

 

منابع 94

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
جدول(2-1): تغییر و تحولات اسم و سرمایه بانک کشاورزی از بدو تاسیس تا سال 1370	17
جدول (4-1) نهاده های شعب بانک کشاورزی استان مازندران ( سال 1391)	64
جدول شماره(4-2): ستانده های شعب بانک کشاورزی	65
جدول (4-3) بررسی وضعیت کارایی با بازدهی ثابت به مقیاس، نهاده محور یا ورودی محور	67
جدول(4-4) کارایی مدیریتی و کارایی ناشی از مقیاس	70
جدول (4-5) مجموعه مرجع شعبه ها، و وزن هر کدام در حالت BCC	72
جدول(4-6) رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش شمارشی	76
جدول (4-7)رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش وزنی	77
جدول(4-8) مازاد ورودی ها(IS)	78
جدول(4-9) مازاد خروجی ها(OS)	79
جدول (4-10) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف ورودی­ها ی شعب	81
جدول (4-11) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف خروجی­های شعب	83
جدول(5-1) منابع ناکارآمدی شعب	89

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده                                                                                                                     1

 

مقدمه                                                                                                                      2

 

فصل اول کلیات پژوهش                                                                                              4

 

مقدمه                                                                                                                      4

 

1-1موضوع تحقیق                                                                                                      4

 

2-1بیان مسله تحقیق                                                                                                    4

 

3-1سوالات تحقیق                                                                                                                 6

 

4-1 ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق                                                                              6

 

5-1 اهداف پژوهش                                                                                                     7

 

6-1 فرضیات پژوهش                                                                                                   8

 

1-7 متغییرهای تحقیق                                                                                                   8

 

1-8  قلمرو تحقیق                                                                                                       9

 

1-9 مدل تحقیق                                                                                                          9

 

1-10 تعریف کلید واژه                                                                                                 10

 

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق                                                                             12

 

 

 

 

 

مقدمه                                                                                                                      13

 

1-2 مبانی نظری و  پیشینه  پژوهش                                                                                  13

 

1-1-2 زمینه های شکل گیری مدیریت دانش                                                                      13

 

2-1-2  تعریف دانش                                                                                                   15

 

3-1-2 دانش کانونی و ضمنی                                                                                         16

 

4-1-2 به کارگیری دانش                                                                                              18

 

5-1-2 سلسله مراتب دانش                                                                                            18

 

6-1-2 مدیریت دانش از دیدگاه های مختلف                                                                      19

 

7-1-2 تعاریف بر پایه فرایندهای مدیریت دانش                                                                  20

 

8-1-2 تعاریف استراتژیک یا مدیریت محور                                                                       21

 

9-1-2 تعاریف فناوری محور                                                                                         21

 

10-1-2 تعریف بر اساس دانش سازمانی و جمعی                                                                21

 

11-1-2 ارائه یک چهارچوب مفهومی برای مدیریت دانش                                                      22

 

معرفی چهارچوب مفهومی مدیریت دانش                                                                           23

 

12-1-2 تعاریف فرایندهای اصلی مدیریت دانش                                                                  25

 

13-1-2 عناصر بنیادی عملی مدیریت دانش                                                                        28

 

اهداف دانش                                                                                                              28

 

14-1-2 چرا مدیریت دانش                                                                                           29

 

15-1-2 عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش                                                                     30

 

16-1-2 تجزیه و تحلیل شکست پروژه مدیریت دانش                                                           31

 

2-2 اثربخشی سازمانی                                                                                                  31

 

1-2-2 اثربخشی سازمان                                                                                               32

 

2-2-2 محاسبه اثربخشی                                                                                               33

 

3-2-2 عوامل موثر بر اثربخشی                                                                                       35

 

3-2 تحقیقات انجام شده داخلی و خارجی                                                                          36

 

 

 

فصل سوم : روش تحقیق                                                                                               40

 

مقدمه                                                                                                                      41

 

1-3 روش تحقیق                                                                                                        42

 

2-3 قلمرو تحقیق                                                                                                       42

 

3-3 قلمرو موضوعی تحقیق                                                                                           42

 

4-3 قلمرو زمانی                                                                                                          42

 

5-3 قلمرو مکانی                                                                                                        42

 

6-3 جامعه آماری مورد مطالعه                                                                                       42

 

 

7-3 نوع پژوهش                                                                                                        43

 

8-3 ابزار جمع آوری داده های پژوهش                                                                             43

 

9-3 تعیین روایی و پایایی ابزار پژوهش                                                                            45

 

1-9-3 اعتبار و روایی                                                                                                  45

 

2-9- 3 قابلیت اعتماد یا پایایی                                                                                       45

 

10-3 روش اجرا                                                                                                        45

 

11-3 روش تحلیل داده ها                                                                                            46

 

محدودیتهای تحقیق                                                                                                     47

 

 

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش                                                                                       48

 

1-4 ویژگیهای نمونه مورد مطالعه                                                                                    50

 

2-4 بخش دوم: بررسی و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه                                                  53

 

آزمون خی دو                                                                                                            56

 

بررسی فرایندهای مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی                                                             60

 

بررسی فرضیات تحقیق                                                                                                 64

 

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری                                                                                     71

 

5-1 خلاصه یافته ها                                                                                                    72

 

5-2 بحث و نتیجه گیری                                                                                               75

 

5-3 پیشنهادهای پژوهشگر بر اساس یافته های پژوهش                                                          76

 

5-4 پیشنهاد برای پژوهش های آینده                                                                                78

 

فهرست منابع و ماخذ                                                                                                   79

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                                                  صفحه

 

جدول 1-2 کانون های هشت گانه اثربخشی                                                                        34

 

جدول 1-3 طیف لیکرت                                                                                               44

 

جدول 2-3سوالات مربوط به متغییرها در پرسشنامه                                                               44

 

جدول 1-4 جنسیت افراد  نمونه مورد  بررسی                                                                     50

 

جدول 2-4 تحصیلات افراد  نمونه مورد  بررسی                                                                  51

 

جدول 3-4میانگین سنی افراد در شغل و سازمان خود                                                            52

 

جدول 4-4 بررسی فراوانی هر گزینه و نتایج آزمون خی دو                                                     54

 

جدول5-4 وضعیت ارزیابی مولفه های مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی                                   60

 

جدول 6-4 بررسی فرضیه ها                                                                                          64

 

جدول 7-4 بررسی فرضیه ها                                                                                          68

 

جدول 8-4 بررسی رابطه بین مولفه های مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی                                 69

 

جدول 1-5 مقادیر میانگین متغییرهای مدیریت دانش                                                              73

 

جدول 2-5  مقادیر میانگین متغییر اثربخشی سازمانی                                                              73

 

جدول 3-5 بررسی رابطه بین مولفه های مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی

 

2-5-2) آمار جهانى‏ 30

 

2-6) وضعیت مدیران زن در جامعه ایران 30

 

2-6-1) حضور زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران 33

 

2-7) زنان ، مدیریت و توسعه 34

 

2-8) زن و شأن مدیریت 38

 

2-9) رهبری زنان 38

 

2-10) تفاوت های مدیریتی زنان و مردان 39

 

2-11) تفاوت سبک های رهبری زنان و مردان 40

 

2-11-1) تعریف سبک 40

 

2-12) انواع سبک مدیریتی زنان 40

 

2-12-1) دیدگاه زیست شناسی 41

 

2-13) رویکرد جنسیت و مدیرت 42

 

2-14) عدم تساوی در ارتقای شغلی زنان 43

 

2-15) سابقۀ حضور زنان در فعالیت های اقتصادی و اجتماعی 45

 

2-16) تاریخچه ای از سیرة مسلمین در باره مشاركت زنان در امور سیاسی 46

 

2-16-1) نقش آفرینی زنان در تاریخ صدر اسلام 50

 

2-16-2) نقش زنان در تاریخ صدر اسلام 50

 

2-17) شایستگی زنان برای فعالیت سیاسی و عهده دار شدن مسؤولیت های سیاسی 51

 

2-18) میزان مشارکت زنان در رده های مدیریتی 52

 

2-19) چالش‏ها و موانع مدیریت زنان‏ 55

 

2-20) شکستن سقف شیشه ای: ارتقاء حضور زنان در سطوح مدیریت 57

 

2-20-1) شکستن سقف شیشه ای: ارتقاء حضور زنان درسطوح مدیریت‏ 57

 

2-20-2) ضرورت مشارکت زنان‏ 58

 

2-20-3) تأثیر سبک رهبری بر جایگاه زنان در سازمان‌ها‏ 60

 

2-20-4) سقف شیشه ای‏ 62

 

2-20-5) موانع مشارکت زنان‏ 62

 

2-20-6) شکستن سقف شیشه ای‏ 66

 

2-20-7) راههای شکستن سقف شیشه ای ‏ 67

 

2-21) مدیریت زنان در نظام، آمارها و تحلیل‏ها ‏ 68

 

2-22) زنان در ارتباط، با مهارت ها ‏ 70

 

2-23) ضرورت مدیریت بیشتر زنان و علل آن ‏ 71

 

2-24) نگرش ها درباره پیشرفت نکردن زنان در مدیریت ‏ 74

 

2-25) زنان و موانع دستیابى به پست‏هاى مدیریتى‏‏ 82

 

2-25-1) راهکارهاى چیرگى بر مشکلات‏‏ 85

 

2-25-2) دیدگاه نهادگرا ‏ 87

 

2-25-3) دستاوردهاى مدیریت زنان‏‏ 87

 

2-26) سطوح مدیران‏ 88

 

2-26-1) مدیران عملیاتی (زنان)‏ 88

 

2-26-2) مدیران میانی (زنان)‏ 89

 

2-26-3) مدیران عالی (زنان)‏ 90

 

2-27) بررسی موانع پیشرفت زنان در سازمان و تاثیر آن بر تعهد سازمانی و رضایت شغلی کارکنان ‏ 91

 

2-28) بررسی موانع ارتقا زنان ایران در عرصه مدیریت‏ 93

 

2-29) بررسی موانع اجتماعی و فرهنگی اشتغال زنان ایران در دهه های اخیر ‏ 100

 

2-29-1) تفکیک جنسیتی آموزشی‏ 106

 

2-29-2) قوانین ناظر بر خانواده‏ 108

 

2-29-3) قوانین کار‏ 108

 

2-29-4) تقسیم جنسی مشاغل زنانه و مردانه‏ 109

 

2-29-5) عوامل فرهنگی بازدارنده اشتغال زنان در ایران‏ 109

 

2-29-6) حاکمیت تفکر سنتی مرد سالاری در جامعه‏ 110

 

2-29-7) تفکیک جنسیتی ‏ 111

 

2-29-8) کاهش سن ازدواج‏ 111

 

2-30) راهکارهای افزایش مشارکت زنان‏ 112

 

 

 

 

فصل سوم : روش اجرای تحقیق

 

3-1) جامعه آماری 117

 

3-2) نمونه آماری 117

 

3-3) روش پژوهش 117

 

3-4) ابزار تحقیق 118

 

3-5) روش گردآوری اطلاعات 118

 

3-6) روشهای آماری و تحلیل اطلاعات 119

 

 

 

فصل  چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1) مقدمه 121

 

4-2) توصیف پاسخ سوالات پرسیده شده از پاسخ دهندگان 122

 

4-3) آزمون سوال های تحقیق 135

 

 

 

فصل  پنجم: آزمون فرضیه ها، نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1) بیان مجدد مساله 141

 

5-2) نتیجه گیری(یافته ها) 144

 

5-3) بحث و نتیجه گیری 148

 

5-4) پیشنهاد برای پژوهش های آینده 148

 

5-5) محدودیت 149

 

منابع و ماخذ 150

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول4-1) توصیف موانع عدم واگذاری سمت مدیریت به زنان 122

 

جدول4-2) توصیف راه کارهای لازم برای واگذاری سمت مدیریت به زنان 124

 

جدول4-3) توصیف موانع عدم حضور زنان در پست مدیریت در سازمان 126

 

جدول4-4) توصیف مشاغل مدیریتی ای که زنان در آن از توان کاری بالایی برخوردارند 128

 

جدول4-5) توصیف کارایی (عملکرد) مدیران زن 129

 

جدول4-6) توصیف وضعیت مهارت کلامی مدیران زن 130

 

جدول4-7) توصیف وضعیت مهارت های رفتاری مدیران زن 131

 

جدول4-8) توصیف وضعیت مهارت های فنی مدیران زن 132

 

جدول4-9) توصیف زمان مناسب واگذاری مسئولیت های مدیریتی به زنان 133

 

جدول4-10) توصیف استقبال زنان از پذیریش پست های مدیریتی 134

 

جدول4-11) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع زنان در پست های مدیریت اجرایی 135

 

جدول4-12) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع اجتماعی حضور زنان در عرصه مدیریت 136

 

جدول4-13) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع فرهنگی حضور زنان در عرصه مدیریت 137

 

جدول4-14) آزمون فرید من برای رتبه بندی موانع سیاسی حضور زنان در عرصه مدیریت 1

 

 

 

فهرست نمودار

 

نمودار4-1) نمودار میله ای موانع عدم واگذاری سمت مدیریت به زنان 122

 

نمودار4-2) نمودار میله ای راه کارهای لازم برای واگذاری سمت مدیریت به زنان 124

 

نمودار4-3) نمودار میله ای موانع عدم حضور زنان در پست مدیریت در سازمان 126

 

نمودار4-4) نمودار میله ای مشاغل مدیریتی ای که زنان در آن از توان کاری بالایی برخوردارند 128