2-2-2- سبک های دلبستگی…………………………………………………………………………………………………22

 

2-2-3- سازگاری اجتماعی…………………………………………………………………………………………………..30

 

2-3- پیشینه پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………44

 

2-3-1- پیشینه داخلی………………………………………………………………………………………………………….44

 

2-3-2- پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………..46

 

فصل سوم روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………..51

 

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………..52

 

3-2- روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………..52

 

3-3- جامعه آماری، اندازه نمونه و روش نمونه گیری تحقیق …………………………………………………..52

 

3-4- روش جمع آوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………..54

 

3-5- ابزار اندازه گیری تحقیق ……………………………………………………………………………………………….54

 

3-6- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………………………………………………………………….56

 

فصل چهارم تجزیه تحلیل داده های پژوهش……………………………………………………………………………..58

 

4-1)مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………59

 

2-4. یافته­های توصیفی…………………………………………………………………………………………………………………60

 

3-4. یافته­های استنباطی………………………………………………………………………………………………………….65

 

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………… 88

 

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….89

 

5-2- بحث………………………………………………………………………………………………………………………………..89

 

5-3- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………90

 

5-4- محدودیت ها……………………………………………………………………………………………………………107

 

5-5- پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………107

 

5-5-1- پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………………..107

 

5-5-2- پیشنهادات پژوهشی………………………………………………………………………………………………..108

 

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………….109

 

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………….115

 

ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………………….119

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                                                صفحه

 

جدول1-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب جنسیت……………………………………….60

 

جدول 2-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب رشته تحصیلی……………………………60

 

جدول 3-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب پایه تحصیلی……………………………..61

 

جدول 4-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب سال تولد…………………………………..61

 

جدول 5-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب شغل پدر…………………………………..62

 

جدول 5-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب شغل مادر………………………………….62

 

جدول 6-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب تحصیلات پدر…………………………..63

 

جدول 7-4. فروانی، درصد و درصد تجمعی دانش آموزان بر حسب تحصیلات مادر…………………………64

 

جدول 8-4.  مشخصات توصیفی متغیرهای پژوهش به تفکیک خرده مقیاس­های آنان…………………………65

 

جدول 9-4.جدول خلاصه مدل رگرسیون چند متغیری ……………………………………………………………………..66

 

جدول 10-4. جدول خلاصه نتایج تحلیل واریانس عملکرد خانواده……………………………………………………66

 

جدول 11-4. جدول ضرایب معادله رگرسیونی …………………………………………………………………………………67

 

جدول 12-4.جدول خلاصه مدل رگرسیون چند متغیری ……………………………………………………………………68

 

جدول 13-4. جدول خلاصه نتایج تحلیل واریانس دلبستگی ……………………………………………………………..69

 

جدول 14-4. جدول ضرایب معادله رگرسیونی …………………………………………………………………………………69

 

جدول 15-4.جدول خلاصه مدل رگرسیون چند متغیری …………………………………………………………………..70

 

جدول 16-4. جدول خلاصه نتایج تحلیل واریانس خانواده و سبک های دلبستگی…………………………….71

 

جدول 17-4. جدول ضرایب معادله رگرسیونی خانواده و سبک های دلبستگی…………………………………..71

 

جدول 18-4.جدول خلاصه مدل رگرسیون چند متغیری جنسیت……………………………………………………….74

 

جدول 19-4. جدول خلاصه نتایج تحلیل واریانس ……………………………………………………………………………75

 

 

جدول 20-4. جدول ضرایب معادله رگرسیونی براساس مقیاس های عملکرد خانواده  ………………………76

 

جدول 21-4.جدول خلاصه مدل رگرسیون چند متغیری جنسیت………………………………………………………78

 

جدول 22-4. جدول خلاصه نتایج تحلیل واریانس جنسیت……………………………………………………………..79

 

جدول 23-4. جدول ضرایب معادله رگرسیونی براساس سبک های دلبستگی ……………………………………80

 

جدول 24-4.جدول خلاصه مدل رگرسیون ………………………………………………………………………………….82

 

جدول 25-4. جدول خلاصه نتایج تحلیل واریانس جنسیت………………………………………………………..83

 

جدول 26-4. جدول ضرایب معادله رگرسیونی براساس……………………………………………………………. 84

 

 

 

چکیده

 

هدف اصلی در مطالعه پیش رو بررسی رابطه‌ی عملکردخانوادهوسبک‌های دلبستگی باسازگاری اجتماعی دانشآموزاندختروپسرمقطعمتوسطهبندرعباس می باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل كلیه دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهرستان بندرعباس است كه در سال تحصیلی 1391-1392 مشغول به تحصیل بوده اند. تعداد 376نفر با استفاده از فرمول کوکران و با روش های نمونه گیری طبقاتی و چندمرحله ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش سه پرسشنامه استاندارد پرسشنامه عملکرد (کارکرد) خانواده (Fad)، پرسشنامه سبک های دلبستگی سیمپسون (Sas) و پرسشنامه سازگاری اجتماعی می باشد.  تجزیه و تحلیل داده هانشان دادکه به صورت کلی خرده مقیاس‌های عملکرد (ارتباط، آمیزش عاطفی، ایفای نقش، عملکرد کلی، همراهی عاطفی و کنترل رفتار) می‎توانند به صورت معناداری متغیر سازگاری دانش­اموزان را پیش‎بینی می کنند. به صورت کلی سبکهای دلبستگی با(ایمن،دوسوگرا،ناایمن)می توانند به صورت معنی داری سازگاری دانش آموزان را پیش بینی می کنند،به صورت کلی خرده مقیاس های عملکرد خانواده وسبک های دلبستگی می توانند سازگاری دانش آموزان راپیش بینی می کنند.اما هنگامی که معادله های رگرسیونی به صورت جداگانه درمیان دختران وپسران اجرا شد نتایج متفاوتی به دست آمد.درگروه دختران خرده مقیاس های ارتباط،آموزش عاطفی،ایفای نقش،عملکردکلی،همراهی عاطفی وکنترل رفتار می توانندسازگاری دانش آموزان راپیش بینی کننددر گروه پسران خرده مقیاس های عملکردخانواده شامل آموزش عاطفی،ایفای نقش،عملکردکلی،حل مشکل،همراهی عاطفی،کنترل رفتارمی توانندسازگاری دانش آموزان راپیش بینی کنند.درسبک های دلبستگی هرسه سبک(ایمن،دوسوگرا،ناایمن)درهردوگروه دختروپسرپیش بینی کننده معناداری برای سازگاری دانش آموزان به تفکیک دختروپسرمحسوب می شوند.هنگامی که درگروه پسران سبک های دلبستگی خرده مقیاس های عملکرد خانواده به صورت یکجا وارد معادله رگرسیونی شدند نشان دادکه،عملکردکلی،حل مشکل،همراهی عاطفی وکنترل رفتاروسبک های دلبستگی ناایمن پیش بینی کننده سازگاری اجتماعی بودند..هنگامی که درگروه دختران  سبک های دلبستگی خرده مقیاس های عملکرد خانواده به صورت یکجا وارد معادله رگرسیونی شدند نشان دادکه، خرده مقیاس های ارتباط، آمیزش عاطفی، عملکرد کلی، همراهی عاطفی، و کنترل در عملکرد خانواده و سبک های دلبستگی ایمن و دوسوگرا پیش بینی کننده معناداری برای سازگاری اجتماعی محسوب می شدند.

 

کلیدواژه ها:سازگاری اجتماعی،عملکردخانواده،سبک های دلبستگی،دانش آموزان مقطع متوسطه.

 

 

 

فصل اول

 

طرح تحقیق

 

 1-1- مقدمه

 

انسان محصول اجتماع است و در نتیجه تحت تأثیر نظام ها و فرهنگ های جامعه خود قرار می گیرد. در چنین شرایطی است که باید نیازهای خود را برآورده سازد و آرامش و تعادل خود را حفظ کند، بنابراین انسان باید با اجتماع سازگار شود. ابعاد سازگاری شامل: سازگاری جسمانی، روانی، اجتماعی و اخلاقی است که در رأس آن‌ها سازگاری اجتماعی قرار دارد. سازگاری اجتماعی بر این ضرورت متکی است که نیازها و خواسته های فرد با منافع و خواسته های گروهی که در آن زندگی می کنند، هماهنگ و متعادل شود وتا حد امکان از برخورد و اصطکاک مستقیم و شدید با منافع و ضوابط گروهی جلوگیری شود (مظاهری و همکاران، 1386).

 

سازگاری اجتماعی به عنوان مهمترین نشانه سلامت روان از مباحثی است که در دهه های اخیر توجه بسیاری از جامعه شناسان، روان شناسان و به ویژه مربیان را به خود جلب کرده است. داشتن جامعه ای سالم مستلزم داشتن افرادی سالم است و هر چه میزان سازگاری اجتماعی افراد بالاتر باشد، سلامت جامعه نیز بالاتر خواهد بود. تلاش و کوشش دست اندر کاران تعلیم و تربیت کشورها برای رشد همه جانبه افراد است که پایه و اساس آن را کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند (مظاهری و همکاران، 1386). علاوه بر دست اندرکاران تعلیم و تربیت که نقش مهمی در رشد و افزایش سازگاری اجتماعی افراد و خصوصاً دانش آموزان دارند، خانواده و کارکرد خانواده نیز می تواند بر روی سازگاری اجتماعی دانش آموزان تأثیر مثبت یا منفی بگذارد.

 

کارکردهای خانواده هستند که ملاک‏هایی برای خانواده سالم به‏ حساب می‏آیند. این کارکردها عبارتند از: تأمین نیازهای اقتصادی خانواده و رفع‏ نیازهای مالی، روانی و عاطفی اعضا. روشن است که در جامعهء ما ابتدا پدر و در درجهء دوم مادر نیازهای اقتصادی‏ خانواده را تأمین می‏کنند. ولی رفع نیازهای‏ مالی، روانی و عاطفی اعضا، عملکرد کل نظام خانواده است. از کارکردهای‏ بعدی خانواده می‏توان حمایت از اعضا در برابر بحران‏ها و فشارهای زندگی را نام‏ برد. خانوادهء سالم ضمن تلاش برای به‏ ثمر رساندن کارکردهایش، انعطاف‏پذیر نیز هست وبه راحتی با تغییرات سازگار می‏شود (حسینی زاده مهدوی، 1385). یکی دیگر از که عواملی خانواده ها و والدین که می تواند در سازگاری افراد با تغییرات و سازگاری اجتماعی مؤثر باشد سبک دلبستگی است.

 

سبك دلبستگی، از عوامل موثر در تعاملات بین فردی است كه در نتیجه ی روابط فرد با چهره های دلبستگی (والدین، همسالان و همسر) شكل می گیرد و به طور معناداری بر عملكرد و روابط فرد تاثیر می‌گذارد (باولبی[1]، 1969). روابط دوستانه، الگوهای ارتباطی و احساس رضایت از رابطه، موضوعاتی هستند که هم از جنبه ی اجتماعی و هم از جنبه ی روان شناسی بر روی رفتارهای بین فردی متمرکزند و موضوع اصلی هستند که از دوران کودکی آغاز می شوند (کاتلر و همکاران[2]، 2009).

 

این پژوهش با هدف بررسی رابطه عملکرد خانواده و سبک های دلبستگی با سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع دبیرستان شهر بندرعباس اجرا می گردد.

 

 

 

1-2- بیان مسأله

 

یكی از مفاهیمی كه از بطن خانواده شكل می گیرد، مفهوم دلبستگی[3] است. سروف، ایگلند، كارلسون و كولینز[4] (2005) دلبستگی را چنین تعریف می کنند: دلبستگی به طور كلی یعنی مأمنی از آسایش، امنیتی برای كاوش و جستجو كردن و منبعی برای اطمینان بخشی به كودك، زمانی كه دچار پریشانی می شود. بالبی دلبستگی را در قالب نظریه ای بزرگ مفهوم سازی كرد. از نظر بالبی (1973، 1969 و 1980؛ به نقل از گودوین، 2003)، روابط دلبستگی همیشه موجودند و در سراسر چرخه زندگی فعال هستند، به طوری پیوندهای دلبستگی در زندگی بزرگسالی ایجاد می شوند و بر فعالیت های مهم دوران بزرگسالی موثرند. دلبستگی در نوجوانی و بزرگسالی را به عنوان روابط دوبه دویی تعریف می كنند كه در آن، همجواری با یك شخص ویژه ترجیح داده شده و به دستیافتن به احساسی ایمنی یا حفظ آن منجر می شود. نتایج پژوهش های زیادی استمرار و تداوم سبك دلبستگی را در چرخه زندگی تایید می کنند (فریلی[7]، 2002، مین، کاپلان و کسیدی[8]، نافتل و شاور[9]، 2006).

 

بر اساس آزمایش های آینثورث (1987، لوی، بلات و شاور، 1998) روابط والد- فرزند در سه گروه ایمن [10] اجتنابی[11] و اضطرابی دوسوگرا[12] طبقه بندی شد. فرزندانی كه در گروه ایمن دسته بندی شدند، بعد از پریشان شدن به سرعت برای رسیدن به آرامش پیش مادر برگشتند، سریعتر به آرامش رسیدند، سریعتر و كاملتر فعالیت های خود را از سرگرفتند. فرزندانی كه در گروه دو سوگرای اضطرابی دسته بندی شدند، واكنش‌های آمیخته‌ای به حضور مادر داشتند، از حضور مادر به آرامش نرسیدند و فعالیت‌های خود را از سرنگرفتند. در نهایت گروه با دلبستگی اجتنابی مادر خود را نادیده گرفتند، به انزوا و گوشه گیری پرداختند و شروع به انجام فعالیت‌هایی برای دور شدن از پریشانی كردند (رولز و سیمپسون[13]، 2004).

 

بلسكی و كاسیدی (1994، به نقل از لوی و بلت و شاور، 1998) نشان دادند كه گروه‌های سه گانه بدست آمده در محیط آزمایشگاهی توسط آینثورث (1978) در محیط طبیعی هم وجود دارند. هینن، ساندرمن و اسپرانگر[14] (2009) از این ایده حمایت كردند كه روابط و تجربیات اولیه به شكل دلبستگی بر تجربیات زندگی بعدی تاثیر می‌گذارد. آن‌ها دریافتند كه خاطرات دوران كودكی 90 درصد از زنان، با سبك دلبستگی آن‌ها در بزرگسالی همبستگی دارد كه می‌تواند رضایت از زندگی كلی را پیشبینی كند. این محققان دریافتند كه افرادی كه سبك‌های دلبستگی ناایمن داشتند، میزان بالایی از طرد توسط والدین، میزان پایینی از حمایت خانوادگی و میزان پایینی از هماهنگی و گرمی در كانون خانواده را گزارش دادند در حالی كه افراد با سبك دلبستگی ایمن میزان پایینی از عدم رضایت از خود، روابط و زندگی را گزارش دادند. سبك‌های دلبستگی نه تنها با رضایت كلی از زندگی، بلكه با افسردگی و اضطراب هم ارتباط دارند. فروید اولین کسی بود که اظهار داشت پیوند عاطفی فرزند با مادر مبنای تمامی روابط بعدی است (برک[15]، 1386).

 

به دنبال خط پژوهشی بالبی، آینثورث [16]، واتر و وال[17] (1987) سه سبک دلبستگی را توصیف نمودند: ایمن، اضطرابی / دوسوگرا و اضطرابی / اجتنابی. نقش این سبک های دلبستگی در روابط بزرگسالان را هازان و شیور[18] (1987) مورد پژوهش قرار دادند. دلبستگی نقش بسزایی در کمک به فرزندان در برخورد با چالش های اجتماعی و سازگاری اجتماعی دارد. به طوری که الگوهای دلبستگی ناسالم در طی دوران کودکی مشکل رفتاری و اعمال بزه و ناسازگاری های اجتماعی را در نوجوانی ایجاد می کند. (شالیزا [19]، 2001 ؛ لیبل[20]، 2007؛ کاسدی و شیور[21]، 2007).

 

 

 

 

 

سازگاری یک مفهوم عام است و به همه راهبردهایی که فرد برای اداره کردن موقعیت های استرس زای زندگی و اجتماعی اعم از تهدیدهای واقعی یا غیر واقعی به کار می برد، گفته می شود (سادوک و سادوک[22]، 2003 به نقل از افتخار و همکاران، 1389). به عبارتی سازگاری، مجموعه كنش‌ها و رفتارهایی است كه فرد در موقعیت‌ها و شرایط جدید به منظور ارائه پاسخ‌های مناسب به محرك‌های موجود از خود بروز می‌دهد (آقامحمدیان شعرباف، 1373). در دیدگاه راجرز، شخصیت ناسازگار، همان فردی است كه مورد تهدید درونی واقع شده است و برعكس افراد سازگار، شخصیت‌هایی به نظر می‌رسند كه در وجودشان هیچ نشانی از احساس تهدید نمی توان یافت (آقا محمدیان شعرباف، 1373). از آن‌جا كه سازگاری می‌تواند واجد طیف گسترده‌ای باشد و ابعادی مانند اجتماع، خانواده، عواطف، شغل، بهداشت و ازدواج را شامل شود، برخی از صاحبنظران، سازگاری اجتماعی را رأس سایر ابعاد تلقی می‌كنند. ابعاد مسئله سازگاری ممكن است در هر دوره از زمان و در هر مرحله از تحولات اجتماعی تغییر كند؛ اما جامعه‌ای نیست كه با مسئله ناسازگاری افراد خود مواجه نباشد. عوامل اجتماعی مهمی در بروز سازگاری نقش دارند كه یكی از این عوامل، پاسخ‌دهی والد به نیازهای فرزندان در دوران كودكی و نوجوانی است و به تشكیل سبك‌های دلبستگی در فرزند منجر می شود (بالبی، 1980).

 

خانواده و سازگاری اجتماعیِ بنیاد یك خانواده با پدر و مادر ریخته می شود. پیش از این كه خانواده گسترش یابد، این دو كوشش می كنند كه هم خود را بهتر درك كنند و هم طرف مقابل را، هم چنین سعی می‌كنند تا حد ممكن بفهمند گره مشكلات در كجاست تا حلشان كنند. فرزندان به دعواهای پدر و مادر و خشونت‌های لفظی، حتی به رنجش‌های پنهان و گله‌های ابراز نشده حساس هستند. بنابراین به خاطر فرزندان بایستی خانواده‌ها در جهت توافق و سازگاری بیشتر تلاش نمایند و اگر اختلافی هست باید در غیاب آنان مطرح و حل شود. مهم این است كه مشكلات با راه حل های منطقی حل گردد و در این جا، كلید حل مسئله، فهمیدن یكدیگر می باشد كه به كودكان بردباری و سازگاری می آموزد و ناهمواری ها، شخصیت آن‌ها را برای سازگاری با اجتماع آماده می سازد. كودكانی كه در خانواده، سازگاری با دیگران را می آموزند، بهتر می‌توانند با محیط بیرون و شخصیت های گوناگون آن، خود را تطبیق دهند. این كه فكر كنیم كودك در آینده می تواند اشخاص شبیه به خود را بیابد و با آن ها معاشرت كند، حرف بیهوده ای است چرا كه همیشه این اتفاق نمی‌افتد. زیرا او مجبور است در نخستین تماس بیرون از خانه، با شخصیت های متفاوت با خویش تماس داشته باشد (گلشن مهر، 1391).

 

محیط رشد اجتماعی و روانی خانواده و نحوه عملکرد[23] خانواده، نخستین نهاد زندگی اجتماعی به شمار می‌رود. در خانواده و با عملکرد خانواده است كه فرزندان با شكل گیری شخصیت اش، شناختن دیگران را فرا می‌گیرد و سازگاری اجتماعی را پیشه می کند. اگر این الگو از نظر روانی، سالم نباشد یعنی به طور مثال سلطه جو و زور مدار یا بر عكس جبون و متملق یا بی صداقت و. . . باشد فرزندان همان را درست می پندارد و سرمشق قرار می دهد. تاثیر الگوهای رفتاری نامناسب، موجبات فراهم آمدن بیماری شخصیت و ناسازگاری اجتماعی در فرزندان خواهد شد كه در آینده در مواجهه با جامعه نمایان خواهد شد و دامنه ی آن بستگی به میزان بیماری شخصیت فرد از ناسازگاری های معمول اجتماعی تا اقدام به كارهای غیر اجتماعی و ضد اجتماعی گسترش دارد (گلشن مهر، 1391).

 

حال با توجه به این که عملکرد خانواده و سبک های دلبستگی می توانند تأثیرات زیادی بر روی افراد و همچنین دانش آموزان بگذارند و از طرفی دیگر سازگاری اجتماعی دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه به دلیل رسیدن به سن بلوغ متأثر از عوامل زیادی می باشد، در این پژوهش قصد بر این است که به این سؤال پاسخ داده شود که آیا بین عملکرد خانواده و سبک های دلبستگی با سازگاری اجتماعی دانش آموزان دختر و پسر مقطع دبیرستان رابطه وجود دارد؟

 

[1] Bowlby

 

[2] Cutler et al

 

[3]Attachment

 

[4]Sroufe ,Egeland,Carlson & Collins

 

[5]Bowlby

 

[6]Goodwin

 

 

 

1

 

 

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

1-1-مقدمه

 

 

3

 

 

 

1-2-بیان مسأله

 

 

4

 

 

 

1-3- ضرورت های تحقیق

 

 

7

 

 

 

1-4-اهداف اصلی تحقیق

 

 

8

 

 

 

1-5- فرضیه های پژوهش

 

 

9

 

 

 

1-6-تعاریف نظری و عملیاتی متغیر

 

 

9

 

 

 

فصل دوم: گستره نظری پیشینه تحقیقاتی

 

 

 

 

 

 

2-1- مفهوم فرهنگ

 

 

16

 

 

 

2-1-1- تعریف فرهنگ

 

 

17

 

 

 

2-1-2- ویژگیهای فرهنگ

 

 

18

 

 

 

2-1-3- فرهنگ‌پذیرى

 

 

19

 

 

 

2-2- فرهنگ سازمانی و  نظریات مرتبط

 

 

20

 

 

 

2-2-1- ویژگیهای فرهنگ سازمانی

 

 

21

 

 

 

2-2-2- الگوی‌ هافستد و همكارانش

 

 

 

23

 

 

 

2-2-3- مدل کامرون و کویین (1999)

 

 

2-2-4- مدل کوئین و گارث:

 

25

 

 

26

 

 

2-2-5- استیفن رابینز1999

 

 

28

 

 

 

2-2-6- (مدل دنیسون، 2000)

 

 

28

 

 

 

2-3- فرسودگی شغلی

 

 

33

 

 

 

2-3-1- مراحل و سیر فرسودگی

 

 

34

 

 

 

2-3-2- آغاز نشانه های مزمن فرسودگی

 

 

34

 

 

 

2-3-3- عوامل مؤثر در فرسودگی شغلی

 

 

35

 

 

 

2-3-4- شیوه های مقابله با فرسودگی شغلی

 

 

36

 

 

 

2-4- رضایت شغلی

 

 

37

 

 

 

2-4-1- تعاریف رضایت شغلی

 

 

37

 

 

 

2 – 4 -2- نظریه های رضایت شغلی

 

 

39

 

 

 

2-4-2- 1- نظریه های بروفی

 

 

39

 

 

 

2-4-2-2- نظریه پارسون

 

 

40

 

 

 

2-3-3- متغیرهای مرتبط با رضایت شغلی

 

 

42

 

 

 

2-4-3-1- عوامل سازمانی

 

 

42

 

 

 

2ـ 4ـ 3-2- عوامل محیطی

 

 

43

 

 

 

2-4- 3-3- ماهیت كار

 

 

43

 

 

 

2-4-3-4- عوامل فردی

 

 

44

 

 

 

2-5- تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع پژوهش

 

 

44

 

 

 

2-5-1- تحقیقات در ارتباط با فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی

 

 

 

 

44

 

 

 

2-5-2- تحقیقات در ارتباط با فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی

 

 

46

 

 

 

2-6- چارچوب نظری پژوهش

 

 

48

 

 

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

 

 

 

 

 

3-1- روش تحقیق

 

 

50

 

 

 

3-2- جامعه، نمونه و روش نمونه گیری

 

 

50

 

 

 

3-3- روش اجرا پژوهش

 

 

51

 

 

 

3-4- ابزارهای پژوهش

 

 

51

 

 

 

3-4-1- پرسشنامه استاندارد شدة فرهنگ سازمانی

 

 

52

 

 

 

3-4-2- پرسشنامه رضایت شغلی

 

 

52

 

 

 

3-4-3- پرسشنامه فرسودگی شغلی

 

 

53

 

 

 

3-5- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

 

 

54

 

 

 

فصل چهارم : یافته های پژوهش

 

 

 

 

 

 

بخش استنباطی  یافته ها:

 

 

58

 

 

 

فرضیه های فرعی پژوهش

 

 

58

 

 

 

فرضیه فرعی اول: بین فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی رابطه معنی داری وجود دارد.

 

 

58

 

 

 

فرضیه فرعی دوم: بین فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی رابطه معنی داری وجود دارد.

 

 

59

 

 

 

فرضیه فرعی دوم: بین فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی رابطه معنی داری وجود دارد.

 

 

59

 

 

 

جدول 6-4- ضرایب همبستگی فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی

 

 

59

 

 

 

فرضیه فرعی سوم: بین ابعاد فرهنگ سازمانی و رضایت شغلی رابطه معنی داری وجود دارد.

 

 

59

 

 

 

فرضیه چهارم: بین ابعاد فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی رابطه معنی داری وجود دارد.

 

 

60

 

 

 

فرضیه فرعی پنجم: ابعاد فرهنگ سازمانی به طور معنی داری قادر به پیش بینی رضایت شغلی و فرسودگی شغلی هستند.

 

 

 

 

 

60

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

 

مقدمه

 

 

 

 

64

 

 

فرضیه اصلی

 

 

65

 

 

 

فرضیه فرعی اول

 

 

66

 

 

 

فرضیه فرعی دوم

 

 

67

 

 

 

فرضیه فرعی سوم

 

 

67

 

 

 

فرضیه فرعی چهارم

 

 

69

 

 

 

فرضیه فرعی پنجم

 

 

69

 

 

 

نتیجه گیری

 

 

71

 

 

 

محدودیت ها

 

 

72

 

 

 

پیشنهادات

 

 

72

 

 

 

منابع

 

 

منابع فارسی

 

منابع انگلیسی

 

 

 

 

75

 

80

 

 

پیوست ها

 

 

پرسشنامه استاندارد شدة فرهنگ سازمانی هافستد

 

پرسشنامه رضایت شغلی اسمیت، كندال و هالین

 

پرسشنامه فرسودگی شغلی مزلاچ و جكسون

 

 

 

4چکیده انگلیسی

 

 

 

 

88

 

89

 

90

 

 

 

91

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

عنوان                                                                                                        صفحه

 

جدول1-4- فراوانی جامعه و نمونه مورد پژوهش…………………………………………………………………………..50

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1-4- فراوانی کمترین و بیشترین گروه نمونه در ابعاد فرهنگ سازمانی میانگین، انحراف معیار، میزان کمینه و بیشینه  ابعاد فرهنگ سازمانی……………………………………………………………………..56
جدول 2-4- فراوانی کمترین و بیشترین گروه نمونه در ابعاد رضایت شغلی     میانگین، انحراف معیار، میزان کمینه و بیشینه  ابعاد رضایت شغلی……………………………………………..57
جدول 3-4- فراوانی کمترین و بیشترین گروه نمونه در فرسودگی شغلی     میانگین، انحراف معیار، میزان کمینه و بیشینه  ابعاد فرسودگی شغلی………………………………………….57
جدول 4- 4- ماتریس همبستگی فرهنگ سازمانی، رضایت شغلی و فرسودگی شغلی………………..58
جدول 5-4- ضرایب همبستگی رضایت شغلی و فرهنگ سازمانی………………………………………………..58
جدول 6-4- ضرایب همبستگی فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی…………………………………………….59
جدول 7-4- ماتریس همبستگی ابعاد فرهنگ سازمانی با رضایت شغلی……………………………………….59
جدول 8-4- ماتریس همبستگی ابعاد فرهنگ سازمانی با فرسودگی شغلی…………………………………..60
جدول 9-4- ضرایب استاندارد و غیر استاندارد در رگرسیون همزمان بین ابعاد فرهنگ سازمانی با رضایت شغلی……………………………………………………………………………………………………………………………………61

 

 

 

چکیده:

 

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین فرهنگ سازمانی با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی در بین معلمان شهرستان لنده انجام شده است. این بررسی به روش توصیفی همبستگی صورت گرفته از جامعه 584 نفری معلمان شهرستان لنده براساس جدول مورگان و كرجسی نمونه‌ای 234 نفری انتخاب مورد پژوهش قرار گرفت ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه فرهنگ سازمانی هافستد پرسشنامه رضایت شغلی اسمیت، كندال و هالینو پرسشنامه فرسودگی شغلی مزلاچ و جكسون بوده است. برای تحلیل داده‌ها از ضریب همبستگی و رگرسیون استفاده شد. نتایج بدست امده نشان می‌دهد كه فرهنگ سازمانی با رضایت شغلی رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد، بین فرهنگ سازمانی و فرسودگی شغلی رابطه منفی و معنی دار وجود دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد ابعاد فاصله قدرت، فردگرایی و مردسالاری قادر به پیش بینی فرسودگی شغلی هستند و بعد ابهام گریزی توانایی پیش بینی معنی داری برای فرسودگی شغلی نبود. همچنین ابعاد فاصله قدرت، فردگرایی و مردسالاری قادر به پیش بینی رضایت شغلی هستند. و بعد ابهام گریزی توانایی پیش بینی معنی داری برای رضایت شغلی نبود.

 

فرهنگ سازمانی و توجه به مولفه‌های آن كنترل كننده رفتارهای كاركنان در سازمان می‌باشد، توجه به ارتقاء فرهنگ سازمانی، كاهش فرسودگی شغلی و افزایش رضایت شغلی در كاركنان سازمان‌ها و صنایع را به دنبال دارد.

 

كلید واژه: فرهنگ سازمانی، فرسودگی شغلی، رضایت شغلی، توصیفی همبستگی، فردگرایی، مردسالاری.

 

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

• مقدمه:

 

فرهنگ سازمانی موضوعی است که به تازگی در دانش مدیریت و در قلمرو رفتار سازمانی راه یافته است. به دنبال نظریات و تحقیقات جدید در مدیریت، فرهنگ سازمانی دارای اهمیت روزافزونی شده و یکی از مباحث اصلی و کانونی مدیریت را تشکیل داده است. جمعیت‌شناسان، جامعه‌شناسان و اخیراً روان‌شناسان  و حتی اقتصاددانان توجه خاصی به این مبحث نو و مهم در مدیریت مبذول داشته و در شناسایی نقش و اهمیت آن نظریه‌ها و تحقیقات زیادی را به‌وجود آورده و در حل مسائل و مشکلات مدیریت به کار گرفته‌اند. با بررسی که توسط گروهی از اندیشمندان علم مدیریت به عمل آمده فرهنگ سازمانی به‌عنوان یکی از مؤثرترین عوامل پیشرفت و توسعه کشورها شناخته شده است. به‌طوری‌که بسیاری از پژوهشگران معتقدند که موفقیت کشور ژاپن در صنعت و مدیریت یکی از علل مهم توجه آنها به فرهنگ سازمانی است(رابینز، 1387).

 

با مطالعه فرهنگ سازمانی می توان به علل کامیابی و یا شکست سازمان پی برد و از سوی دیگر چون فرهنگ سازمانی اثر مهمی بر روی رفتار افراد سازمان دارد و نیز به علت این که بخش پیچیده ای از ارزش ها را شامل می شود و این ارزش ها بر نحوه نگرش و نهایتاً رفتار افراد در محیط کاری مؤثر خواهد بود. می تواند عامل، مهمی در کنترل سازمانی به شمار آید(طوسی، 1372).

 

مقصود از رضایت شغلی نگرش کلی فرد درباره کارش است. کسی که رضایت شغلی او در سطحی بالاست، نسبت به شغل یا کار خود نگرشی مثبت دارد. کسی که از کار خود راضی نیست (رضایت شغلی ندارد) نگرشی منفی نسبت به شغل و به کار دارد. هنگامی که درباره نگرش کارمندان بحث می شود غالباً مقصود چیزی جز رضایت شغلی آنان نیست. در واقع در این زمینه معمولاً  این دو « رضایت شغلی » و « نگرش » را به جای یکدیگر به کار می برند (ساعتچی a،1386).

 

شغل هر فرد چیزی بیش از كارها و فعالیت های مشخصی همچون، تایپ، رانندگی، ارایه گزارش و… است و باید وی با همكاران، مافو ق ها، ارباب رجوع و… تعامل داشته باشد و قوانین، مقررات و آیین نامه های سازمان را رعایت كند. حتی ممكن است فرد در شرایط كاری یا محیطی كه چندان هم مطلوب نباشد كار كند؛ این بدان معنی است كه عوامل موجود در محیط كار به طور وسیعی با سلامت یا بیماری افراد شاغل در ارتباطند.  بنابراین توجه به بهداشت روانی در تمام عرصه های زندگی از جمله زندگی كاری افراد بسیار مهم است.

 

به این دلیل كه فرهنگ سازمانی بر تمام جنبه های سازمانی تأثیر گذاشته است، بر اساس اعتقادات و ارزش های مشترك به سازمان ها قدرت می بخشد و برنگرش رفتار فردی، انگیزه و رضایت شغلی و سطح تعهد نیروی انسانی، طراحی ساختار و نظام های سازمانی، هدف گذاری، تدوین و اجرای خط مشی ها، استراتژی ها و.. .  تأثیر می گذارد. بنابراین تنها با بررسی، تغییر و ایجاد یك فرهنگ سازمانی مناسب و انعطا ف پذیر است كه می توان به تدریج الگوی تعامل بین افراد را در سازمان تغییر داد و از مدیریت دانایی به عنوان یك مزیت رقابتی بهره گرفت(بات،2001).

 

جایگاه فرهنگ سازمانی در سازمان ها و محیط های کاری می تواند تعیین کننده اثر بخشی و عملکرد مثبت در بهداشت روانی، رضایت شغلی و فرسودگی شغلی نیروی انسانی شاغل (معلمان)باشد و به دنبال آن محصول تولیدی که در این پژوهش تربیت نیروی انسانی (دانش آموزان) و فرزندان شایسته مورد نیاز کشور هستند به خوبی آماده سازی و تحویل جامعه داده می شوند. بنابراین هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه فرهنگ سازمانی با رضایت شغلی و فرسودگی شغلی معلمان می باشد.

 

 

 

1-2- بیان مسئله:

 

جوامع امروزی به « جامعه سازمانی» شهرت یافته اند و سازمان ها نیز به مانند جوامع، دارای فرهنگ منحصر به فرد هستند كه موجب تمایز آنها از یكدیگر می شود. هر سازمان از فلسفه، اعتقادات، ارزش ها و هنجارهای خاصی برخوردار می باشد.”فرهنگ سازمانی”به مثابه سرچشمه فرآیندهای سازمانی از قبیل ساختار، سلسله مراتب، نحوه روابط انسانی، شیوه مدیریت و نگرش ها و طرز تلقی اعضای سازمان است. به نقل از« دیل و كندی » ( طوسی، ۱۳۷2 ،ص ۱۰).

 

اندیشه مشترك اعضای یك گروه یا طبقه كه آنها را از دیگر گروه ها مجزا می‌كند فرهنگ نامیده می شود. فرهنگ سازمانی با نفوذ در همه روابط حاکم بر سازمان می تواند الگو های سازمان را متحول کند و بر عملکرد سازمان و کارکنان اثر بگذارد (شان چانگ، 2011).

 

همۀ اعضاء سازمان اتفاق نظر دارند كه یك دست ناپیدا افراد را در جهت نوعی رفتار نامرئی هدایت می‌كند. شناخت و درك چیزی كه فرهنگ سازمان را می‌سازد، شیوۀ ایجاد و دوام آن به ما كمك می‌كند تا بهتر بتوانیم رفتار افراد در سازمان را توجیه كنیم(قریب وند، 2012).

 

فرهنگ سازمانی را بر اساس شیوه فعالیت سازمان تعریف می كنند كه در معنای گسترده می توان شیوه تولید، روش پرداخت دستمزد و پاداش، رفتار كاركنان و هر عمل دیگر سازمان را زیر فرهنگ سازمانی جای داد. بنابراین هر سازمان دارای فرهنگی است كه رفتار كاری سازمان را شكل می دهد به منظور اینكه سازمان ها از اثر بخشی لازم برخوردار شوند باید متناسب با مأموریت، تكنولوژی، حجم عملیات و متغیرهای دیگر از فرهنگ سازمانی مقتضی برخوردار باشند(یزد خواستی، رجایی پور و ولوی، 1388).

 

» گارث و  كوئین » فرهنگ سازمانی را به چهار دسته ، فرهنگ عقلانی، فرهنگ ایدئولوژیك ^، فرهنگ توافق و مشاركت و فرهنگ سلسله مراتبی تقسیم نمود ه اند. فرهنگ عقلانی از طریق تمركز فعالیت های یكپارچه و متمركز درونی مشخص می شود و موجب رقابت یك سازمان با سازمان های دیگر می شود، ارز ش های محوری این نوع فرهنگ را كارآیی و سودمندی تشكیل می دهند. فرهنگ ایدئولوژیك برخلاف فرهنگ عقلانی بر عدم تمركز قدرت متمركز است و متوجه رشد و رقابت بیرونی می باشد، اهداف گستردة رهبری موجب تعهد در افراد نسبت به سازمان می شود. فرهنگ مشاركتی مبتنی بر عدم تمركز قدرت، تنوع فعالیت ها و توجه داخل ی به حفظ سیستم می باشد، بنابراین روابط اعضاء بسیار دوستانه و مبتنی بر تعاون است و این موجب روحیة بالای گروه و اعتماد بسیار آنان نسبت به هم می شود . فرهنگ سلسله مراتبی نیز همانند فرهنگ مشاركتی و برخلاف فرهنگ عقلانی و ایدئولوژیك مبتنی بر توجه داخلی و حفظ سیستم می باشد و و ویژگی آن تمركز قدرت و فعالیت های یكپارچه است(هافستد، 1991).

 

ساختار های فرهنگی سازمان ها باید متناسب با سازمان طراحی شود. فرهنگ سازمانی متناسب که در آن به کارکنان توجه ویژه شود می تواند مولفه های فرسودگی شغلی را در کارکنان بهبود ببخشد. در این شرایط است که نوع رابطه سازمان با کارکنان و کارکنان با سازمان تعیین کننده موفقیت یک سازمان است بنابراین رشد و یا عدم رشد فرهنگ سازمانی در کارکنان می تواند میزان فرسودگی شغلی کارکنان را تحت تاثیر قرار دهد.

 

فرسودگی شغلی ( خستگی عاطفی ناشی از کار) واکنشی ممتد به محرکهای تنش زای مزمن عاطفی و بین فردی در کار می باشد که به کمک سه بعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و فقدان موفقیت فردی (حس ناکارآمدی) توصیف می شود (مزلاچ ، 2003ص 47) و فشار مزمنی را ایجاد می کند که ناشی از ناهماهنگی یا عدم تجانس میان کارگر و شغل می شود. سندرم فرسودگی شغلی از سه جزء تشکیل شده که امروزه در کانون توجه محققان و روانشناسان است .اجزای این سندرم عبارت از فرسودگی جسمی(خستگی و فقدان نیرو)، فرسودگی هیجانی(افسردگی احساسات مربوط به درماندگی) و فرسودگی نگرشی یا دگرسان بینی خود. این عارضه امروزه درصد قابل توجهی از کارمندان و کارکنان را در سازمان ها رنج می دهد و به علت کاهش توان کاری آنها و در نتیجه کارآمدی پایین، توجه محققان و همچنین مدیران سازمان ها را به خود مشغول داشته است. این عارضه حتی زندگی خارج از محیط کار و زندگی خانوادگی را نیز با اختلال مواجه می سازد. کاهش کارایی، نارضایتی شغلی، کاهش سلامت عمومی و پایین آمدن سطح مقاومت و تحمل از جمله پیامدهای فرسودگی شغلی است(نریمانی و عباسی، 1388: 79).

 

2-7-رضایت زناشویی.. 17

 

2-8-تنوع نقش ها در ارتباطات زناشویی.. 18

 

2-9-زمینه های اصلی رضایت زناشویی.. 20

 

2-10-عوامل مؤثر در رضایت زناشویی.. 21

 

2-11-تعریف شخصیت… 32

 

2-12-دیدگاههایی درباره شخصیت… 34

 

2-13-اصول و مفاهیم نظریه آیزنك… 39

 

2-14-ناتوانی هیجانی.. 44

 

2-15-تفاوتهای جنسیتی و آلکسیتیمیا 48

 

2-16-پیشینه تحقیق.. 49

 

فصل سوم: روش شناسی

 

3-1- مقدمه. 55

 

3-2- روش پژوهش… 57

 

3-3- جامعه آماری.. 57

 

3-4- نمونه و روش نمونه گیری.. 57

 

3-5- ابزارهای اندازه گیری.. 58

 

3-6-تجزیه و تحلیل اطلاعات… 60

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش

 

4-1-مقدمه. 61

 

4-2-تحلیل داده ها 62

 

4-3-یافته های استنباطی.. 67

 

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

 

5-1-مقدمه. 73

 

5-2-بحث و نتیجه گیری.. 74

 

5-3- محدودیت های پژوهش… 81

 

5 -4-پیشنهادهای پژوهشی.. 81

 

5-5-پیشنهادات کاربردی.. 81

 

منابع. 83

 

پیوست ………………………………………………………………………………………………………. 99
فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                   صفحه

 

جدول 4-1 میانگین و انحراف معیار آزمودنیها بر اساس سن.. 62

 

جدول 4-2 وضعیت تحصیلی آزمودنیها 62

 

جدول 4-3 وضعیت شغلی آزمودنیها 63

 

جدول 4-4 مدت ازدواج آزمودنیها 63

 

جدول 4-5 رشته تحصیلی آزمودنیها 64

 

جدول 4-6 وضعیت معدل آزمودنیها 65

 

جدول 4- 7 تعداد فرزندان آزمودنی ها 65

 

جدول 4-8 نتایج آزمون كالموگروف – اسمیرنوف برای طبیعی بودن توزیع دادهها در بین زنها، مردها و کل نمونه پژوهش…. 66

 

جدول 4-9 میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در کل آزمودنی ها 67

 

جدول 4-10 نتایج ضریب همبستگی پیرسون تعامل درون/ برونگرایی و ناگویی هیجانی با رضایت زناشویی   67

 

جدول4-11 ضرایب رگرسیونی بین درون/ برونگرایی و ناگویی هیجانی با رضایت زناشویی.. 68

 

جدول 4-12 نتایج واریانس رضایت زناشویی از روی متغیر پیش بین: درون/ برونگرایی.. 68

 

جدول4-13 برآورد ضرایب رگرسیونی پیشبینی رضایت زناشویی.. 69

 

جدول 4-14 نتایج ضریب همبستگی پیرسون رابطه درون/ برون‌گرایی و رضایت زناشویی.. 70

 

جدول 4-15 نتایج ضریب همبستگی پیرسون رابطه ناگویی هیجانی و رضایت زناشویی.. 70

 

جدول 4-16 نتایج ضریب همبستگی پیرسون رابطه درون/ برون‌گرایی و ناگویی هیجانی.. 71

 

جدول 4-17 نتایج آزمون t گروههای وابسته  جهت مقایسه میانگین رضایت زناشویی زنان درکرانه بالا و پایین درون/برونگرایی.. 71

 

جدول 4-18 نتایج آزمون t گروههای وابسته جهت مقایسه میانگین رضایت زناشویی مردان درکرانه بالا و پایین درون/برونگرایی.. 72

 

 

 

چکیده

 

هدف کلی از انجام پژوهش حاضر، بررسی رابطه ناگویی هیجانی و درون/برونگرایی با رضایت زناشویی می باشد. این پژوهش از نوع پژوهش همبستگی است. جامعه آماری در پژوهش حاضر شامل کلیه دانشجویان متاهل مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری، در سال تحصیلی 92-93 دانشگاه های آزاد اسلامی استان گیلان می باشد که حداقل 2سال از زندگی مشترک آن ها گذشته باشد.آزمودنی های این پژوهش شامل 396 نفر دانشجوی متاهل (198 زوج دانشجو، یعنی 198نفر زن و 198 نفر مرد) بودند .از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای تصادفی استفاده شد. ابزار پژوهش عبارت بودند از : 1- مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو. 2- پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ.3- پرسش نامه شخصیتی آیزنك. جهت تحلیل آماری داده های پژوهش از روش آزمون های همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه به روش گام به گام و آزمون تی گروه های وابسته، استفاده شده است.نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین درون/ برونگرایی با رضایت زناشویی رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد (214/0r=، 000/0p<). در حالی که بین ناگویی هیجانی با رضایت زناشویی (027/0-r= ،05/0<p) و بین درون/ برونگرایی با ناگویی هیجانی (066/0r= ، 05/0<p) رابطه معنی دار مشاهده نشد ، بین میانگین رضایت زناشویی زنان درکرانه بالا و پایین درون/برونگرایی تفاوت معنی­دار وجود نداشت (467/1-t= ،153/0p<).اما بین میانگین رضایت زناشویی مردان درکرانه بالا و پایین درون/برونگرایی تفاوت معنی­دار مشاهده شد(276/3- t=، 003/0p<). به بیان دیگر، بین میانگین رضایت زناشویی مردان در دو کرانه بالا و پایین درون/برونگرایی تفاوت معنادار وجود دارد.

 

 

 

 

کلید واژه ها: ناگویی هیجانی ، درون گرایی/برونگرایی ، رضایت زناشویی.

 

 

 

در این فصل به بحث درباره کلیات پژوهش پرداخته می­شود. بنابراین، موضوعاتی از قبیل مقدمه، بیان مسئله، اهمیت و ضرورت پژوهش، هدف­های پژوهش، فرضیه­های پژوهش، بیان متغیرها و تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهشمورد بحث قرار می­گیرد.

 

1-1-مقدمه

 

در جوامع امروز زندگی انسانها در تمامی ابعاد دستخوش تغییرات سریع و شگرفی بوده است.بازتاب ماهیت پیچیده این تغییرات و تحولات در زندگی فردی و اجتماعی افراد کاملا محسوس و ملموس است.ازدواج و زندگی زناشویی و تشکیل خانواده نیز از این قاعدی مستثنی نیست.زن و مرد به دلایل متعدد از جمله شناخت ناکافی از یکدیگر،انتظارات و توقعات غیر واقعی از ازدواج و همسر،مشکلات اقتصادی و اجتماعی و اخلاقی ،لاجرم می بایست مسائل و مشکلات بسیاری را در ایجاد و حفظ و بقای زندگی زناشویی در روابط نزدیک و صمیمانه با یکدیگر تجربه کنند.(نوابی نژاد ،1380). رضایت زناشویی[1] یک ارزیابی کلی ذهنی فرد از رابطه زناشویی و میزان برآورده شدن نیازها،خواسته ها و آرزوهای شخصی و زوجی در این رابطه است(گلز[2]،1995). رضایت زناشویی می تواند انعکاسی از میزان شادی افراد  از رابطه زناشویی و یا ترکیبی از خشنود بودن به واسطه بسیاری از عوامل مختص رابطه ی زناشویی باشد.می توان رضایت زناشویی را به عنوان یک موقعیت روانشناختی در نظر گرفت که خود به خود به وجود نمی آید بلکه مستلزم تلاش هر دو زوج است.به ویژه در سالهای اولیه،رضایت زاشویی بسیار بی ثبات است و در روابط در معرض بیشترین خطر قرار دارند.(احمدی و همکاران،2010).

 

ناگویی هیجانی عبارت از آشفتگی در کنش های عاطفی و شناختی،همراه با ناتوانی تبدیل انگیختگی عاطفی تجربه ها به احساسات و تخیلاتی است که نماد و نشانه هیجان هاست.از ویژگی های ناگ.یی هیجانی میتوان به توصیف مدام نشانه های جسمی به جای هیجان ها،گفتار و افکار عینی وابسته به وقایع بیرونی،همچنین فقر و محدودیت زندگی تخیلی اشاره کرد(سیفنوس[3]،2000)افراد دچار ناگویی هیجانی در بازشناسی،آشکارسازی،پردازش و تنظیم هیجان ها با دشواریهایی مواجه اند.ناگویی هیجانی در کل به عنوان نقص در خودتنظیم گری هیجانی در نظر گرفته می شود(کریتلر[4]،2002).بیان عواطف عامل اساسی در تمایز زوج های راضی از ناراضی است،چون نقش مهمی در صمیمیت رابطه دارد(کاترین وتیمرمن،2003 به نقل از بشارت،1391).  ابراز متقابل عواطف در زوجین احساس حمایت شدن را ایجاد نموده و خودآشکارسازی بیشتری را به دنبال دارد(ساندرسون و اوانس[5]،2001).

 

شخصیت^[6] بیانگر آن دسته از ویژگیهای افراد است که الگوی ثابت رفتاری آنها را نشان می دهد(پروین،1989،ترجمه ی جوادی 1378). یونگ دو واژه درون گرایی و برون گرایی را دو بعد شخصیت افراد نامید و معتقد بود که این افراد از نظر روانی در یکی از این دو می گنجند.نگرش برونگرای انها نسان را به سوی دنیای عینی سوق میدهد،درحالیکه نگرش درونگرایانه،او را متوجه دنیاید رنخود می نماید،این دو نگرش معمولادرهرشخص وجود دارد،ولی به طورمعمول یکی غالب و دیگری مغلوب و ناخودآگاه است یونگ برای هر کدام (افراد درونگرا و برونگرا) خصایصی می شمارد. درونگرایان به افکارواحساسات خویش توجه دارند،گران آینده ومحافظه کارند،اصول و معیارهارا مهمترازخود اعمال می دانند و در نوشتن بهتر از گفتن هستند. برونگرای آن به افراد و اشیا توجه دارند.درزمان حال زندگی می کنند و به خوداعمال توجه دارند.خونگرم،پرحرف،زود آشنا و اهل معاشرت و اجتماعی هستند.( شعاری نژاد،1354). بر این اساس می توانیم با توجه به شخصیت افراد چگونگی واکنش آنها را درموقعیت ای مختلف پیش بینی کنیم،شخصیت  به صورت مستقیم وبه عنوان عاملی تاثیرگذار بر فرآیند ارتباطی زوجها اثر می گذارد و بالطبع رضایت زناشویی زوجها را نیز متاثر می سازد. شخصیت یک نفر انواع معین و متفاوتی از واکنشها را ازطرف مقابل فرا می خواند که درکل بر رضایت آنها موثر است(کاگلین،هالتون و هالت^[7]،2000). با توجه به آنچه که گفته شد هدف کلی از انجام پژوهش حاضر، بررسی رابطه ناگویی هیجانی و درون/برون گرایی با رضایت زناشویی می باشد.

 

 

 

1-2-بیان مساله

 

شواهد حاكی از آن است كه زوج ها در جوامع امروزی  برای برقراری و حفظ ارتباط صمیمی ودرك احساسات  از جانب همسرشان به مشكلات فراگیر و متعددی دچارند، بدیهی است كه كمبود های موجود در كفایت های عاطفی و هیجانی دو همسر در كنار عوامل متعدد دیگر از قبیل (عوامل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و…) اثرات نامطلوبی بر زندگی اجتماعی آنها می گذارد و بطور  منطقی  هرچه نارضایتی از زندگی مشترك  بیشتر باشد،  احتمال ناسازگاری و جدایی افزایش می یابد(پارسا، 1387).

 

در خانواده های دارای کارکرد خوب، زوج ها نه تنها به وجود تعارض زناشویی اذعان دارند. بلکه این تعارض و مشکلات به شیوه موثری حل می شوند(گریف^[8]،2000).

 

ناگویی هیجانی در معنای اصلی به فقدان واژه برای نامیدن و توصیف هیجانها اطلاق می شود كه از ریشه ی یونانی (الكسی^[9]) نبود واژه(تیموس^[10]) هیجان برگرفته شده است (كمپوس، چیوا، مورئو^[11]، 2000) افراد دارای این صفت  مشكلاتی را در فهم حالات هیجانی دیگران دارند و در روابط ببین فردی همدلی محدودی را نشان می دهند( كریستال^[12] ، 1979؛به نقل از هاشمی و همکاران،1391). ارتباط موثر نقش برجسته ای در رضایت زناشویی دارد و می تواند نقش مهمی در ایجاد احساس امنیت روی زوجین داشته باشد(استنلی^[13] و همکاران، 2002) بیان عواطف  عامل اساسی  در تمایز زوجهای راضی از ناراضی است، چون نقش مهمی در رشد صمیمیت دارد(یام^[14] و همکاران، 2003) ابراز متقابل عواطف زوجین احساس حمایت شدن را ایجاد نموده و خود آشكار سازی بیشتر در رابطه را در پی دارد(ساندرسون و اوانس^[15]، 2001).

 

اگرچه داشتن تشابه فرهنگی ، اعتقادی، مذهبی از معیارهای لازم انتخاب همسر تعیین شده است اما وجود این عوامل برای بنیان و ادامه یك زندگی لذت بخش و موفق كافی نیست ، یكی از معیارهایی كه حتما باید به آن توجه بیشتری شود ، خصوصیات شخصی افراد است(همگونه شخصیتی) یكی از ویژگیهای شخصیتی موثر بر موفقیت و تداوم زندگی زناشویی میزان درون گرایی و برون گرایی زوجین است(برشتاین و برشتاین^[16]، 2002،ترجمه سهرابی،1373). با توجه به این مسئله  كه نارضا مندی زناشویی و طلاق ، موجب بروز اختلالهای جسمانی و روانی زوجین شده اند(ساپینگتون^[17]،1999؛ترجمه حسین شاهی برواتی،1382). ودر نهایت ، از جانب خانواده های ناسالم ، جامعه نیز آسیب خواهد دید،  همه این  امور محقق را وادار می كند تا در پی كشف مولفه های  رضامندی زناشویی بوده تا بتواند عوامل آن را شناسایی كند.از این رو پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا بین درون/برون گرایی و ناگویی هیجانی با رضایت زناشویی رابطه دارد؟

 

 

 

1-3-اهمیت و ضرورت پژوهش

 

در زندگی مشترک، غالبا به هنگام مواجهه با مشکلات احساس ناکامی تحقیرو…احساسات وهیجانات به جای عقل و منطق بر همسران غلبه میکند لذا شناخت وهدایت هیجانات برای حفظ روابط زناشویی بسیار مهم است. با توجه به پژوهش­های انجام شده درخصوص روابط همسران به نظر می­رسد که مولفه­های هوش هیجانی میتوانند در رضایت زناشویی موثر باشد.روابط صمیمانه زوجین نیاز به مهارتهای ارتباطی دارد از قبیل توجه افراد به مسایل از دید همسرانشان وتوانایی درک هم دلانه ی آنچه همسرشان تجربه نموده است وهمچنین حساس و آگاه بودن از نیازهای او(گاتمن^[18] وهمکاران، 1976)  همسرانی که از خودآگاهی بالاتری برخوردارند(خویشتن داری)ودر نحوه ی ابراز احساسات و هیجانات خود نسبت به دیگران خصوصا همسرشان تسلط دارند مانع بروز بسیاری از برخوردها و سوتفاهمات در زندگی زناشویی خود می­شوند(پارسا،1387). رضایت زناشویی فرآیندی است كه در طول زندگی زوجین به وجود می آید، زیرا لازمه آن انطباق سلیقه ها ، شناخت وی‍ژگیهای شخصیتی، ایجاد قواعد رفتاری و شكل گیری الگوهای مراوده است (احمدی،1382).

 

از آنجاییكه انتخاب همسر و انعقاد پیمان زناشویی هم نقطه ی عطفی در رشد و هم پیشرفتی  شخصی تلقی می شود و از آنجا كه بی تردید یكی از مهمترین تصمیم های كه در طول زندگی خود می گیریم انتخاب یك شریك زندگی است (برنشتاین و برنشتاین،2002؛ ترجمه سهرابی،1373) اهمیت مسئله ایجاب می كند  كه در هنگام همسر گزینی، علاوه بر عوامل عینی  نظیر مذهب ، طبقه اجتماعی، نحوه لباس پوشیدن، سن، قیافه و سطح تحصیلات به عوامل زیر بنایی از جمله وی‍ژگیهای شخصیتی نیز توجه شود تا با انتخاب درست در سایه ی خشنودی و رضایت زناشویی از ازدواجی مناسب، محیطی سالم و سازنده فراهم شود كه پایه و اساس نسل های آینده، پیشرفت جامعه، اعتلای فرهنگ و انتقال ارزش ها در آن  میسر گردد(دانش،1384).

 

با توجه به اهمیت کارکرد متعادل خانواده و جلوگیری از متلاشی شدن آن، شناخت عوامل مرتبط با رضایت زناشویی که پایه استحکام بخش زندگی خانوادگی است، ضروری به نظر میرسد (ثنایی و همکاران،1389). شخصیت به صورت مستقیم و به عنوان عاملی تاثیرگذار بر فرایند ارتباطی زوج ها اثر میگذارد و بالطبع رضایت زناشویی زوج ها را نیز متاثر می سازد. شخصیت یک نفرانواع معین ومتفاوتی از واکنش ها را از طرف مقابل فرامی خواند که در کل بر رضایت آن ها مؤثر است (کاگلین[19] و همکاران، 2000). هیجانات دارای کیفیت بالایی هستند به این صورت که می توانند باعث واکنش مثبت و منفی در افراد شوند (گروس^[20]،1998). بنابراین اگر رفتارهای شخصیتی بالاخص درون /برونگرایی و نحوه صحیح ابراز احساسات را جزو معیارهای اولیه انتخاب همسر قرار دهیم، بدون شک بسیاری از مشکلات رفتاری و مشکلات مشابه به خودی خود ازبین می رود.همچنین با ارتقا سطح رضامندی زناشویی از رضایت از زندگی، افراد جامعه با آرامش خاطر بیشتر به رشد و تعالی و خدمات اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی خواهند پرداخت و خانواده ها نیز از این پیشرفت سود خواهند برد (ثنایی و همکاران،1389).

 

 

 

1-4-هدف های پژوهش:

 

هدف اصلی:

 

هدف کلی از انجام پژوهش حاضر، بررسی رابطه ناگویی هیجانی و درون گرایی/برونگرایی با رضایت زناشویی می باشد.

 

هدف های فرعی:

 

1- بررسی رابطه ناگویی هیجانی با رضایت زناشویی.

 

2-بررسی رابطه درون/برون گرایی زوجین با رضایت زناشویی.

 

3- رابطه میان درون/برون گرایی و ناگویی.

 

[1]. Marital satisfaction

 

[2]. Gelles

 

[3]. Sifneos

 

-4-2 اصول بهداشت روانی 30

 

-5-2 خصوصیات افراد دارای سلامت روان Error! Bookmark not defined.

 

-6-2 عوامل موثر در تامین سلامت روان. 38

 

-7-2 نقش خانواده در تامین سلامت روان. 39

 

 

 

-8-2 نظریات مرتبط با سلامت روانی……………………………………………………………………………………………………………………40

 

– نظریه زیگموند فروید …………………………………………………………………………………………………………….40

 

– نظریه الفرد ادلر……………………………………………………………………………………………………………………..41

 

– نظریه یونگ ……………………………………………………………………………………………………………………..42

 

– نظریه سالیوان ………………………………………………………………………………………………………………………………43

 

– نظریه راجرز ………………………………………………………………………………………………………………………..45

 

– نظریه الیس …………………………………………………………………………………………………………………………46

 

9-2 – نظریه مبتنی بر شناخت درمانی ………………………………………………………………………………………..48

 

– نظریه گلاس …………………………………………………………………………………………………………………………..49

 

– نظریه اسکینر ………………………………………………………………………………………………………………….50

 

– نظریه مازلو ……………………………………………………………………………………………………………………………51

 

– نظریه فروم …………………………………………………………………………………………………………………………52

 

– نظریه موری …………………………………………………………………………………………………………………….53

 

– نظریه اریکسون ………………………………………………………………………………………………………………..54

 

– نظریه الیس …………………………………………………………………………………………………………………………….54

 

– 2-10باورهای غیرمنطقی ………………………………………………………………………………………..56

 

1-10-2 – تعریف باور و باورهای غیرمنطقی…………………………………………………………………………………….60

 

2-10-2– انواع باورهای غیرمنطقی …………………………………………………………………………………………………………….61

 

3-10-2– خصوصیات باورهای منطقی ………………………………………………………………………………….64

 

4-10-2 – طبقه بندی باور غیرمنطقی …………………………………………………………………………….65

 

1–11-2 هیجان و اجزای آن  ………………………………………………………………………………..71

 

2-11-2- اهمیت هیجان و ضرورت توجه به آن …………………………………………………………74

 

3-11-2- هوش هیجانی و ریشه­های تاریخی ان ……………………………………………………………..74

 

4-11-2- هوش هیجانی و مقابله با استرس و سلامتی …………………………………………………………..81

 

5-11-2- اصطلاح شناسی هوش هیجانی …………………………………………………………………………….82

 

– هوش هیجانی و مفهوم روح زمان …………………………………………………………………………………….82

 

– هوش هیجانی و مفهوم شخصیت …………………………………………………………………………………85

 

– هوش هیجانی و مفهوم توانایی ذهنی ………………………………………………………………………………………………………………..89

 

6-11-2- مدل­های هوش هیجانی ………………………………………………………………………………………….92

 

– رویکرد توانایی( پردازش اطلاعات) ………………………………………………………………………………………….95

 

– رویکرد مختلط ……………………………………………………………………………………………………………………..111

 

–  هوش هیجانی گلمن………………………………………………………………………………………………..113

 

– مدل هوش هیجانی با- آن ……………………………………………………………………………………………119

 

– پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………..122

 

الف) موارد مهمی از تحقیقات انجام شده در خارج از کشور

 

ب) موارد مهمی از تحقیقات انجام شده در داخل کشور

 

فصل سوم طرح پژوهشی

 

-1-3طرح پژوهش…. 129

 

-2-3جامعه آماری.. 130

 

-3-3 روش نمونه گیری و حجم نمونه. 130

 

-4-3روش گردآوری اطلاعات… Error! Bookmark not defined.

 

-5-3ابزار گرداوری اطلاعات… 131

 

– پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن………………………………………………………………………………131

 

– پرسشنامه باور غیرمنطقی جونز………………………………………………………………………………….133

 

– پرسشنامه سلامت عمومی…………………………………………………………………………………..134

 

فصل چهارم تجزیه وتحلیل آماری

 

4-1- تحلیل توصیفی داده های پژوهش…. 137

 

4-2- تحلیل استنباطی داده­های پژوهش…. 141

 

 

4-3- آنالیز رگرسیون. Error! Bookmark not defined.

 

فصل پنجم بحث و نتیجه گیری

 

5-1- بحث و نتیجه گیری.. 146

 

5-2- محدودیت­های پژوهش…. 157

 

5-4- پیشنهادهای پژوهش…. 158

 

منابع ومآخذ. 159

 

فهرست منابع فارسی.. 159

 

فهرست منابع انگلیسی.. 167

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                               شماره صفحه

 

جدول1-4-میزان فراوانی و درصد مقطع تحصیلی و وضعیت تاهل به تفکیک جنسیت معلمان مورد بررسی…………..138

 

جدول 2-4-میانگین و انحراف استاندارد نمره کل سلامت به تفکیک جنسیت معلمان………………..139

 

جدول 3-4-میانگین و انحراف استاندارد نمره کل هوش هیجانی به تفکیک جنسیت معلمان……………..139

 

جدول 4-4- میانگین و انحراف استاندارد باور های غیر منطقی به تفکیک جنسیت معلمان  140

 

جدول 5-4- نتایج ماتریس همبستگی پیرسون جهت بررسی رابطه باور های غیر منطقی و سلامت روان معلمان  Error! Bookmark not defined.141

 

جدول 6-4- نتایج ماتریس همبستگی پیرسون جهت بررسی رابطه بین نمره کل سلامت روان و نمره کل هوش هیجانی  142

 

جدول 7-4- نتایج آزمون t مستقل جهت مقایسه معلمان زن و مرد در میزان هوش هیجانی  142

 

جدول 8-4- نتایج آزمون t مستقل جهت مقایسه باورهای غیر منطقی بین معلمان زن و مرد 143

 

جدول 9-4 نتایج آزمون t مستقل جهت مقایسه نمره کل سلامت روان در معلمان زن و مرد 144

 

 

 

چکیده

 

   هدف:هدف این پژوهش رابطه هوش هیجانی و باورهای غیر منطقی با سلامت روان در دبیران دوره راهنمایی می باشد.

 

   روش:روش این پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری شامل کلیه دبیران مرد و زن(تعداد 240 نفر)است که در دوره اول متوسطه مشغول خدمت هستند. نمونه­ی آماری این پژوهش تعداد 148 معلم زن و مرد است که با استفاده از شیوه نمونه­گیری خوشه­ای انتخاب و توسط پرسشنامه­های هوش هیجانی، باورهای غیرمنطقی و سلامت روان بررسی شدند.داده­ها با استفاده از شیوه­های آمار توصیفی (میانگین، انحراف استاندارد، فراوانی و درصد)و شیوه­های آماراستنباطی(ماتریس همبستگی پیرسون و t مستقل) تجزیه و تحلیل شدند.

 

    یافته ها: تحلیل داده ها نشان داد که بین نمره کل سلامت و باور های غیر منطقی (تمایل به ارزش، واکنش نسبت به ناکامی، و کمال گرایی) رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین مشخص شد که بین هوش هیجانی و سلامت روان رابطه معنی داری وجود ندارد و نتایج آزمون t مستقل نشان داد که بین معلمان زن و مرد در باور های غیر منطقی انتظار بالا از خود، واکنش نسبت به ناکامی، بی مسئولیتی هیجانی، نگرانی زیاد توام با اضطراب و درماندگی نسبت به تغییر(ناامیدی) تفاوت معنی داری وجود دارد و مقایسه میانگین ها حاکی از بالاتر بودن میزان این باور های غیر منطقی در معلمان زن بود. همچنین مشخص شد که بین معلمان زن و مرد در میزان نمره کل هوش هیجانی تفاوت معنی داری وجود دارد و بین دو گروه معلمان زن و مرد در نمره سلامت روان تفاوت معنی داری به دست نیامد.

 

نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که برخورداری از سلامت روان در معلمان مورد بررسی با نوع باور های غیر منطقی و هوش هیجانی در آنان رابطه دارد. از این رو کمک به معلمان برای تغییر در باور های غیر منطقی خود، و پرورش هوش هیجانی در آنان که هدایت گران نسل آینده ما می باشند می تواند سلامت روان را در آن ها پیش بینی و در نهایت بر سلامت دانش آموزان نیز اثربخش باشد.

 

کلیدواژه­ها: باور های غیر منطقی،  هوش هیجانی، سلامت روان، معلمان

 

 

 

1-1- مقدمه

 

عصر حاضر که دوران رشد سریع توسعه و پیشرفت روزافزون تکنولوژی است، بیش از هر چیز مدیون تلاش­های آموزش و پرورش نو از رنسانس تاکنون می­باشد.از این­رو، همه ملت­ها با هر نظام سیاسی و اجتماعی نسبت به این نهاد مهم توجه بسیار محسوسی نموده، و به آن به دیده یک نهاد تولید کننده می­نگرند که هزینه­های مصرف شده در آن­ از بازده­های به بارآورده (نیروی انسانی رشد یافته و پیشرفت علم و تکنولوژی) بسیار ناچیزتر است (آتش افروز، 1386).

 

از جمله مسائلی که می­تواند در سطح نظام آموزش و پرورش مورد بررسی توجه قرار گیرد سلامت روان معلمان است، در جهان امروز سلامت روانی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا در عصری زندگی می­کنیم که به موازات پیشرفت­های تکنولوژیکی، صنعتی و اقتصادی و اجتماعی، نابسامانی­های روانی روز به روز در حال گسترش است و بسیاری از افراد، از ناراحتی­ها و نابسامانی­ها، به شدت رنج می­برند و نه تنها خود در عذاب هستند، بلکه خانواده و جامعه را نیز دچار عذاب می­کنند(لشکری،1381). امروزه سلامت روانی عمیقا مورد توجه روانپزشکان، روانشناسان و سایر اندیشمندان علوم رفتاری و اجتماعی قرار گرفته است. سلامت روانی دانش یا هنری است که به افراد کمک می­کند تا با ایجاد روش­های صحیح روانی و عاطفی بتوانند با محیط خوب سازگار شده و راه حل­های مطلوب تری را برای حل مشکلات­شان انتخاب نمایند. چرا که اگر فشار­های روانی مدام فرد را تهدید کند، دیگر نمی­تواند انسان بانشاط، نیرومند و توانایی پرورش داد تا قادر به انجام مسئولیت­های خود باشد. بدون شک اگر مدیریت و متولیان تامین بهداشت روانی جوامع بتوانند شیوه­های عملی، اثر بخش و کار آمد عوامل تنش­زای روحی و روانی را کنترل و یا کاهش دهند، قادر خواهند بود جلوی بسیاری از آسیب­های خانوادگی و اجتماعی و نیز عواقب ناخوشایند دیگری را بگیرند که حاصل تنزل بهداشت روانی است(طیبی،1384). امروزه توجه روان درمانگران به سمت تاثیر باورها در ایجاد انواع مشکلات روانی جلب شده است(کارتیر، گرینول و پرندرگاست[1]، 2008). مثلا الیس معتقد است مردم به طور بی­نظیری عقلانی و غیرعقلانی هستند و مشکلات آن­ها بیشتر برآمده از ادراک تحریف شده و باورهای غیرمنطقی است و روش غلبه بر مشکلات آن ها همانا از طریق بهبود تفکر و دریافت های ادراکی آن ها است. الیس معتقد است که رفتار می تواند شناخت و هیجان انسان را تغییر دهد و شناخت نیز می تواند رفتار و هیجان را تحت تاثیر قرار دهد(لم و گال[2]، 2004). نوع نگرش افراد نسبت به خود و محیط پیرامون در ایجاد و افزایش ادراكاتش مؤثر است. افرادی كه باور­های سالم و كارآمد دارند و از تدابیر مقابله­ای سازگارانه و موفق بهره می­برند و دارای ارتباط بین فردی سالم، رضایت از زندگی و احساس آرامش هستند(ولز[3]، 2009). بك بیان می كند كه افكار، تجسمات و تكانه های مزاحم زمانی به آشفتگی می انجامند كه برای فرد مهم باشند و با افكار خودآیند منفی مرتبط شوند. یافته های پژوهشی نشان داده است كه نگرش های منفی و ناكارآمد با پاره ای از اختلال­های روانشناختی از جمله اختلال وسواس، اختلال خود بیمارپنداری و اختلال افسردگی در ارتباط است(سالکوسکیس، رو، گلدهیل، موریسون، فورستر و همکاران[4]، 2000). هوش هیجانی از مجموعه ای از مهارت ها، توانایی ها و تسهیل كننده های گوناگونی ساخته شده است كه بیشتر آنها را می توان از طریق یادگیری در دیگران ایجاد كرد یا پرورش داد(کیمیایی و همکاران، 1391).

 

هوش هیجانی نماینده توانایی­های شخص ، ارزشیابی و بیان هیجان به نحو صحیح و سازگارانه می باشد، همچنین شامل توانایی درک هیجان و آگاهی از هیجان ها و توانایی دستیابی به احساسات و یا ایجاد آنها جهت تسهیل فعالیت­های شناختی و عمل سازگارانه و توانایی تنظیم هیجانها در دستیابی به احساسات و یا ایجاد آنها جهت تسهیل فعالیتهای شناختی و عمل سازگارانه و توانایی تنظیم هیجان ها در شخص ودیگران می باشد(اکبرزاده، 1383).

 

1-2- بیان مسئله

 

معلمان به علت فعالیت­های شدید و مشکلاتی که در مدرسه با مدیر، والدین و همـکاران پیــدا می کننـد و نیـز به خاطـر زحمـت های فراوانـی که در مدرسـه برای کنتـرل رفتـارهای نابهنجار دانش آموزان صرف می کنند، دائماً در اضطراب و تنش به سر می برند، مگر با روشهای علمی و مؤثر مقابله ای بتوانند فشارهای ناشی از محیط مدرسه را تحت کنترل درآورند. افزون بر این، مشکلات محیط اجتماع و تأمین مایحتاج زندگی نیز اضطراب و افسردگی معلمان را دوچندان کرده است (شیرکول،1384). سلامت، نیاز اساسی انسان است که فرد پیوسته در جهت رسیدن به آن تلاش می کند(کیلر[5]، 1984). سلامتی سرچشمه زندگی است نه وسیله ای برای آن، سلامتی مفهومی کاربردی دارد که افزون بر توانایی جسمانی افراد بر جنبه روانی و اجتماعی آنان نیز تاثیر می گذارد (شفیلد[6]، 1998). سلامت عمومی  عبارت است از رفاه کامل جسمی ، روانی و اجتماعی فر د ,که بین این سه جنبه تأثیرمتقابل و پویا وجود دارد. بنابراین, سلامت روان به عنوان یکی از ملاک های تعیین کننده سلامت عمومی افراد درنظر گرفته می شود؛ که مفهوم آن عبارت است از احساس خوب بودن و اطمینان از کارآمدی خود،اتکاء به خود ، ظرفیت رقابت ، تعلق بین نسلی و خود شکوفایی توانایی های بالقوه فکری، هیجا نی وغیره(گزارش جهانی سلامت ، ۲۰۰۱ ). سلامت روانی یکی از مهمترین عوامل موثر در ارتقاء و تکامل انسان ها محسوب می شود. هدف سلامت روان، پیشگیری از وقوع ناراحتی ها و حفظ سلامت روانی به منظور ایجاد یک محیط فردی و اجتماعی سالم و مناسب و همچنین درمان اختلال های روانی و پیشگیری از مزمن شدن بیماری در افراد است. سازمان بهداشت جهانی[7] در سال 1946 ، سلامتی را چنین تعریف کرده است: حالت رفاه کامل جسمی ، روانی و اجتماعی و نه فقدان بیماری یا معلولیت.در این تعریف سه بعد جسمی از نظر پزشکی و روانی از نقطه نظر روان شناسی و اجتماعی به جهت ابعاد روابط سالم با محیط مد نظر می باشد(خیر آبادی، 1381). باورها تحت تأثیر و تجارب بین فردی در دوران کودکی شکل می گیرند و به مرور از طریق فرایند پردازش اطلاعات تقویت می شوند. باورهای غیر منطقی در فرایند پردازش اطلاعات تحریف ایجاد می کنند و چنین چیزی سبب می شود که فرد در طول رشد، شواهد خلاف باورهای خود را کم رنگ کند و نادیده بگیرد و تنها به شواهدی توجه کند که در راستای  تأیید باورهای او هستند. باورها فرضیه هایی درباره ی خود، جهان و آینده هستند(قهاری،1390). باورهای غیر منطقی خواستها و اهدافی هستند که به صورت ترجیحات ضروری والزامی در می آیندوتبدیل به اهداف اجباری والزامی و قطعی می گردد به طوری که اگر برآورده نشوند به آشفتگی و اضطراب منجر می گردد(برنارد[8]،1991). در حوزه شناخت درمانی، پژوهشهای زیادی صورت گرفته است که به نقش اعتقادات و باورهای افراد بر عملکردهای آنان در موقعیتهای مختلف می­پردازند. شاملو (1368) اساس و زیربنای شناخت گرایی را در طرز تفكر و نقش آن در رفتار می‌داند و معتقد است كه رفتار نابهنجار انسان‌ها به علت‌ اختلالات و نارسایی‌های تفكرات غیر منطقی است كه آنها در طرز تفكر، استدلال و در برخورد با حالات خود و یا مسایل زندگی دارند. مهربند (1379؛ به نقل از معتمدین، 1383).هوش هیجانی جدیدترین تحول در زمینه فهم ارتباط میان تفكر و هیجان است. این اصطلاح اولین بار از سوی سالوی و مایر[9](۱۹۹۰)پیشنهاد شد. هوش هیجانی به عنوان نوعی توانایی ، عبارت است از ظرفیت ادراک ، ابراز ، شناخت ،کاربردو اداره هیجان های خود و دیگران(مایر و سالوی، ۱۹۹۷). از آنجای که مؤلفه های اساسی هوش هیجانی عبارت است از توانایی فهم هیجانات دیگران و توانایی تنظیم ومهارخود و دیگران به شیوه سازگارانه، انتظار می رود افرادی که دارای هوش هیجانی بالاتری هستند سازگاری اجتماعی و مهارت های اجتماعی  بهتری را نشان بدهند . بنابراین, مهارت های اجتماعی عبارت از تسهیل کننده های زندگی اجتماعی که به افراد کمک می کند تا به گونه ای سودمند و متقابل با دیگران آنها را دوست دارند (اندرسون[10]، 1968)همچنین، هوش هیجانی از سوی برخی محققان شامل متغیرها ی شخصیتی است كه با شاخص های بین مو قعیتی رفتار نظیر همدلی، جرأ ت و خوش بینی ارتباط دار د(گلمن[11]،1995). مسلم آن است كه از آغاز مطالعه هوش، غالبًا بر جنبه های شناختی آن نظیر حافظه و حل مسئله تأكید شده است، در حالیكه ابعاد غیرشناختی، یعنی توانایی های عاطفی و كرداری نیز تنها پذیرفتنی هستند بلكه ضروری هم می باشند(چرنیس و اسمیت و واتسون[12]،۲۰۰۰ ). بتدریج دیدگاه های صرفًا مبتنی بر هوشبهر جای خود را به مطالعه سایر توانایی های مؤثردرعملكردانسان دادند؛ به طورمثال ثراندایك[13] ( ۱۹۲0 ) رفتار هوشمندانه را شامل هوش عینی (مهارت های ساختن وبكاربردن ابزار و وسایل )، هوش انتزاعی ( توانایی كاربرد كلمات، اعداد و اصو ل علمی ) و هوش اجتماعی (شناخت افراد و توانایی عمل خلاقانه در روابط انسا نی ) می دانست . وكسلر[14] (1943) پیشنهاد می كند كه جنبه های غیرشناختی هوش نظیر توانایی های عاطف ی -هیجانی، شخصی و اجتماعی در پیش بینی توانایی خود برای موفقیت و سازگاری در زندگی اهمیت دارند و گلمن( ۱۹۹۵) زندگی روانی انسان را ناشی از تعامل دو كاركردعقلانی – هیجانی می داند.

 

نظریه هوش هیجانی دیدگاه جدیدی درباره پیش بینی عوامل موثر بر موفقیت و هم چنین پیشگیری اولیه از اختلالات روانی را فراهم می كند كه تكمیل كننده علوم شناختی، علوم اعصاب و رشد كودك است، و قابلیت های هوش هیجانی برای خودگردانی هیجانی و تدبیر ماهرانه روابط بسیار حائز اهمیت­اند(بار-آن[15]،1999).توسل به هوش عمومی به تنهایی برای تبیین موفقیت كافی نیست و تحقیقات نشان میدهد كه د ر بهترین شرایط هوش عمومی تنها ۲۵ درصد از موفقیت را تبیین می كند و مابقی به هو ش هیجانی، اجتماعی وشانس بستگی دارد (گلمن، ۱۹۹۵). از این رو این پژوهش در صدد آن است که رابطه هوش هیجانی و باورهای غیر منطقی با سلامت روان دبیران دوره اول متوسطه شهرستان محمودآباد را مورد بررسی قرار دهد و راه حلهای مناسب در این زمینه  را بیان ، تحلیل و بررسی کند.

 

2-1- ادبیات نظری.. 27

 

2-2- رفتار شهروندی سازمانی.. 27

 

2-3- دیدگاههای نظری رفتار شهروندی سازمانی.. 32

 

2-3-1- نظریه انتظار. 32

 

2-3-2- نیاز به پیشرفت… 32

 

2-3-3- نظریه تبادل اجتماعی.. 33

 

2-4- ابعاد رفتار شهروندی.. 35

 

2-5- انواع رفتار شهروندی.. 37

 

2-6- عوامل موثر بر رفتار شهروندی سازمانی.. 40

 

2-6-1- ویژگی‏های شغل و رفتار شهروندی.. 40

 

2-6-2- شخصیت و رفتار شهروندی سازمانی.. 41

 

2-6-3- سن و رفتار شهروندی.. 41

 

2-6-4- عوامل تاثیر گذار بر رفتار شهروندی سازمانی.. 42

 

2-7- ابعاد رفتار شهروندی.. 44

 

2-7-1- رفتارهای ضد  شهروندی.. 50

 

2-7-2- رفتار شهروندی سازمانی.. 51

 

2-7-3- حمایت سازمانی.. 53

 

2-7-4- اهمیت رفتار شهروندی.. 55

 

2-8- هوش چیست؟. 55

 

2-8-1- هوش، هیجان، هوش هیجانی ابعاد و تعاریف آن. 58

 

2-8-2- هیجان چیست؟. 60

 

2-8-3- هوش هیجانی از دیدگاه مایر، سالوی و کاروسو. 65

 

2-8-4- ارزیابی و ابراز هیجان در دیگران. 67

 

2-8-5- نظم جویی هیجان در خود و دیگران. 67

 

2-8-6- به کار بستن هیجان ها 67

 

2-8-7- برخی از مدل‏های هوش هیجانی.. 70

 

2-8-8- هوش هیجانی و تاثیر آن بر استرس… 73

 

2-8-9- هوش هیجانی و کاربردهای سازمانی.. 73

 

2-8-10- هوش هیجانی و کاربرد آن. 74

 

2-8-11- هوش هیجانی و جریان مقابله با بحران. 76

 

2-8-12- آیا هوش هیجان را می‏توان افزایش داد. 77

 

2-8-13- چارچوب مفهومی هوش هیجانی از دیدگاه برادبری و گریوز. 78

 

2-8-14- ابعاد هوش هیجانی.. 79

 

2-9- مفاهیم نظری رضایت شغلی.. 81

 

2-9-1- مفهوم رضایت شغلی.. 81

 

2-9-2- عوامل موثر بر رضایت شغلی.. 82

 

2-9-3- نظریه‏های رضایت شغلی.. 84

 

2-10- رابطه بین تلاش و عملکرد. 87

 

2-10-1- نظریه گینزبرگ 88

 

2-10-2- نظریهX و Y 89

 

2-11- تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور. 90

 

2-11-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 90

 

2-11-2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور. 91

 

2-12- جمع بندی.. 93

 

2-12-1- چهارچوب نظری.. 94

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

3-1- مقدمه. 96

 

3-2- روش تحقیق.. 96

 

3-3- جامعه آماری.. 96

 

3-4- ابزار اندازه گیری.. 97

 

3-5- اعتبار (روایی) پرسشنامه. 98

 

3-6- پایایی پرسشنامه. 99

 

3-7- اعتبار (روایی) پرسشنامه. 100

 

 

3-8- پایایی.. 101

 

3-9- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 105

 

3-10- روش اجرا 105

 

3-11- ملاحظات اخلاقی : 105

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‏های پژوهش

 

4-1- یافته‏های پژوهش… 107

 

4-2- فرضیه‏های فرعی.. 113

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1- بحث و نتیجه گیری.. 119

 

5-2- محدودیتهای پژوهش… 126

 

5-2-1- محدودیتهای در اختیار محقق.. 126

 

5-2-2- محدودیتهای خارج از اختیار محقق 126

 

5-3- پیشنهادهای تحقیق.. 127

 

5-3-1- پیشنهادهای پژوهشی.. 127

 

5-3-2- پیشنهادهای کاربردی.. 127

 

منابع

 

منابع فارسی.. 128

 

منابع لاتین 132

 

پیوست

 

پیوست 1: پرسشنامه شهروند سازمانی اورگان و كانوسكی 1996 OCB 135

 

چکیده انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………… 136

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                               صفحه

 

جدول 2ـ1 مقایسه رویکرد توانایی مایر، کاروسو و سالوی و رویکرد ترکیبی بار ـ آن و گلمن (چاروکی و همکاران، 2001) 72

 

جدول 2ـ2 انواع مهارت‏های هوش هیجانی گنجی (1384) به نقل از برادبری و گریوز (2004) 79

 

جدول 3-1 تعیین سوالات ابعاد پرسشنامه رفتار شهروندی.. 97

 

جدول 3-2 ضرایب همبستگی مربوط به روایی همگرایی و تمایز در خرده مقیاس‌های چند سوالی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی………………………………………………………………………………………………. 99

 

جدول 3-3 بررسی پایایی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی توسط محقق.. 99

 

جدول 3-4 ضرایب همبستگی مربوط به روایی همگرایی و تمایز در خرده مقیاس‌های چند سوالی پرسشنامه هوش هیجانی…………………………………………………………………………………………………………… 101

 

جدول 3-5 بررسی پایایی پرسشنامه هوش هیجانی و ابعاد آن توسط محقق.. 102

 

جدول 3-6 ضرایب همبستگی مربوط به روایی همگرایی و تمایز در خرده مقیاس های چند سوالی پرسشنامه رضایت شغلی…………………………………………………………………………………………………………… 104

 

جدول 3-7 بررسی پایایی پرسشنامه رضایت شغلی و ابعاد آن توسط محقق.. 104

 

جدول 4-1 بررسی میانگین و انحراف استاندارد رفتار شهروندی سازمانی.. 107

 

جدول 4-2 بررسی میانگین و انحراف استاندارد رفتار شهروندی سازمانی و ابعاد آن. 108

 

جدول 4-3 بررسی میانگین و انحراف استاندارد رضایت شغلی و ابعاد آن. 109

 

جدول 4-4: بررسی میانگین و انحراف استاندارد هوش هیجانی و ابعاد آن. 110

 

جدول 4-5: ماتریس همبستگی بین متغیرها 111

 

جدول 4-6: ضریب همبستگی بین هوش هیجانی و رضایت شغلی با رفتار شهروندی سازمانی  112

 

جدول 4-7: ضریب همبستگی بین مولفه‏های هوش هیجانی با رفتار شهروندی سازمانی.. 113

 

جدول 4-8: ضریب همبستگی بین مولفه‏های رضایت شغلی با رفتار شهروندی سازمانی.. 114

 

جدول 4-9: جدول تحلیل واریانس و مشخصه‏های آماری رگرسیون بین هوش هیجانی و رضایت شغلی با رفتار شهروندی سازمانی به روش همزمان. 115

 

جدول 4-10: جدول تحلیل واریانس و مشخصه‏های آماری رگرسیون بین ابعاد هوش هیجانی  با رفتار شهروندی سازمانی به روش همزمان. 116

 

جدول 4-11: جدول تحلیل واریانس و مشخصه‏های آماری رگرسیون بین ابعاد رضایت شغلی  با رفتار شهروندی سازمانی به روش همزمان. 117

 

 

 

 

 

فهرست نمودار ها

 

عنوان                                                                                                               صفحه

 

نمودار 4-1: بررسی نمرات رفتار شهروندی سازمانی.. 107

 

نمودار 4-2: بررسی نمرات رفتار شهروندی سازمانی.. 107

 

نمودار 4-3: بررسی نمرات رضایت شغلی.. 109

 

نمودار 4-4: بررسی نمرات هوش هیجانی.. 110

 

 

 

چکیده

 

در این تحقیق به بررسی تاثیر رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی بر رضایت شغلی کارکنان امور مالی دانشگاه علوم پزشکی فارس پرداخته و به نتایجی دست یافت. به منظور بررسی این متغیرها تحقیقی به روش توصیفی از نوع همبستگی در دانشگاه علوم پزشکی فارس انجام شد. نمونه پژوهش شامل 110نفر از کارکنان یاد شده بود که با روش سرشماری انتخاب شدند. برای جمع آوری داده‏ها از پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی و رضایت شغلی استفاده شد. ضریب آلفای پرسشنامه ‌های مذکور به ترتیب 889/0، 879/0و 865/0 محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل اجرایی پژوهش با استفاده از روش ضریب همبستگی و آزمون خطی رگرسون چند گانه انجام پذیرفت. در نهایت نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که  بین متغیرهای رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی، و رضایت شغلی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین نتایج حاکی از آن است که مولفه‏های هوش هیجانی می‏تواند رفتار شهروندی را پیش بینی نماید ضمن اینکه تمامی مولفه‏های هوش هیجانی با رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری دارد.

 

کلید واژه‏ها: رفتار شهروندی سازمانی، هوش هیجانی، رضایت شغلی

 

فصـل اول

 

کلـیات پژوهـش

 

مقدمه:

 

در دوران كنونی، سازمان‌ها جایگاه والا و برجسته‌ای در ساختار فرهنگی و اجتماعی جوامع پیدا كرده‌اند. بسیاری از فعالیت‌های اساسی و حیاتی مربوط به زندگی مردم در سازمان‌ها انجام می‌گیرند و زندگی بدون وجود سازمان‌های گوناگون آموزشی، صنعتی، بازرگانی، خدماتی، سیاسی، نظامی و غیره غیرمقدور است. با وجود این نیل به موفقیت و پیشرفت همه جانبه و تأمین رفاه آسایش به صرف وجود سازمان‌ها تحقق نمی‏یابد، بلكه برای این منظور به سازمان‌های كارآمد و اثربخش نیاز است(شکر کن ,1379).

 

توسعه هر سازمانی تا حد زیادی به كاربرد صحیح نیروی انسانی بستگی دارد. بنابراین از موضوعات مورد توجه در مدیریت نیروی انسانی در سازمان، تأمین نیروها و ایجاد انگیزه برای بالابردن كیفیت كار آنان است. شغل هر فرد باید تأمین كننده قسمتی از نیازهای مادی، روانی و اجتماعی او باشد. از آنجا كه تلاش هر سازمان به حداكثر رساندن تولیدات و كیفیت خدمات است، بنابراین باید این هدف به جدیت تمام دنبال شود. تولیدات هر سازمان منوط به آموزش نیروی ماهر و متخصص در زمینه‌های گوناگون می‌باشد و بالا بردن كیفیت مهارت‌های این نیروها نیز از اهداف هر سازمان می‌باشد و نیز برای رسیدن به چنین هدفی داشتن نیروی ماهر و باانگیزه سرشار از انرژی لازم و حتمی می‌باشد.(پاشا،1384).

 

پس نیروی انسانی به عنوان مهمترین و با ارزش‌ترین سرمایه سازمان، عوامل متفكر و توانمندی هستند كه می‌توانند با بهینه استفاده كردن سایر منابع، سازمانی قدرتمند و پویا ایجاد نمایند. بدیهی است كارمند با انگیزه می‌تواند به كمك اراده و تجربه‌هایش خود همه چیز را به نفع جامعه، محیط كاری و خود تغییر دهند. (ادریس و رئیسی اردلی، 1383).

 

مفهوم رفتار شهروندی سازمانی اولین بار توسط بیتمن و ارگان در اوایل دهه 1980 میلادی به دنیای علم ارائه شد. تحقیقات اولیه كه در زمینه رفتار شهروندی سازمانی انجام گرفت بیشتر برای شناسایی مسئولیت‌ها و یا رفتارهایی بود كه كاركنان در سازمان داشتند. اما اغلب نادیده گرفته می‌شد. این رفتارها با وجود اینكه در ارزیابی سنتی عملكرد شغلی به طور ناقص اندازه‌گیری می‌شدند و یا حتی گاهی اوقات مورد غفلت قرار می‌گرفتند، اما در بهبود اثربخشی سازمانی مؤثر بودند. (بینستوك، 2003)

 

(اعمال رفتار شهروندی سازمانی)كه در محل كار اتفاق می‌افتند را اینگونه تعریف می‌كنند:

 

مجموعه‌ای از رفتارهای داوطلبانه و اختیاری كه بخشی از وظایف رسمی فرد نیستند اما با این وجود توسط وی انجام و باعث بهبود مؤثر وظایف و نقش سازمان می‌شوند. (اپل‌بام و همكاران، 2004)

 

با توجه به تعریف بالا از انسان به عنوان شهروند سازمانی انتظار می‌رود پیش از الزامات نقش خود و فراتر از وظایف رسمی، در خدمت اهداف سازمان فعالیت كند. به عبارت دیگر ساختار رفتار شهروندی سازماین به دنبال شناسایی، اداره و ارزیابی رفتارهای فرانقش كاكنانی است كه در سازمان فعالیت می‌كنند در اثر این رفتارهای آنان اثربخشی سازمانی بهبود می‌یابد.

 

در بررسی‌ها و تحقیقات پیشین رفتار شهروندی سازمانی، پژوهش‌های انجام شده)استوار،1387و هادی زاده،1387و گرلیوز 2008) نشان می‌دهد كه متغیرهای مختلفی با رفتار شهروندی رابطه داشته كه در میان آنها توجه ویژه‌ای به رضایت شغلی و احساس و نگرش‌های مثبتی است كه كاركنان نسبت به شغل خود دارند.

 

دنیای كنونی با شتاب فزاینده‌ای در حال صنعتی شدن است. این امر ضرورت نوآوری، انعطاف‌پذیری، بهره‌وری و پاسخگویی را برای بقا و موفقیت سازمانها بیشتر می‌‌كند. از این رو، استانداردهای جدیدی باید برای سازمانها تدوین گردد تا پاسخگوی چالشهای جهانی بوده و زمینة مناسبی را برای كاركنان فراهم كند تا بتوانند از مناسب‌ترین مهارتها برخوردار باشند. از این رو، روانشناسان تأكید دارند كاركنان سازمانها باید فراتر از وظایف رسمی خود عمل كنند. با توجه به تعامل فراوان و رو در رو با مشتری و همچنین ماهیت خدمات، این مفهوم در بخشهای خدماتی اهمیت بیشتری دارد (گارگ و راستوگی، 2006).

 

یكی از مهارتهایی كه می‌تواند به كاركنان در این راه كمك كند، «رفتار شهروندی سازمانی» است. این مقوله به رفتارهای فردی اشاره دارد كه برخاسته از بصیرت افراد بوده و علاوه بر این‌كه كارایی و اثر بخشی عملكرد سازمان را افزایش می‏دهند، مستقیم و به صورت صریح، از طریق سیستم رسمی پاداش تشویق نمی‌شوند (اورگان، 1988؛ بورنز و کارپنتر، 2008).

 

رفتار شهروندی سازمانی، حركت كردن به ورای حداقل عملكرد مورد انتظار است (بورنز و کارپنتر، 2008) (موران، 2003).

 

از سوی دیگر، تحقیقات دانشمندان گوناگون مانند «گلمن»، «بویاتزیس و همكارانش» و … نشان می‌دهد، یكی از عواملی كه نقش بسیار مهمی در انجام موفق وظایف شغلی دارد، «هوش هیجانی»است (گولمن، 1995و1998؛ بویاتزیس و همکاران، 2000). افراد دارای هوش هیجانی بالا، هنر تعامل و مهارت كنترل و اداره احساسات دیگران را دارا هستند.

 

این مهارت‌ها محبوبیت، قوه رهبری و نفوذ شخصی را تقویت می‌كند و فرد را در هرگونه فعالیت اجتماعی و ارتباط صمیمانه با دیگران، موفق می‌نماید. چنین افرادی با شناخت و بصیرت درونی كه نسبت به تمایلات عاطفی خود و دیگران دارند، بهترین عملكرد را در موقعیت‌های مختلف زندگی بروز می‌دهند (عیوضی، 1385).

 

همة آنچه در بالا بدان اشاره شد، به خوبی گواه این مهم است كه هوش هیجانی می‌تواند به عنوان یكی از پیش نیازهای توفیق كاركنان در بروز رفتار شهروندی سازمانی، قلمداد شود.

 

“هوش قدرت درك روابط بین پدیده‌هاست.” چون هم در قدرت یادگیری، هم در قدرت سازگاری با محیط، هم در قدرت تفكر انتزاعی و هم در تعریف‌های عملیاتی هوش یك محور مشترك وجود دارد كه همان قدرت درك روابط بین پدیده‌هاست.

 

هوش هیجانی كه حداقل در زندگی اجتماعی (بخصوص فعالیت‌های تجاری و بازاریابی) اهمیتی فراتر از هوش تحصیلی دارد. هوشی كه در طول تاریخ مصلحان و نخبگان اجتماعی را از نخبگان علمی جدا می‌سازد.

 

هوش هیجانی بیانگر آن است كه در روابط اجتماعی و در بده بستان‌های روانی و عاطفی در شرایط خاص چه عملی مناسب و چه عملی نامناسب است. یعنی اینكه فرد در شرایط مختلف بتواند امید را در خود همیشه زنده نگه دارد، با دیگران همدلی نماید، احساسات دیگران را بشنود، برای به دست آوردن پاداش بزرگتر، پاداش‌های كوچك را نادیده انگارد، نگذارد نگرانی قدرت تفكر و استدلال او را مختل نماید، در برابر مشكلات پایداری نماید و در همه حال انگیزه خود را حفظ نماید. هوش هیجانی نوع استعداد عاطفی ا ست كه تعیین می‌كند از مهارت‌های خود چگونه به بهترین نحو ممكن استفاده كنیم و حتی كمك می‌كند خرد را در مسیری درست به كار گیریم. (استوار1387)

 

هوش هیجانی می‌تواند به عنوان یكی از پیش نیازهای توفیق كاركنان در بروز رفتار شهروندی سازمانی، قلمداد شود و در خشنودی شغلی نیز تاثیر گذار است. (توکلی ،1387)

 

عوامل متعددی کارایی افراد را در سازمان  تحت تاثیر قرار می‏دهد یکی از این عوامل رضایت شغلی (خشنودی از شغل) میباشد که میتواند چشم انداز مفیدی برای آینده و دست یابی به توسعه به سازمان کمک کند.

 

علاوه بر این در مدیریت منابع انسانی پدیده رضایت شغلی یکی از شاخصهای کیفیت زندگی می‏باشد شکی نیست مردمی که از کار خود رضایت دارند در پایان احساس میکنند که به توفیق نائل آمده اند.

 

بنا براین هرچه سا زگاری بین کارکنان و اهداف سازمانی بیشتر باشد عملکرد و رضایت شغلی کارکنان نیز بیشتر می‏باشد.

 

از آنجا که افزایش بهره وری و اثر بخشی، همواره یکی از مسائل و دغدغه‏های مدیران سازمان‌هاست شناخت رفتار شهروندی سازمانی ، هوش هیجانی ، رضایت شغلی و فراهم نمودن شرایط لازم و محیط مناسب باعث تقویت رفتارهای اثر بخش و موثر و مانع از رفتارهای غیر اثر بخش شده و میتواند گامی موثر در این زمینه باشد.

 

به طور كلی به دو طریق (خشنودی شغلی درونی و بیرونی) نگرش‌های خود را نسبت به شغل آشكار می‌كند. عوامل درونی )امكان به ظهور رساندن توانایی‌های فردی، فعال بودن، پیشرفت، اختیار تصمیم‌گیری، ارزش‌های اخلاقی، امنیت، خلاقیت، استقلال، موفقیت، مسئولیت، قدردانی و رشد و توسعه حرفه‌ای، پایگاه اجتماعی، تنوع و (…كه خصوصیات و حالات فردی را شامل می‌شوند در مقایسه با عوامل بیرونی (دستمزد، خط‌مش‌ها و مدیریت، شرایط كار، همكاران، حقوق، پست سازمانی، ارتقای شغلی و ( … كه شرایط كار و اشتغال را در بر می‏گیرد، از ثبات بیشتری برخوردارند، لذا خشنودی شغلی درونی پایدارتر از خشنودی شغلی بیرونی است. خشنودی كلی نتیجه تعامل بین خشنودی شغلی درونی و بیرونی است. (استرید، وال و كتلی، 2007).